طب سنتی ایرانی راهکارهای خوبی برای در امان ماندن از بیماری‌های شایع پاییزی دارد. در این گفت‌وگو دکتر منیره‌سادات مطهری فرد راهکارهایی ضمن ارائه راهکارهایی که با کمک آنها می‌شود فصل پاییز را با سلامت بیشتری پشت سرگذاشت، به سوالات و ابهامات سلامتی درباره این فصل هم پاسخ داده‌اند.
چرا در فصل پاییز بیماری بیشتر شایع می‌شود؟
از دیدگاه طب سنتی ایرانی در هر فصل لازم است توصیه ها و تدابیری را برای حفظ سلامتی و پیشگیری از بیماری ها به کار ببریم. فصل پاییز زمانی است که هوا نه آنقدر گرم است که نیاز به خنک کردن محیط خودمان داشته باشیم و نه آنقدر سرد است که مجبور باشیم مثل زمستان خود را بپوشانیم.
مزاج فصل پاییز عموماً سرد و خشک گفته شده است که البته در مناطقی که بارندگی زیاد است از خشکی آن کم می‌شود. مزاج این فصل برای افراد سالم با مزاج معتدل و همچنین افراد با مزاج گرم و تر مناسب است. ولی برای افراد یا سوء مزاج سرد و خشک و یا افراد در سنین کهولت و پیری (بالای 60 سال) مناسب نیست و می‌تواند باعث بروز یا تشدید علائم بعضی از بیماری‌ها بشود.
چه بیماری‌هایی بیشتر در این فصل شایع است؟
بیماری‌های مانند افسردگی، مشکلات تنفسی، آلرژی، اگزما، اضطراب و بدخوابی در فصل پاییز شایع‌تر است. البته با رعایت تدابیر و دستورات ساده مربوط به این فصل می‌توان از این مشکلات پیشگیری کرد.
هوای پاییز در طی روز متغیر است. معمولا صبح ها و عصرها هوا خنک‌تر و ظهرها گرم است. لذا لازم است در طی روز لباس یکسان نداشته باشیم و صبح و شب یک لباس اضافه به همراه داشته باشیم. برای در امان ماندن از هوای سرد و صبحگاهی و بادهای پاییزی بهتر است از شال کلاه و یا هدبند استفاده کنیم.
هوای پاییزی و باد های خنک می‌تواند باعث افزایش سردی و خشکی در بدن به ویژه در مفاصل شود. به همین خاطر توصیه می‌شود افراد از خوابیدن در مکان های سرد و زمین های سرد و مرطوب مثل سنگ پرهیز کند. همچنین بهتر است هنگام خواب سر با یک کلاه یا روسری نازک پوشیده بشود و سر به سمت پنجره و در معرض جریان هوا قرار نگیرد. این توصیه مخصوصاً برای کودکان و افرادی که زیاد سرما می‌خورند یا یبوست دارند مهم‌تر است.
برخی توصیه می‌کنند در هوای گرم و خشک در خانه بخور آب در جریان باشد. شما این توصیه را تایید می‌کنید؟
چون هوای پاییز به سمت خشکی می‌رود بهتر است هوای منزل را با گذاشتن یک ظرف آب بر روی گاز یا دستگاه بخور که می‌تواند شامل روزانه حدود 15 الی 20 دقیقه بخور بابونه هم باشد مرطوب نگه داریم. شست‌وشوی روزانه بینی و گلو با محلول های آماده «نرمال سالین» یا آب و نمک رقیق (یک لیوان آب جوشیده ولرم با یک چهارم قاشق چای خوری نمک و آب خالص) کمک کننده است. این مایع باید نیمه گرم بامورد استفاده قرار بگیرد.
چه پرهیزهای غذایی در فصل پاییز توصیه می‌شود؟
تا جایی که ممکن است باید از خوردن خوراکی هایی که موجب سرد و تر و خشک تر شدن بدن و همچنین افزایش غلظت خون می شود پرهیز کرد. بهتر از خوردن غذاهایی مانند گوشت گاو و گوساله، غذاهای مانده، کنسروها و کمپوت‌ها، سوسیس و کالباس و فست‌فود، ادویه های تند و تیز، مواد سرخ کردنی، بادمجان، عدس، قارچ، انواع کلم، ماست و دوغ ترش، پنیر شور و شوری‌هایی مثل چیپس و پفک و آجیل شور، نسکافه و کاکائو، ترشیجات و چای پررنگ پرهیز کرد یا تا جای ممکن کمتر از آنها استفاده شود. در این فصل باید از زیاده‌روی در مصرف میوه‌های سرد و تر مثل هندوانه و خیار هم پرهیز کرد.
اما خوراکی‌ها و غذاهایی هم هستند که مصرف آنها در پاییز توصیه می‌شود. در این فصل بهتر است بیشتر از خوراکی هایی که مزاج گرم و تر و متعادل دارند استفاده کنیم. مانند انواع آبگوشت‌ها با گوشت گوسفند، سوپ جو با هویج و جعفری، خورشت کدو و به‌آلو، تخم مرغ عسلی، فرنی و حریره بادام. مصرف شیرینی‌های تهیه شده از شکر و مغز بادام یا پسته مانند لوز بادام یا پسته، جوز قند و میوه های فصل مانند سیب شیرین، گلابی، پرتقال، لیموشیرین، انار، انگور شیرین، فالوده سیب، آب سیب و سکنجبین کاهو هم به عنوان میان وعده یا صبحانه پیشنهاد می‌شود.
آیا این درست است که در فصل پاییز ممکن است دچار اضافه وزن بشویم؟
با توجه به اینکه با سرد شدن هوا دستگاه گوارش انسان سرد و تر می‌شود و نیاز بدن هم به غذا افزایش می‌یابد به طور طبیعی در این فصل بیشتر غذا می‌خوریم. در پاییز می‌شود به میزان متعادل از غذاهای سنگین مانند آش رشته و حلیم و کله پاچه استفاده کرد اما باید به خاطر داشته باشیم که طبق قانون همیشگی در این فصل هم پرخوری و پرنوشی و درهم خوری ممنوع و زیان بخش است.
برای جلوگیری از سرماخوردگی‌های مکرر در پاییز باید چه کرد؟
باید از خوابیدن در مکان‌های سرد و در معرض باد پرهیز کرد. همانطور که گفتیم برای پرهیز از سرماخوردگی و نزله بهتر است موقع خواب سر پوشیده باشد. در پاییز باید از زیاد خوابیدن، خوابیدن با معده پر و همچنین خوابیدن در روز یا دیر خوابیدن و زیاد بیداری کشیدن دوری کرد. چون باعث افزایش خشکی بدن و مغز می‌شود.
توصیه می‌شود قبل از بیرون رفتن از منزل دوش نگیرید. از حمام کردن با آب سرد یا آب بسیار گرم پرهیز شود. بهتر است برای افزایش رطوبت و اصلاح خشکی پوست بدن یک روز در میان با آب نیم گرم حمام کنیم یا از وان آب نیم گرم استفاده کنیم. همچنین کسانی که خشکی پوست دارند بعد از حمام بدن را با روغن هایی مثل روغن بنفشه یا بادام چرب کنند و کمی ماساژ بدهند.
حجامت در این فصل از نظر طب سنتی توصیه می‌شود؟
خیر. در این فصل باید ازفصد و حجامت پرهیز کرد مگر اینکه توصیه پزشک معالج باشد. همچنین فعالیت‌های جنسی هم بهتر است کمتر باشد. مانند تمامی طول سال باید سعی کنیم دچار یبوست نشویم و تدابیر رفع یبوست مانند مصرف آب جوش و خاکشیر به صورت ناشتا را همیشه به کار ببریم؟
ورزش و پیاده‌روی را در پاییز باید چگونه دنبال کرد؟
فعالیت بدنی در فصل پاییز برای حفظ تندرستی یک اصل است. باید ورزش و فعالیت بدنی به مقدار متعادل ولی منظم و روزانه انجام شود. البته از ورزش شدید که باعث تعریق شدید و ضعف و افزایش خشکی بدن می شود پرهیز شود. با ورزش متعادل و عدم اجازه برای انباشت مواد زائد در بدن می‌شود از سوء مزاج و مشکلات و بیماری‌های پاییزی جلوگیری کرد.
بهتر است ورزش عصر و یا نزدیک غروب انجام شود و ورزش بعد از خوردن غذا هم نباشد.
آیا اینکه گفته می‌شود در پاییز حالات روحی تغییر می‌کند و مثلا افسردگی بیشتر می‌شود صحیح است؟
در اصل امراض نفسانی یا حالات روحی روانی در طب ستی گفته می‌شود که در این فصل باید از حالاتی مانند خشم و غضب و اضطراب و اندوه و استرس پرهیز کرد.
باید تا حد امکان کارهایی انجام داد که موجب شادی و دلخوشی می‌شود. در این راه می‌توان از بوییدن عطرها و گل‌های خوشبو و ملایمی مانند یاس و مریم بهره برد.
