حضرت آیت الله خامنه ای با توجه به شرایط اقتصادی پیش آمده برای کشور در دوران کرونا و مشکلات معیشتی که برای قشرهای ضعیف به وجود آمده، نقش عموم مردم را در این خصوص تبیین نموده و فرمودند: «بایستی عموم مردم همچنان که در آن جریان اوّلِ کمک مؤمنانه در آستانه ی ماه رمضان وارد شدند و به معنای واقعی کلمه کمک کردند، باز هم همین [کار] انجام بگیرد. ما در قرآن چند جا داریم که «یُسارِعُونَ فِی الْخَیْرات»؛ قرآن به معنای واقعی کلمه به ما میگوید در کار خیر و کمک های مؤمنانه مسابقه بگذارید.» (1399/05/10) با توجه به این فرمایش معظم له، در این یادداشت موضوع قرآنی «مسابقه در کار خیر» را تبیین کرده است.
در کار خیر باید سرعت اقدام وجود داشته باشد
قرآن کریم با تعابیر مختلفی مسلمانان را به انجام کارهای نیکو و خیرات ترغیب نموده است، واژه هایی مانند «سارعوا»، «سابقوا» و «فاستبقوا» و... که بن مایه ی همه ی آنها سرعت و سبقت و شتاب در انجام امور خیر است. اما باید توجه داشت همچنان که سبقت در کار خیر و سرعت داشتن در آن، از صفات پسندیده به حساب می آیند، اما عجله در کار ها، از صفات نکوهیده و ناپسند است. دلیل آن با توجه به معنای آن کاملاً روشن میشود. راغب، لغت شناس معروف می گوید: «مقصود از عجله، خواستن چیزی است که هنوز موعدش فرا نرسیده است».
گاهی صحبت در مورد انجام کار خیر است و زمانی در مورد شتاب در انجام دادن کار خیر. آیات مذکور همه بر این مسأله تأکید میکنند که بایستی در انجام امور خیر سرعت به خرج داد چنان که گویی در میدان مسابقه ای هستیم و لازم است که از دیگران پیشی بگیریم. این مبنای قرآنی در کلام پیامبر و اهل بیت علیهم السلام کاملاً مشهود است. رسول خدا (صلّی الله علیه وآله) می فرمایند: اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ مِنَ الْخَیْرِ ما یُعَجَّلُ، خداوند کار نیکی را دوست دارد که با سرعت انجام شود. حضرت امیرالمؤمنین میفرمایند: «لا تُؤَخِّرْ إِنَالَةَ اَلْمُحْتَاجِ إِلَی غَدٍ فَإِنَّکَ لاَ تَدْرِی مَا یَعْرُضُ لَکَ وَ لَهُ فِی غَد»، کمک به نیازمندان را به فردا میفکن، زیرا نمی دانی فردا برای تو و برای او چه پیش می آید (ای بسا! توان تو از میان برود، یا نیاز او).
وجود مبارک حضرت امیر علیه السلام میفرمایند: «بادِروُا بِعَمَل الْخَیْرِ قَبْلَ اَنْ تُشْغَلْوا عَنْهُ»، در انجام کارهای نیک سرعت کنید، پیش از آن که چیزی شما را به خودمشغول سازد و از آن باز دارد. حضرت باقرالعلوم نیز در مقام آسیب شناسی انجام اعمال نیکو، تأخیر در آن را از عوامل محرومیت انسان از انجام عمل برشمرده و فرمودند: کسی که تصمیم بر کار نیکی می گیرد، باید شتاب کند، زیرا هرچیزی که در آن تأخیر باشد، شیطان در آن نظر دارد. به آن معنا که شیطان و با وسوسه های خود، تصمیم انسان را تضعیف میکند. همچنان که حضرت امام صادق (علیهالسلام) فرمودند: کسی که تصمیم به کار نیکی میگیرد، باید در آن شتاب کند و تأخیر نیندازد. از آنجا که زمانی که انسان تصمیم بر کار خیری میگیرد، شیاطین از اطراف او درصدد این برآمده که او را از این کار بازدارند.
احساس مسئولیت نسبت به دیگران، وظیفه اسلامی همگان است
بینش سرمایه داری غربی مردم را برای به دست آورن مال و سرمایه و یا در رسیدن به پست و مقام تشویق و وادار به مسابقه میکند اما بینش اسلامی، مسابقه مادیات را کامل نفی میکند. رهبر انقلاب در ابتدای درس خارج فقه به ذکر حدیثی از پیامبر عظیم الشأن اسلام در این خصوص پرداخته و فرمودند: «مَن أصبَحَ مِن اُمَّتِی و هِمَّتُهُ غَیرُ اللّهِ فلیسَ مِنَ اللّه، و مَن لَم یَهتَمَّ بِاُمورِ المؤمِنینَ فلیسَ مِنهُم، هر کس صبح کند درحالی که در انگیزه ها و نیت هایش رضای الهی تأثیر نداشته باشد جزو جندالله و عاملان لله محسوب نمیشود و هرکس صبح کند و نسبت به مصالح و مفاسد مردم و جامعه ی مسلمین بی تفاوت باشد، در زمره ی مسلمین واقعی به حساب نمی آید.»
پیامبر اکرم شرط مسلمانی را اهتمام و مسئولیت در مقابل مسلمانان دیگر دانسته اند و چه اهمیتی روشن تر از کمک رسانی و خیرات در راه نیازمندان و افرادی است که بنابر شرایطی دچار مشکلات شده اند. «در آموزه های اسلامی «کمک به فقرا» یک «حُکم الهی» است: «[کمک به فقرا] این یک حکم الهی است؛ یعنی در حکومت حق هم باز یک جای خالی برای کمک به سائل و محروم باقی می ماند؛ «وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ» و سیره ی ائمه در این زمینه الگویی روشن پیش روی ما قرار داده است: «[امیرالمؤمنین(علیه السلام)] در تمام آنات قدرت و حکومت و سلطه ای که خدای متعال در اختیارش گذاشت، به فکر ضعیف ترین افراد جامعه بود...به خانه ی فقیر سر میزند، در دهان بچه ی یتیم با دست خودش، غذا می گذارد.» رهبر انقلاب مواسات و خدمترسانی به نیازمندان را علاوه بر وظیفه ی انسانی، وظیفه ای دینی برشمرده و میفرمایند: «همه باید خود را موظّف به مواسات بدانند. مواسات یعنی هیچ خانواده ای از خانواده های مسلمان و هم میهن و محروم را با دردها و محرومیت ها و مشکلات خود تنها نگذاشتن؛..امروز این یک وظیفه جهانی برای همه انسانهایی است که دارای وجدان و اخلاق و عاطفه انسانی هستند؛ اما برای مسلمانان، علاوه بر این که یک وظیفه اخلاقی و عاطفی است، یک وظیفه دینی است...جوانان اجتماعات خانوادگی تشکیل دهند و کمک های افراد خانواده را جمع کنند و در درجه اوّل به مصرف فقرا و نادارهای همان خانواده و فامیل برسانند.»
مسابقه خیرات، در همه کارهای فردی و اجتماعی است
از آنجا که سبقت در خیرات و مصادیق آن دایره ی وسیعی از خدمات و فعالیت ها را در حوزه های فردی و اجتماعی دربرمیگیرد، رهبر انقلاب به فراخور ایام مختلف در موارد گوناگونی از آیه قرآن کریم مبنی بر «مسابقه در خیرات» استفاده نموده و مفهومی از خیرات و سبقت در آن را برای جامعه بازگو کرده اند. به عنوان مثال در ایام انتخابات، شرکت در این فریضه ی ملی را مصداق خیرات نامیده و فرمودند: «در معارف اسلامی و دستورات اسلامی، پیشروی و سرعت در عمل در کار خیر توصیه شده، فرموده اند: فَاستَبِقُوا الخَیرات؛ یعنی همیشه در کار خیر پیشرو باشید. ما خواستیم که در این کار خیر و کار بزرگ -مسئله ی انتخابات که هم وظیفه ی ما است هم حقّ ما است- شرکت کنیم؛ در اوّلین ساعات ممکن.»
همچنین در زمانی دیگر سخن از رقابت مسئولان در خدمت رسانی به مردم را مصداق آیه شریفه خوانده: «این [مسئله کوشش همگانی برای خدمت رسانی به مردم و نشان دادن کارآمدیِ نظام در عمل] وظیفه است و من عرض کردم که مسؤولان کشور، امسال [1382] را سال رقابت در این کار بدانند. این رقابت، حقّ است. این رقابت، درست است و مورد رضای خداست. «فاستبقوا الخیرات». رقابت هم به این است که هرکدام از بخشها، واحدهای گوناگونشان را در سرتاسر کشور به این مسابقه ی بزرگ فرا بخوانند.» «بایستی در بین مسئولین مسابقه خدمتگزاری و خدمت رسانی به مردم برقرار باشد... قرآن میفرماید: «سابقوا الی مغفرة من ربّکم»؛ این مسابقه به سمت مغفرت و رحمت الهی است. «واستبقوا الخیرات» برای کارهای نیک، مسابقه بگذارید.»
معظم له در بیانات به مناسبت عید قربان (1399/5/10)، کمک مؤمنانه و تلاش مردم در جهت رفع نیاز آسیب دیدگان در پی شیوع بیماری کرونا را از مصادیق خیرات نام برده و سبقت در آن را از مؤمنان خواستار شدند. «یک مسئله هم مسئله ی کمک مؤمنانه است. عدّه ای از مردم در این حوادث بِجِد آسیب دیدند؛..این را باید جبران کرد؛ چه کسی جبران کند؟... بایستی عموم مردم همچنان که در آن جریان اوّلِ کمک مؤمنانه در آستانه ی ماه رمضان وارد شدند و به معنای واقعی کلمه کمک کردند، باز هم همین [کار] انجام بگیرد. این «تسابق الی الخیرات» است. ما در قرآن چند جا داریم که «یُسارِعُونَ فِی الْخَیْرات»؛ یا «یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ أُولئِکَ مِنَ الصَّالِحینَ». یک جا [دارد] «أُولئِکَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ»؛ چند جا [دارد] «فَاستَبِقُوا الخَیرات»، یعنی مسابقه گذاشتن که قرآن به معنای واقعی کلمه به ما میگوید در کار خیر و کمکهای مؤمنانه مسابقه بگذارید؛ یعنی سعی کنید شما جلوتر از دیگران حرکت کنید و [پیش] بروید. و این کار به نظر من مهم است؛ حتّی این اطعام های محرّم را هم که در آن ایّام بعضی از هیئات، بعضی از مردم که توانایی هایی دارند و نذری و اطعام و مانند اینها درست میکنند، می شود به این شکل کمک مؤمنانه به خانواده ها و به شکل کاملاً پاکیزه و دور از مشکل سرایت [بیماری] و مانند این حرف ها انجام داد.»
کمک به فقرا، هم وظیفه حکومت و هم وظیفه مردم است
خدمت به نیازمندان سیره و روشی است که در زندگی تمام اولیای الهی از جمله نبی مکرم اسلام، دختر گرامی شان، امیرالمؤمنین و...نمود داشته است. رهبر انقلاب درباره سیره ی پیامبر اکرم میفرمایند: «در زمان پیامبر اکرم (ص) بزغاله ای را خدمت ایشان آوردند و حضرت آن را ذبح کردند. فقرا و مستحقان نزد ایشان آمدند و طلب گوشت کردند. پیامبر (ص) مرتب از گوشت آن بزغاله ای که برای خودشان ذبح کرده بودند، می بریدند و به فقرا می دادند. نهایتاً از تمام گوشتها، فقط کتف آن باقی ماند.» در مورد حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها داریم که «آن بزرگوار برای خاطر گرسنگان، نان را از گلوی خود و عزیزانش مثل حسن و حسین (علیهماالسّلام) و پدر بزرگوارشان (علیه السّلام) برید و به آن فقیر داد؛ نه یک روز، نه دو روز؛ سه روز!»
سیره ی امیرالمؤمنین کاملاً در این زمینه مشهود است. «پس از تشکیل حکومت حقه ی نبی اکرم (صلی الله علیه وآله) و حتّی سالها بعد از آن؛... امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة والسّلام) را مشاهده می کنیم که به خانه ی ایتام و فقرا می رفتند؛ کسانی که بچه هاشان شب شام نداشتند و مادر با آب گرمی که روی چراغ گذاشته بود، آن ها را سرگرم می کرد!» «با دست خود چاه و قنات حفر کرد و آن گاه که آب به ضخامت گردن شتر فوران نمود، از چاه بیرون آمد؛ با همان لباسِ کار گل آلود، کنار چاه نشست و بر کاغذ نوشت که «این آب را برای فقرا وقف کردم و صدقه قرار دادم.»
باوجود اینکه عده ای کمک به فقرا را گداپروری توصیف میکردند اما انقلاب اسلامی بر مبنای عمل به سیره پیامبر و ائمه، کمک به محرومین را جزو برنامه های اساسی خود قرار داد. «قبل از پیروزی انقلاب، کسانی که تفکرات چپ و التقاطی داشتند، از اینکه کسی به فقرا و مستمندان کمک و احسان کند، ناراحت و ناراضی بودند. به ما می گفتند: چرا وقتی که زمستان می شود، می آیند به شما ذغال می دهند که به فقرا بدهید و شما هم قبول می کنید و به آن ها می دهید؟!... بگذارید این ها سرما بخورند تا در سایه ی سرما خوردن، از دستگاه عصبانی بشوند و انقلاب جلو بیفتد! یک تحلیل ابلهانه ی غلط و متکی به تفکرات مادّی.» «حتّی بعضی از افراد مذهبی هم تحت تأثیر آن فکر قرار گرفته بودند و می گفتند چرا به این فقرا کمک می کنید! غافل از اینکه این یک حکم الهی است.» تا جایی که اصلاً مفهوم انقلابی گری وقتی شکل میگیرد که در میدان عمل با مجاهدان در این مسیر هم پیمان شویم. «اینها جزو مسائل قطعی انقلابیگری است. انقلابیگری با زبان نیست، با عمل است؛... واقعاً کسانی که در این زمینه ها فعّالیّت می کنند، کار انقلابی انجام میدهند و این [کارها] انقلابیگری است.» باید توجه داشت که «وظیفه ی حکومت، وظیفه ی جامعه را نفی نمی کند. انسان ها در جامعه موظّفند که به معنای واقعی کلمه به یکدیگر کمک بکنند؛ هم کمک مالی، هم کمک فکری، هم کمک آبرویی، انواع و اقسام کمک ها باید در جامعه شکل بگیرد.»
