سید رحیم دستخط گشتی روان شناس و مشاور در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه ازدواج و خانواده گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، درباره چگونگی تربیت کودکان، اظهار کرد: قبل از اینکه به سوال پاسخ دهیم لازم است تا خلاقیت را تعریف کنیم؛ همچنین به این نکته بپردازیم که چرا می‌خواهیم کودکی خلاق داشته باشیم و آیا همه‌ی کودکان ظرفیت و آمادگی خلاق شدن را دارند؟
این روانشناس بیان کرد: خلاقیت را به عنوان نوعی مسئله‌گشایی مد نظر قرار داده‌است؛ به نظر وی تفکرِ خلاق عبارت است از فرایند حس کردن مسائل یا کاستی‌های موجود در اطلاعات، فرضیه‌سازی دربارهٔ حل مسائل و رفع کاستی‌ها، ارزیابی و آزمودن فرضیه‌ها، بازنگری و بازآزمایی آن‌ها و سرانجام انتقال نتایج به دیگران. یک فرد خلاق از ویژگی‌هایی مانند: هوش، پشتکار، غیرمتعارف بودن و توانایی تفکر به سبکی خاص برخوردار است. شاید این جمله بتواند گویای افراد خلاق باشد: در جایی که همه غیر ممکن را می‌بینند تو ممکن را ببین.
وی ادامه داد: یک فرد خلاق بطور خودکار ایده‌ها و راهکار‌های جدیدی را دنبال می‌کند و با طرح سوال در پی مسئله گشایی است و عموما از شکست فرضیه‌ها هراسی ندارد و سعی می‌کند به جای حذف صورت مسئله راهکاری جدید و دیگر بیافریند. اگر به پیرامون خود نگاه کنیم متوجه خواهیم شد که قریب به اتفاق ابزار و وسایل و امکانات مورد مشاهده را مدیون افراد خلاق هستیم.
چرا می‌خواهیم کودک خلاق داشته باشیم؟
دستخط گشتی افزود: وقتی به رفتار‌های کودکان نگاه کنیم و به بازی‌های فردی و جمعی آن‌ها دقت کنیم پی خواهیم برد که آن‌ها مدام در خلق شیوه‌ها و قواعد تازه هستند و از آزمایش و خطا بیمناک‌نیستند. آن‌ها مدام در حال دستکاری محیط و وسایل بازی و ابزار‌هایی هستند حتی کودکان خردسال در بازی با جورچین‌ها و لگو‌ها نیز خلاقیت خود را نشان می‌دهند. آن‌ها در کار با رنگ و در نقاشی، خمیربازی و حتی در بازی با عروسک‌ها و ماشین‌های اسباب بازی با بهره گرفتن از تخیلات و رویا‌های خود به نوعی تمرین خلاقیت انجام‌می دهند و این ما هستیم که به عنوان والدین گاهی با ترغیب و توجه به آن‌ها و فراهم ساختن شرایط و اهمیت به تخیلات و سوالات شان و یا ایجاد سوال و قصه گویی و بازی‌های خلاقانه مانند حدس بزن، نتیجه داستان را بگو، تو اگر به جای شخصیت قصه بودی چه می‌کردی، به نظر تو به جزء این چه راه دیگری می‌توان پیشنهاد داد و مواردی این چنینی باعث ارتقای خلاقیت و بها دادن به آن از طریق ایجاد فرصت و شرایط مناسب می‌شویم و یا مانع پرواز ذهن و خلاقیت آن‌ها بشویم. برخی از والدین از اینکه کودک شان تخیلات خود را مطرح می‌کند نگران می‌شوند. در حالی که بخش قابل توجهی از نوآوری‌ها منتج از تخیلات افراد بوده است.
این روانشناس با اشاره به اینکه کودک خلاق می‌تواند به مراتب با رشد و تحول درونی و ارائه راهکار‌ها و روش‌های جدید دنیا را به مکانی بهتر از آنچه هست؛ تبدیل کند، اضافه کرد: از این رو والدین می‌توانند با دریافت راهنمایی‌ها و مشاوره حرفه‌ای از همکاران مان در مراکز روان شناختی و مشاوره بهره برده تا کودکی خلاق را پرورش دهند. شاید این تصور پیش بیاید که روان شناسان و مشاوران فقط برای درمان اختلالات می‌توانند به ما یاری برسانند، در حالی که متخصصین در مراکز روان شناختی و مشاوره یا تست‌ها استعداد یابی و خلاقیت، بازی درمانی و موسیقی درمانی و مشاوره با والدین می‌توانند کمک‌های حرفه‌ای را در اختیار والدین قرار داده تا آن‌ها با شیوه‌ها و راهکار‌های نوین و موثر در ارتقای خلاقیت کودکان به بهترین شکل عمل کنند، همچنین با آموزش مهارت‌های فرزند پروری خود را مهیا و توانمندتر بسازند؛ بنابراین توصیه ما این است که همه والدین جهت مشاوره از این خدمات بهره‌مند شوند.
وی گفت: اگر بخواهید یکی از تفاوت‌های افراد باهوش و خلاق را از نظر بگذارنید در یک‌نگاه ساده می‌توان تفاوت یک فرد با هوش و یک فرد خلاق را اینگونه بیان کرد، یک فرد با هوش از محیط و شرایط به بهترین شکلی استفاده می‌کند فرض کنید، اتاقی رابا امکانات معمول از قبیل میز و صندلی و کامپیوتر و وسایل معمول دیگر در اختیار یک فرد باهوش قرار دهید، او با سعی و تلاشی که دارد و مرتبط با هوش وی است از امکانات بهترین استفاده را جهت پیشبرد اهداف بکار می‌برد.
دستخط گشتی تصریح کرد: اگر همان امکانات را در اختیار یک فرد خلاق قرار دهیم؛ سعی می‌کند محیط را به گونه‌ای تغییر دهد تا بیشترین و بهترین بازده را از آن استخراج و کسب کند، بنابراین ممکن است این جای میز و صندلی را تغییر بدهد و یا نرم افزار‌های خاصی را برای کامپیوتر تهیه کند و چه بسا خود هم دست بکار شده و طرحی جدید را معرفی کند؛ بنابراین در یک جمله می‌توان بیان کرد: یک فرد باهوش از محیط خوب استفاده می‌کند و یک فرد خلاق محیط را به گونه‌ای تغییر می‌دهد تا بهترین کارآیی و بازده را داشته باشد. والدین توجه کنند که اگر کودکان شان گاهی به تغییراتی در وسایل و یا چیدمان اتاق شان دست می‌زنند ممکن است نشانه‌هایی از خلاقیت آن‌ها باشد.
راهکار برای تربیت فرزند خلاق
این روانشناس ادامه داد: یکی از مهمترین و در عین حال تاثیرگذارترین عوامل در این ارتباط فراهم ساختن محیطی غنی است! شاید بپرسیدمنظور از محیط غنی چه محیطی است؟ برای آنکه کودکی بتواند به خلاقیت برسد لازم است در فضای خانه از امکانات مناسب جهت آزمایش ایده‌های خود برخوردار باشد. ذکر این نکته ضروری است که کنترل و مراقبت والدین از اهمیت بسزایی برخوردار است، اما کنترل با دخالت متفاوت است. والدین باید به کودک اجازه دهند تا افکارش را مطرح و برای طرح و ایده هایش که گاهی ممکن است برخواسته از رویاهایش باشد، شرایط تجربه را فراهم سازند تا او بتواند تجربه کند و احتمالا شکست بخورد و باز تجربه‌ای دیگر؛ بنابراین هرگز نباید شکست احتمالی کودک در پیاده ساختن طرح و ایده اش پایان راه و تلاشش باشد و اینجاست که نقش والدین با نوع واکنش‌هایی که دارند بسیار پررنگ خواهد شد.
وی افزود: برای درک‌بهتر موضوع فرض کنید؛ شما اولین نفری هستید که قرار است جاده‌ای یا مسیری مشخص بسازید. اگر در مسیر به کوهی مرتفع برخورد می‌کردید چه اتفاقی ممکن بود رخ دهد؟ بدون تردید دو رفتار قابل انتظار است. اول آنکه دست از تلاش برداشته و با توجه به هیبت کوه بگویید ادامه مسیر جاده ممکن نیست. روش دوم اینکه با تکیه بر خلاقیت خود دنبال راهی گشته و کوه را شکافته و تونلی را در دل کوه بسازید. یک فرد خلاق اینگونه عمل می‌کند او برای هر سوالی راهی و پاسخی متصور است.
دستخط گشتی بیان کرد: خلاقیت در کودکان به مراتب بسیار بیشتر به چشم می‌خورد، اما به همان میزان نیز فراموش می‌شود، زیرا نبودن شرایط و فضای مناسب و محیط غنی و از همه مهمتر نوع واکنش والدین مانع پرورش آن می‌شود. وقتی مطرح می‌کنیم محیط باید غنی باشد یعنی در خانه کودک از کتاب‌ها و ابزار مناسب و البته با رعایت ایمنی برخوردار باشد و جامعه نیز شرایط کامل تری را در اختیارش بگذارد، از مدرسه گرفته که با تقویت آزمایشگاه‌ها و کلاس‌ها و تیم‌های پژوهش و تجربه می‌تواند به پرورش خلاقیت کودکان بها دهد تا پارک‌های فن آوری و مراکز عمومی و تخصصی والدین حتی می‌توانند در سفر‌های شان نیز به خلاقیت کودکان کمک کنند و علاوه بر سیر و سیاحت آن‌ها را به مراکز علمی، موزه ها، مراکز فرهنگی برده تا اطلاعات شان را در همه زمینه‌ها افزایش دهند.
این روانشناس گفت: در نهایت برای آنکه کودکی خلاق باشد باید اجازه بدهیم تا ایده هایش حتی اگر از نظر ما مورد توجه نباشد مطرح و اجرا شود و این مهم ابتدا در خانواده شکل می‌گیرید. از نکات حائز اهمیت در خلاقیت کودکان ایجاد سوال در ذهن کودک و پیدا کردن پاسخ یا پاسخ‌های متعدد به آن است. والدین به جای آنکه به تمام سوالات کودک پاسخ بدهند بهتر است از او بخواهند تا نظرش را مطرح سازد و راهکار‌ها و پاسخ‌های متعدد را کنار هم قرار دهند، گاهی برای یک سوال و طرح چند پاسخ مطرح می‌شود. کودک باید در ارائه نظر بدون قضاوت احساس آسودگی کند. از آزمایش و خطا واهمه نداشته باشد.
وی اظهار کرد: ذکر این نکته اهمیت دارد که والدین مراقبت‌های لازم را از لحاظ ایمنی و با توجه به سن کودک فراموش نکنند. توجه به نکات ذیل از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ در کار‌ها و فعالیت‌ها از کودکان نظر خواهی کنید، به عقاید کودک احترام بگذارید، فضای خانه را غنی کنید، ضمن ایجاد ایمنی از مراقبت‌ها و دخالت‌های بیش از حد در زندگی کودک پرهیز کنید، به حس کنجکاوی کودک توجه کرده و احترام بگذارید، اجازه بدهید تا عقاید و تخیلات کودک تا حد امکان آزمایش شود و به یاد داشته باشید که عموما کودکان خلاق با آب و تاب حرف می‌زنند. ذکر جزییات یک ماجرا و به تفصیل سخن گفتن می‌تواند نشانه قدرت تخیل و خلاقیت زیاد باشد همچنین شور و نشاط و مشغولیت‌های شدید جسمانی دارند و با دقت به اشیا و پیرامون خود می‌نگرند و علاقه وصف ناپذیری برای صحبت کردن درباره کشفیات و تخیلات خود با دیگران دارند.
بیشتر بخوانید
