معیارهای تمدنی حرکت اربعین امسال یک حرکتی متمدنانه تر و یک حرکتی متعالی تر بود. چه از منظر عقلانیت حاکم، چه از منظر خلاقیت و نوآوری ها، چه از منظر بهره گیری از همه ی ظرفیت هایی که در تراز تمدنی قابل استفاده است. از منظر علم و تکنولوژی ما می بینیم چقدر ظرفیت های مربوط به فضای مجازی و ظرفیت های علمی گسترده از آن استفاده شد. سطح جذابیت های هنری و رسانه ای حرکت اربعین هم با یک ارتقاء قابل توجهی مشاهده می شود.
1- خودمان را در هر جای عالم در محضر امام حسین(علیه السّلام) بدانیم
زیارت اربعین امسال در شرایط کرونا تمرینی است برای درک این مطلب که «کُلُّ یَومٍ عاشورا وَ کُلُّ اَرضٍ کَربَلا». اصل زیارت، تقرّب به آستان ولی خدا و درک محضر نورانی امام است. زیارت حرکتی است برای ملاقات و زیارت مَزور که در قضیه ی اربعین، می شود حرکتی برای زیارت حضرت اباعبداللّه الحسین. در اربعین، ما این تمرین را در سال های قبل داشتیم که در کل مسیرِ پیاده روی، یعنی از نجف تا کربلا یا از بغداد تا کربلا یا از بصره تا کربلا، تمرین می کردیم که در 80 کیلومتر مانده به کربلا خودمان را در حرم ببینیم. در کل این مسیر، یعنی دهها کیلومتر دورتر از کربلا، ما تمرین می کردیم که خودمان را در حرم ببینیم و کل این مسیر را برای خودمان مسیر زیارت تلقی می کردیم. چرا؟ چون زیارت اربعین و پیاده روی اربعین را درک محضر حضرت اباعبداللّه می دانستیم. این نکته ی ظریف امسال توسعه پیدا کرده است. گویی اینکه نه تنها از دهها کیلومتر آن طرف تر، بلکه از صدها و هزاران کیلومتر آن طرف تر، همه ی عاشقان و دلدادگان اباعبداللّه دلشان را راهی مسیر پیاده روی کردند و خودشان را در محضر امام می بینند. لذا زیارت امسال تمرین درک محضر اباعبداللّه از راه های دور و در خانه های خودمان است.
امسال ما تمرین می کنیم که خانه های خودمان را حرم حسینی قرار بدهیم. این مفهوم یک مفهوم خیالی نیست. اگر به متون روایی خودمان و بلکه به آیات قرآن توجه کنیم، می بینیم که همه ی عالم محضر خداست و همه ی عالم هم زمان محضر ولی خدا هم هست. درحقیقت همه ی عالم محضر امام و محضر حضرت اباعبداللّه و محضر همه ی حضرات معصومین علیهم السلام است. اگرچه امسال همه ی ما دلگیر از این فراق اربعینی هستیم اما در عین حال یک کمالی در این فراق نهفته و آن کمال این است که تمرین کنیم همه ی عالم را محضر حضرت اباعبداللّه بدانیم که این گونه هست و همه ی عالم را عاشورا بدانیم و این شعار «کُلُّ یَومٍ عاشورا وَ کُلُّ اَرضٍ کَربَلا» را برای خودمان محقق کنیم.
زیارت امسال یک زیارتی است که در درون خودش، با همه ی سختی ها و مشکلات و دلتنگی هایی که به همراه دارد، یک پیشرفت و یک تعالی برای شیعیان به همراه دارد، تا عالم را محضر امام حسین(علیه السّلام) بدانیم و خودمان را در محضر امام بدانیم. آن وقت آن فرمایش حضرت امام که می فرماید: «همه ی عالم محضر خداست، در محضر خدا معصیت نکنید.» این برای ما محقق می شود. اگر ما همه ی عالم را واقعاً محضر ولیّ خدا بدانیم و خودمان را در محضر ایشان ببینیم، آن وقت گناه و معصیت نخواهیم کرد، به تکالیف خودمان عمل خواهیم کرد.
2- می توانیم از راه دور به وظیفه معرفی پیام های عاشورا عمل کنیم
زیارت اربعین امسال در شرایط کرونایی را از یک منظر دیگر هم می توان نگاه کرد. در روز عاشورا حضرت اباعبداللّه و اصحاب آن حضرت به وظیفه ی خودشان عمل کردند، حضرت زینب سلام الله علیها و آل الله در مسیر اسارت به وظیفه ی خودشان عمل کردند. در روز اربعین با آمدن جابر بن عبدالله انصاری باب زیارت باز می شود و مسیر برای ایفای نقش یاران حسین و زائران حسین باز می شود. از این منظر، زیارت ادامه ی نقش آفرینی عاشورا و ادامه ی نقش آفرینی عمه ی سادات حضرت زینب سلام الله علیها در ایام اسارت است. زیارت و به طور خاص زیارت اربعین، بابی است برای اینکه یاران آن حضرت، به محضر امام برسند و پیام آور قیام عاشورا و فرهنگ عاشورا برای همه ی عالمیان بشوند. از این منظر اگر ما خودمان را در مقام نصرت حضرت اباعبداللّه بدانیم و زیارت اربعین را فرصتی برای نقش آفرینی خودمان و برای رساندن پیام عاشورا به همه ی عالم بدانیم، در شرایط کرونایی اگر چه ما از زیارت و پیاده روی محرومیم اما از این ایفای نقش محروم نیستیم. امسال اتفاقاً فرصتی است برای اینکه همه ی ما، پیام عاشورا را به دیگران منتقل بکنیم. خصوصاً برای مخاطبین و برای علاقمندانی که با معارف اهل بیت و حضرت اباعبدالله کمتر آشنا هستند.
خصوصاً این شرایط دنیای مجازی، ظرفیتی را برای ما فراهم کرده تا پیام عاشورا را؛ پیام انسانیت حسین، پیام عدالت حسین و پیام مبتنی بر فطرتهای پاک را به همه ی عالم برسانیم و این همان فلسفه و مفهوم عمیقی است که در زیارت نهفته است، خصوصاً زیارت اربعین که فرصت نقش آفرینی یاران حسین است. اگر خودمان را در مقام نصرت حضرت اباعبداللّه بدانیم، اگر چه از پیاده روی محرومیم اما نصرت اباعبداللّه امروز هم شدنی است. امروز هم اگر ما پیام اباعبدالله یعنی پیام عدالت، پیام ظلم ستیزی، پیام دفاع از مظلوم را برای دیگران منتقل بکنیم، به حقیقت زیارت و آن فلسفه ی زیارت خودمان را نزدیک کردیم و این توفیق را پیدا می کنیم که ما هم در امتداد قیام عاشورایی و پیام رسانی حضرت زینب سلام الله علیها سهمی داشته باشیم.
3- سطح تمدن اربعینی امسال بدلیل بروز عقلانیت، خلاقیت و هم افزایی ها تراز بالاتری دارد
نکته ی سوم در خصوص زیارت اربعین امسال، این است که خب زیارت اربعین در سال های اخیر، یک جلوه ی تمدنی را به خودش گرفته بود و با یک ابعادی بین المللی، با ابعادی بین الادیانی، با ابعادی بین المذاهبی، با رویکردهای جامعی که در اربعین وجود داشت، یک جلوه ی تمدنی را به خودش گرفته بود. امسال در این شرایط کرونایی، این دغدغه و این سؤال به وجود آمده که آیا امسال جلوه ی تمدنی اربعین کمرنگ تر شده یا نه؟ من می خواهم عرض کنم اتفاقاً امسال اگر چه از جهاتی آن جلوه ی فیزیکی و حضوری تمدنی اربعین کمرنگ تر شده است اما قطعاً اربعین امسال تمدنی تر و متعالی تر از اربعین سال قبل است. چرا که اساساً تمدن اسلامی، یک تمدنی است مبتنی بر عقلانیت. این اوج عقلانیت شیعه و اوج عقلانیت پیروان اهل بیت است که امسال هم زیارت خودشان را دارند انجام می دهند و در عین حال به مصالح اجتماعی توجه می کنند، به سلامت جامعه توجه می کنند، به توصیه ها و نظرات تخصصی متخصصان و دست اندرکاران کادر پزشکی توجه می کنند. این رویکرد، یک رویکرد متمدنانه و اتفاقاً رویکردی متعالی تر از یک تمدن اسلامی است. حرکتی که مبتنی بر عقلانیت است، مبتنی بر احترام به تجارب بشری است، مبتنی بر احترام به مصالح اجتماعی و مصالح عمومی است. رویکردی است که جمع می کند میان معنویت و عقلانیت. لذا از این منظر حرکت امسال حرکتی با طرازی بالاتر از تمدن در حال انجام است.
از منظر دیگر یک حرکت تمدنی، حرکتی است که از خلاقیت ها، از نوآوری ها بهره مند می شود. امسال اگر چه توفیق پیاده روی اربعین از خیلی ها سلب شد اما می بینیم که چقدر ابتکارات، چقدر خلاقیت ها و نوآوری ها در این مسیر شکل گرفت. ما در کشورهای مختلف و با اقتضائات متنوع و متفاوت شاهد این هستیم که اسیر این محدودیت ها نشدند و دلدادگان حضرت اباعبدالله توانستند با بهره گیری از فناوری های نوین، آن معنویت اربعین را کماکان در درون خودشان حفظ کنند. اساساً یک حرکت تمدنی، بدون خلاقیت، بدون نوآوری و بدون فناوری قابل انجام نیست.
از منظر دیگری هم باز تراز تمدنی حرکت امسال، تراز بالاتری بود. در یک حرکت تمدنی از همه ی ظرفیت ها استفاده می شود، فقط به ظرفیت های محدود توجه نمی شود و اساساً تمدن، محصول مشورت ها، هم فکری ها، هماهنگی ها، هم افزایی ها و تعاملات و همکاری های گسترده میان ظرفیت های متنوعی است که در درون آن حوزه ی تمدنی شکل می گیرد. ما امسال می بینیم اگر چه آن پیاده روی اربعین مقدور نشد اما سطح هم افزایی ها، هم فکری ها، هماهنگی ها و همکاری هایی که چه در داخل کشور و چه در میان پیروان مکتب اهل بیت، رقم خورده، یک سطح متعالی تری را به خودش اختصاص داده است.
لذا اگر ما بخواهیم معیارهای تمدنی را برای ارزیابی حرکت امسال مدنظر قرار بدهیم، به نظر بنده در همه ی معیارهای تمدنی حرکت اربعین امسال یک حرکتی متمدنانه تر و یک حرکتی متعالی تر بود. چه از منظر عقلانیت حاکم، چه از منظر خلاقیت و نوآوری ها، چه از منظر بهره گیری از همه ی ظرفیت هایی که در تراز تمدنی قابل استفاده است. از منظر علم و تکنولوژی ما می بینیم چقدر ظرفیت های مربوط به فضای مجازی و ظرفیت های علمی گسترده از آن استفاده شد. سطح جذابیت های هنری و رسانه ای حرکت اربعین هم با یک ارتقاء قابل توجهی مشاهده می شود.
با اینکه همه ی این اتفاقات در بستری دارد اتفاق می افتد که توفیق زیارت و پیاده روی حضوری از تعداد زیادی از شیعیان سلب شده اما مانع از این نشده که به همان معنویت و سطح تقرّب و انس با حضرت اباعبداللّه برسیم. اگر محور تمدن نوین اسلامی را امامت و حکومت اسلامی و رهبری امام امت بدانیم، به نظرم می آید امسال آن تجدید عهدی که با امام زمان و حضرت اباعبداللّه دارد صورت می گیرد، چه در کمیت و در چه کیفیت، گسترده تر و عمیق تر از سالهای قبل است. لذا از این منظر هم حرکت امسال، حرکتی تمدنی تر و متعالی تر است. آن انسی که در این فراق به وجود آمده و این عشق و هیجان و شوری که در میان همه ی دلدادگان به حضرت اباعبداللّه شکل گرفته، حتی کسانی که سال های قبل به زیارت اربعین نمی رفتند، می بینیم امسال این شیفتگی و این دلدادگی در آنها پررنگ تر به وجود آمده است. همه سعی می کنند از راه دور این زیارت و این ارتباط را در منازل خودشان داشته باشند. در واقع آن تجدید عهدی که لازم است با امام امت و امام زمان و امام حسین انجام بشود همه ی اینها دارد بهتر انجام می شود.
