باشگاه خبرنگاران جوان: به دنبال توجه بیشتر به وجود تأسیسات پرخطر در شهرها آثار مخرب آن، سازمان پدافند غیر عامل کشور از تدوین اطلس جامع مخاطرات CBRNE در همه شهرهای کشور خبر داده است که در ادامه میخوانید:
حد به نسبت قابل قبولی از «ایمنی، امنیت و دفاع» در زیرساخت‌های مهمی که در سطح شهرها هستند وجود دارد اما این بدین معنا نیست که همه چیز ایده آل است.
مسئولیت تاسیسات دارای ریسک، از نظر ایمنی با دستگاه هایی است که متولی آن هستند.
الزاما نیازی نیست همه تاسیسات دارای ریسک از سطح شهر خارج شوند بلکه می‌توان با یکسری اقدامات فنی متناسب با هر زیرساخت، سطح خطر را به حداقل رساند.
در خصوص برخی از زیرساخت ها بر این باوریم که لازم است این زیرساخت از حریم شهری خارج شوند.
در حوزه زیرساخت‌های آب و انرژی ناچارا نیازمند یک همزیستی مسالمت آمیز بین تاسیسات دارای ریسک و زندگی شهری هستیم، بنابراین باید تعامل امن را به حداکثر برسانیم.
برخی از قوانین مربوط به دفاع غیرنظامی کشور ما به دهه 30 شمسی برمی‌گردد و در حوزه های نوظهور مثل پدافندهای نوین (پرتوی،شیمیایی،زیستی و سایبری) دچار برخی نواقص هستیم.
سازمان پدافند غیرعامل کشور در تلاش است تا اطلس جامع مخاطرات در حوزه تهدیدات نوین CBRNE را در همه شهرها تکمیل کند.
نیازمند یک مرکز ملی ریسک با هدف رصد، پایش، کنترل، تذکر و پیگیری ریسک مراکز پر خطر شهری هستیم.
هر تاسیساتی که احتمالا خطری را ایجاد میکند باید هزینه اقتصادی ایجاد تاسیسات بازدارنده را نیز برعهده بگیرد.
ساماندهی تاسیسات پرخطر در شهرها در سیاست‌های کلی نظام در امور پدافند غیرعامل مورد اشاره قرار گرفته است. در ماده 9 این سیاست‌ها بر "ممانعت از ایجاد تاسیسات پرخطر در مراکز جمعیتی و بیرون بردن این گونه تاسیسات از شهرها و پیش بینی تمهیدات ایمنی برای آن دسته از تاسیساتی که وجود آن‌ها الزامی است و ممانعت از ایجاد مراکز جمعیتی در اطراف تاسیسات پرخطر با تعیین حریم لازم. " تاکید شده است. در سال‌های گذشته هم سازمان پدافند غیرعامل کشور با همکاری نهاد‌ها و دستگاه‌ها تلاش کرده است تا مسئله دفاع از زیرساخت‌ها در برابر تهدیدات را حداکثر و احتمال خطر را به حداقل ممکن برساند، اما با توجه به اینکه گستره این کار در سطح ملی است و هزینه‌های اقتصادی به دنبال دارد، اجرای کامل آن مسلزم همکاری همه دستگاه‌ها و صرف هزینه و زمان است.
مسئولیت تامین ایمنی تاسیسات دارای ریسک با خود دستگاه هاست
سردار غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور در این خصوص، می‌گوید: سازمان پدافند غیرعامل کشور به عنوان رصدگر تهدیدات، وظیفه دارد با زیرنظر گرفتن و مشخص کردن تهدیدات به متولیان امر و مدیران مسئول مخاطرات را اطلاع بدهد. همچنین وظیفه دارد تا با پیگیری از دستگاه ها، برای ایجاد آمادگی برنامه ریزی و تدابیری اتخاذ شود تا در صورت بروز حادثه، پایداری سیستم حفظ و حداقل خسارت و تلفات برجا بماند. اما مسئولیت این تاسیسات، از نظر ایمنی با دستگاه‌هایی است که متولی آن هستند و سازمان پدافند غیرعامل کشور نیز صرفا در لایه راهبردی دفاعی این حوزه تولی‌گری دارد.
وی با تاکید بر اینکه اساسا ما در مسئله پدافند غیرعامل با سه لایه «ایمنی، امنیت و دفاع» مواجه هستیم، افزود: در یک نگاه هر سه این لایه‌ها به هم پیوسته هستند، اما از نظر قانونی هر بخش متولی خاص به خود را دارد. به طور کلی مسئولیت لایه ایمنی با خود دستگاه‌های متولی است که معمولا با اقدامات HSE در کشور شناخته می‌شود. لایه تامین امنیت زیرساخت‌ها نیز مرتبط با نهاد‌های امنیتی همچون وزارت اطلاعات است. اما سازمان پدافند غیرعامل کشور به عنوان نماینده ستاد کل نیرو‌های مسلح مسئولیت دفاع از زیرساخت‌های حیاتی در برابر تهدیدات دشمن را دارد. البته به یک معنا تمام این لایه‌ها بر هم تاثیرگذار هستند، اما از نظر شرح وظایف مرزبندی‌هایی وجود دارد.
«حفاظت از مردم» و «صیانت از زیرساخت ها» رویکرد اصلی پدافند غیرعامل
وی ادامه می‌دهد: پدافند غیرعامل دو رویکرد اساسی دارد، نخست حفاظت از مردم و دیگری صیانت از زیرساخت‌های حیاتی کشور برای ارائه خدمات به مردم. وقتی در این گفتمان راجع به پدافند غیرعامل بحث می‌کنیم قطعا موضوع ساماندهی و خروج تاسیسات پرخطر، به عنوان یک اصل و یک موضوع حیاتی مورد نظر قرار می‌گیرد.
سردار جلالی با بیان اینکه حادثه‌ای که در بیروت اتفاق افتاد از منظر پدافند غیرعامل قطعا یک درس عبرت و آموزه برای همه جهان بود، تصریح کرد: این نشان می‌دهد که همه کشور‌ها نیازمند یک بازنگری در موضوع وجود تاسیسات پرخطر در شهرها هستند.
بعد از انفجار بیروت برخی در کشور دچار افراط و تفریط شده اند
رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور ادامه داد: البته بعد از انفجار بیروت برخی دچار افراط و تفریط در بیان مسئله شدند. یک عده تلاش کردند اعلام کنند مثلا در پایتخت همه تاسیسات به ویژه تاسیسات نفتی مثل بمب ساعتی است و عده‌ای هم تلاش کردند بگویند اساسا هیچ مشکلی وجود ندارد و «ایمنی، امنیت و دفاع» ایده آل است.
نگاه پدافند غیرعامل به مساله ریسک تاسیسات در حریم شهرها صفر و صدی نیست
سردار جلالی توضیح داد: نگاه سازمان پدافند غیرعامل کشور به این مسئله صفر و صدی نیست بلکه ما اعتقاد داریم که حد به نسبت قابل قبولی از «ایمنی، امنیت و دفاع» در زیرساخت‌های مهمی که در سطح شهرها هستند وجود دارد، اما این بدین معنا نیست که همه چیز ایده آل است. ضمن اینکه ما معتقدیم نباید اجازه داد این مسئله به یک مناقشه در کشور تبدیل شود بلکه در یک فضای تخصصی موضوع باید بررسی شود و نتایج اقدامات ایمنی بخش، به اطلاع مردم برسد.
سردار جلالی افزود: در واقع درست این است که برای ایجاد بستر و فضایی منطقی و کارشناسی تلاش کنیم تا مراکز پرخطر در صورت امکان با حداقل هزینه از مراکز جمعیتی خارج شوند و اگر امکان خروج آن‌ها از شهرها وجود ندارد نسبت به ساماندهی این مراکز اقدام شود و استاندارد‌های «ایمنی، امنیت و دفاع» در آن‌ها تقویت شود.
خروج تاسیسات پرخطر از شهرها و چالش هزینه‌های اقتصادی
به گفته وی در سال‌های اخیر هرگاه سازمان پدافند غیرعامل کشور برای ساماندهی یا خروج این تاسیسات به سراغ دستگاه‌های متولی آن رفته است، یک چالش بزرگ برای تحقق این مسئله، هزینه بالای انتقال و جابجایی این تاسیسات بوده است که البته نیازمند هماهنگی‌ها در سطح بالا در دولت است.
سردار جلالی متذکر می‌شود که سازمان پدافند غیرعامل کشور براین باور است که الزاما نیازی نیست همه تاسیسات دارای ریسک از سطح شهر خارج شوند بلکه می‌توان با یک سری اقدامات فنی متناسب با هر زیرساخت، سطح خطر را به حداقل رساند. البته در خصوص برخی از زیرساخت‌ها هم بر این باوریم که لازم است این زیرساخت از حریم شهری خارج شود. اما نمی‌شود حکم کلی صادر کرد.
امکان کاهش ریسک تصفیه خانه‌ای در مرکز شهر تهران با تغییر فرایند تصفیه
وی توضیح می‌دهد: برای مثال ما در یکی از مناطق مرکزی پایتخت، شاهد وجود تاسیسات تصفیه آب هستیم که در مکانیزم گندزدایی از گاز کلر استفاده میکند. در نگاه اولیه وجود مخازن گاز کلر در شهر تهران خطرناک است و شاید نیازمند انتقال این تاسیسات باشیم که مستلزم هزینه است، اما می‌توان با استفاده از روش‌های گندزدایی بر پایه کلر، اما بدون استفاده مستقیم از مخازن گاز کلر و ... با مکانیسم کم‌خطر و روزآمد‌تری این مشکل را با شیوه کم هزینه‌تری حل کرد.
در برخی موارد ناچار به همزیستی مسالمت آمیز بین تاسیسات پرریسک و زندگی شهری هستیم
سردار جلالی با بیان اینکه سازمان پدافند غیرعامل کشور در تلاش است با همکاری مردم و اغنای مدیران، سطح ایمنی و امنیت و همچنین لایه‌های دفاعی را به سطحی برساند تا خطر به حداقل ممکن برسد، متذکر شد: ما باید این واقعیت را هم درک کنیم که در مورد کلانشهری مثل تهران که هر روز در حال گسترش است این موضوع که همه تاسیسات از حریم شهر خارج شوند شاید شدنی نباشد.
رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور توضیح داد: برای مثال ما در حوزه زیرساخت‌های آبی و انرژی ناچارا نیازمند یک همزیستی مسالمت آمیز بین تاسیسات و زندگی شهری هستیم، بنابراین باید تعامل امن را به حداکثر برسانیم.
دوام زیرساخت‌های حیاتی کشور زیر شدیدترین تهدیدات در 4 دهه
وی افزود: البته باید به این نکته هم توجه داشت که کشور ما طی چهار دهه گذشته انواع تهدیدات سنگین و واقعی اعم از جنگ و بمباران‌های هوایی، اقدامات ضدامنیتی، تحریم و... را تجربه کرده است و همه این‌ها سبب شده است تا توان و آمادگی کشور برای مقابله با بحران‌ها روبه افزایش گذارد، اما «ایمنی، امنیت و دفاع» هیچ وقت به طور صددرصدی به دست نمی‌آید و ما نباید به خودمان مغرور شویم.
در تعامل با مجلس به دنبال بازنگری در قوانین حوزه پدافند غیرعامل هستیم
سردار جلالی در پاسخ به این سوال که آیا از نظر قانونی خلاء و نقصی در این حوزه وجود دارد، گفت: سازمان پدافند غیرعامل کشور، سازمانی است که نزدیک به دو دهه از عمر فعالیتش می‌گذرد و این در حالی است که ما در زمینه قوانین با مشکلات جدی روبه رو هستیم. برای مثال قوانین مربوط به دفاع غیرنظامی ما به دهه 30 شمسی برمی‌گردد و در حوزه‌های نوظهور مثل پدافندهای نوین (پرتوی، شیمیایی، زیستی و سایبری) دچار برخی نواقص هستیم.
وی ادامه داد: از همین رو سازمان پدافند غیرعامل کشور در تعامل با مجلس شورای اسلامی در تلاش است تا با بسترسازی قانونی، رعایت الزامات پدافند غیرعامل را مورد توجه قرار دهد. ما نیازمند قوانین جدی و بازدارنده در مورد ساماندهی مراکز دارای ریسک در حریم شهرها و مراکز جمعیتی هستیم.
تکمیل اطلس جامع مخاطرات در حوزه تهدیدات نوین CBRNE در همه شهرهای کشور
سردار جلالی با بیان اینکه سازمان پدافند غیرعامل کشور برای کاهش ریسک زیرساخت‌هایی که در حریم شهرها و مراکز جمعیتی وجود دارد، افق مشخصی را تدوین کرده است، توضیح داد: سازمان پدافند غیرعامل کشور در تلاش است تا اطلس جامع مخاطرات در حوزه تهدیدات نوین CBRNE را در همه شهرها تکمیل کند که این اطلس تهدیدات را در لایه‌های مختلف مورد بررسی و رصد قرار می‌دهد.
پیشنهاد تشکیل مرکز ملی مدیریت ریسک تاسیسات پرخطر
وی ادامه داد: تدوین این اطلس مدتی است که در سازمان پدافند غیرعامل کشور آغاز شده و به ویژه در طرح‌های جامع استانی به آن توجه ویژه شده است. به این صورت که در هر استان این مخاطرات احصا و برنامه‌های مقابله‌ای برای آن دیده شده است. البته این اطلس در نهایت به تقویت سامانه کنترل و فرماندهی مخاطرات غیرطبیعی پدافند غیرعامل منتج می‌شود.
رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور گفت: البته ما نیازمند یک مرکز ملی ریسک با هدف رصد، پایش، کنترل، تذکر و پیگیری ریسک مراکز پر خطر شهری هستیم که به تواند به صورت متمرکز این موضوع را ساماندهی کند.
تکمیل طرح جامع و ملی ساماندهی مراکز پرخطر در دستور کار پدافند غیرعامل
رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور ادامه داد: گام بعدی، تدوین طرح جامع ساماندهی مراکز پرخطر شهری است. این موضوع، چون یک مسئله ملی است، نیاز به یک همکاری جمعی دارد و ما باید ابتدا خطرات را احصا و سپس این تاسیسات را براساس درجه خطرناک بودن، تقسیم بندی کنیم و در مرحله آخر بر اساس این اولویت برای هر یک، برنامه‌ای برای ساماندهی یا خروج آن تهیه کنیم. البته این بدان معنی نیست که تاکنون در این زمینه اقدامی انجام نشده، ولی حادثه بیروت فرصتی است تا ما در این سیاست‌ها بازنگری داشته باشیم و با جدیت بیشتری موضوع را پیش ببریم. به نظر من شورای‌های اسلامی شهر می‌توانند در این زمینه نقش جدی نظارتی داشته باشند و به مساله ورود کنند.
هر تاسیسات پرخطری باید هزینه تاسیسات بازدارنده و خطرات احتمالی را برعهده بگیرد
رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور افزود: به نظر ما توسعه صنعت شیمیایی کشور نباید به الگویی برای توسعه خطر تبدیل شود و مراکز شیمیایی و پتروشیمیایی بایستی در دو حوزه کار پدافندی کنند:
الف: حوزه زیرساختی شامل رصد و پایش، تشخیص، رفع آلودگی و...
ب: حوزه امدادی و پاسخ به شرایط اضطراری
سردار جلالی ادامه داد: سازمان پدافند غیرعامل کشور معتقد است هر تاسیساتی که احتمالا خطری را ایجاد باید هزینه اقتصادی ایجاد تاسیسات بازدارنده را نیز برعهده بگیرد. برای مثال اگر یک تاسیسات شیمیایی قرار است به هر دلیلی در حریم یک شهر بماند، آن تاسیسات باید هزینه نگهداری و ساخت تاسیسات تامین کننده ایمنی، امنیت، آمادگی (تجهیزات، هشدار، آموزش به مردم) و مقابله با پیامد‌ها را برعهده بگیرد. این مطالبه‌ای است که باید در فضای مدیریتی ما نهادینه شود. نکته دیگر این است که ما در طرح‌های واکنش اضطراری، در همه شهرها، نسبت به تهدیداتی که در مورد آن‌ها وجود دارد، از طرح مطلوب برخوردار باشیم.
رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور تصریح کرد: در یک جمع بندی کلی برای ساماندهی تاسیسات پرخطر در حریم شهرها در گام نخست باید مسئله را شفاف ببینیم و وارد فضاسازی‌ها نشویم. بلکه با نگاهی منطقی به موضوع بپردازیم و بدانیم که موضوع «ایمنی، امنیت و دفاع» همواره موضوعاتی نسبی هستند و ما هیچ وقت نمی‌توانیم به طور قطع بگوییم که در وضعیت ایده‌آل قرار داریم همانطور که هیچ فردی نمی‌تواند ادعا کند که ما در وضعیت بغرنجی هستیم.
سردار جلالی خاطرنشان کرد: با توجه به تجارب ارزنده امنیتی و دفاعی که در حوزه‌های مختلف داشته‌ایم به حد قابل قبولی از پختگی، پایداری و تاب آوری زیرساخت‌ها رسیده‌ایم. در عین حال این تصور که بگوییم هیچ تهدیدی وجود ندارد، خام اندیشی است. ما همواره در حال ارزیابی تهدیدات هستیم و اساسا وظیفه سازمان پدافند غیرعامل کشور برآورد و رصد تهدیدات احتمالی است.
وی از مسئولان و مدیران شهری خواست تا به این حوزه توجه جدی داشته باشند و با همکاری سازمان پدافند غیرعامل کشور در یک نگاه تخصصی و کارشناسی نسبت به شناسایی، ارزیابی و تکمیل طرح‌های ساماندهی و کاهش ریسک تاسیسات داخل شهرها اقدام نمایند.
ورود دستگاه قضا و بررسی وضعیت ایمنی زیرساخت‌هایی که در حریم شهرها هستند
به گفته سردار جلالی، قوه قضائیه نیز می‌تواند یکی از موثرترین نقش آفرینی‌ها را در این زمینه ایفا کند. پیشنهاد سازمان پدافند غیرعامل کشور این است که کارشناسان قوه قضائیه با همراهی و همکاری سازمان پدافند غیرعامل کشور و خود دستگاه‌های متولی یکسری بازدید‌ها و ارزیابی را از زیرساخت‌های پرخطر در حریم شهرها داشته باشد تا دستگاه‌هایی که در این زمینه کوتاهی احتمالی دارند پاسخگو باشند و مشکلات مربوط به دستگاه‌های خود را بر طرف نمایند. به هر تقدیر دستگاه قضا ایجاد مخاطرات ناشی از عدم رعایت موارد ایمنی را می‌تواند به عنوان تضییع حقوق عامه دنبال کند.
رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور با بیان اینکه عدم توسعه و افزایش ظرفیت در مراکز خطرزا نیز از جمله دیگر نکات مهم است که باید مورد توجه مسئولان این زیرساخت‌ها باشد، افزود: در آخر هم اینکه در بحث‌های توسعه و عمران شهری بایستی مشاورین شهرساز با توجه به شناسایی مراکز خطرزا، از گسترش شهرها به سوی این مراکز جدا جلوگیری کرده و زمین‌های ذخیره شهری را در اطراف این مراکز پیش بینی کنند.
