کاربردهای ام آر آی (MRI)

دکتر جلال شکوهی؛ دبیر انجمن رادیولوژی ایران

از مزایای MRI می‌تواند به علت نداشتن اشعه یونیزان اشاره کرد، به همین دلیل در بررسی جنین و ‌مادر حامله اندیکاسیون مصرف دارد. امروزه بیشترین کاربرد MRI در ستون مهره‌ها و سپس در سیستم مغزی، عروقی و استخوان و مفاصل و بقیه بدن می‌باشد.

سیستم عصبی مرکزی و مغز و نخاع

به دلیل تفکیک آسان ماده سفید از خاکستری، مایع داخل بطن‌ها و جداسازی آن با مایع گیر افتاده درون نسوج به عنوان ادم و تشخیص تومور و التهاب به علت بالا رفتن درصد آب میان‌بافتی در این تیپ بیماری‌ها نسبت به پارانشیم طبیعی مغز MRI برای بررسی کاسه بسته‌ای، که همیشه مغز را از چشم پزشکان دور نگه می‌داشت، ایده‌آل است. ماده سفید مغز حاوی میلین، ماده‌ای چرب و ماده خاکستری حاوی مایع میان‌بافتی با 7 درصد اختلاف آب میان‌بافتی به خوبی از هم تفکیک می‌شوند. پلک‌های MS با استفاده از MRI قابل مشاهده شد که البته تایید علائم بالینی و تست‌های نورولوژیک و الکتروفورز CSF برای تایید تشخیص این بیماری الزامی است و MRI یکی از چهار ضلع تشخیصی را تشکیل می‌دهد. MRI بیماری ام‌اس را با حساسیت بالایی نشان می‌دهد، ولی به همان اندازه غیراختصاصی خواهد بود. 
ریموند دامادیان می‌خواست با MRI فقط سرطان را تشخیص دهد؛ چون مردم از سرطان می‌ترسند و بهتر برایش پول خرج می‌کنند و این بیشتر یک انگیزه تجاری بود تا پزشکی. اما لوتر بور می‌خواست موقعیت پروتون در بدن را در هر حالتی نشان بدهد؛ لذا هدفی فراتر از انگیزه‌های تجاری داشت و به همین دلیل داوران علم پزشکی او را شایسته جایزه نوبل دانستند.
MRI به زودی جای CT و آزمایش‌های تهاجمی نورولوژی، نوروسرجری و نورو رادیولوژی را گرفت و حتی مقدار زیادی از موارد X-ray CT را کم کرد.
هر پزشک می‌تواند برای بیمار خود درخواست انجام MRI کند به شرطی که بیمار را به خوبی معاینه کرده و انجام MRI برای بیمارش لازم باشد.
شکسته شدن سد خونی مغزی در بیماری‌ها باعث نفوذ ماده پارامگنت از رگ خونی به داخل بیماری می‌شود، در حالی که ماده حاجب یاد شده در سلول مغز سالم وارد نمی‌شود و با گردش در خون از کلیه دفع می‌گردد؛ لذا در بیماری‌های التهابی، تومورال، عفونی و ... انجام تزریق وریدی ضروری است.

کاربرد MRI در سیستم عصبی مرکزی: اگرچه استخوان در سی‌تی‌اسکن مزاحم عبور اشعه و تصویر خوب از مغز و نخاع می‌گردد ولی به علت نمای بدون سیگنال استخوان در MRI هیچ مزاحمتی در جمجمه و یا قاعده جمجمه و به‌خصوص گودال خلفی ندارد؛ لذا مغز و مخچه به راحتی مشاهده می‌شوند. اخیرا با MRI و به روش تراکتوگرافی می‌توان راه‌های عصبی و الیاف را به صورت دسته‌بند‌ی‌های اختصاصی نمایش داد.

برای تشخیص دقیق‌تر آناتومی و فیزیولوژی نیز تحقیقات زیادی با استفاده از MRI انجام گرفته است. در روش‌های عملکردی یا (functional) ثابت شده است که شنیدن تنها به مرکز شنوایی ارتباط ندارد، چرا که وقتی صدایی به صورت انفجار شنیده شود بلافاصله تصمیم‌گیری و عکس‌العمل صورت می‌گیرد؛ بنابراین پس از شنیدن صدا بلافاصله مرکز آن فعال شده، موضوع درک و تصمیم‌گیری می‌شود و به پاها دستور فرار از راه بهتر داده می‌شود. در این حالت مرکز بینایی و مراکز تعادلی نیز فعال می‌شوند و فرد از خطر انفجار فرار می‌کند. 
MRI نه تنها یکه‌تاز و پیشتاز تصویرگری از مغز است، بلکه می‌تواند عروق شریانی و وریدی مغز را نیز نشان ‌‌‌دهد، زیرا غیرتهاجمی و آسان است. اگرچه امروز تمام آنژیوگرافی‌ها با تزریق صورت می‌گیرد، ولی در مطالعه آنوریسم در حلقه ویلیس بهتر است از روش غیرتزریقی استفاده نمود. بررسی وریدها اجبارا با تزریق وریدی گادولینیوم صورت می‌گیرد. اخیرا برای MRI موفق به اجرای پروتکلی با ماشین‌های میدان قوی شده‌اند که نیازی به تزریق ندارد.
گادولینیوم فلزی بسیار نادر و سنگین‌تر از ید است که سه ظرفیت مثبت دارد و به شدت سمی می‌باشد؛ اما با چلاتورها دوز 100/1 کشنده آن بی‌خطر شده و تا 3 درصد نیز می‌‌توان آن را تزریق کرد. احتمال حساسیت دارویی با گادولینیوم بسیار کمتر از ید در X-ray CT است، ولی به هر حال حساسیت وجود دارد؛ لذا افرادی که به غذاها، داروها و به‌خصوص پنی‌سیلین و ید حساسیت دارند نبایستی این دارو را تزریق کنند.
از گادولینیوم در التهابات، تومورها و عفونت‌ها استفاده می‌شود. در کشورهای خارج به 50-40 درصد بیماران برای MRI گادولینیوم تزریق می‌شود، ولی در کشور ما این درصد به 30-20 درصد می‌رسد.
قبل از کاربرد MRI نخاع و سیستم مهره‌ای با مایلوگرافی بررسی می‌شد، اما امروز برای بیماری‌های دیسک، نخاع و مهره‌ها یک MRI ساده جوابگوست. هر کمردردی که علائم رادیکولر داشته باشد، اندیکاسون بررسی MRI را دارد که ممکن است دو هفته پس از استراحت و بررسی بالینی بیشتر و یا بلافاصله درخواست شود. در عکس MRI می‌توان دررفتگی دیسک را مشاهده کرد، در حالی که بیمار ممکن است علامتی نداشته باشد. بیشترین کاربرد MRI در ناحیه کمر است چون بیماری کمر شایع بوده و بیشتر افراد تا چهل سالگی یکی دو بار کمردرد را تجربه می‌کنند.

کاربرد MRI در سر و گردن: بررسی چشم و گوش و حلق و بینی و گردن اصولا با هر دو روش MRI و CT انجام می‌شود و مکمل یکدیگرند؛ مثلا برای تومورهای گوش MRI ولی در شکستگی‌های آن CT بسیار مناسب است.
در مورد گردن انجام MRI و بررسی ضایعات مفاصل TMJ بهتر است، در حالی که برای بررسی مشکلات سینوس‌ها، سی‌تی‌اسکن بهتر  خواهد بود.

کاربرد MRI در ریه‌ها و قلب: اگر چه در حال حاضر آنژیوگرافی عروق کورونری با سی‌تی‌اسکن 64، 128 یا 256 انجام می‌شود، اما بررسی فونکسیون قلب و چگونگی فعالیت میوکارد را MRI نشان می‌دهد. MRI با قدم‌های بلندی در حال جایگزینی برای بررسی عروق کورونری است و شاید روزی CT را کنار بزند.
پارانشیم ریه‌ها بهتر است با CT بررسی شود و فعلا MRI ادعایی در این مورد ندارد.
جدار سینه هم با CT و هم با MRI قابل بررسی است.

MRI از غدد شیرساز

 Breast یا غدد شیرساز هنوز با ماموگرافی و به عنوان مکمل با MRI با تزریق و بدون تزریق مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کاربرد MRI در شکم و لگن

در مورد شکم و لگن هر دو مورد CT و MRI اندیکاسیون تقریبا مساوی دارند، ولی هنوز چشم‌ها به تصاویر CT آشناترند و اینکه تزریق در MRI مورد ولی در CT اسکن همیشگی است.
آنژیوگرافی‌ها در ریه، شکم و یا لگن با MRI و با CT و نیز آنژیوگرافی استاندارد انجام می‌شوند، ولی با MRI و تحت عنوان GD MRA آسان‌تر است.
مجاری صفراوی و ادراری با رویکرد جدیدی تحت عنوان MRCP و MRU یا EMRU مورد بررسی قرار می‌گیرند که در روش آخری گادولینیوم هم تزریق می‌شود. در مورد روده‌ها هنوز CT بهتر است. 

سیستم عضلانی و مفصلی

سیستم موسکولو اسکلتال نیز کمی دیرتر از سیستم عصبی مرکزی مورد تاخت و تاز MRI قرار گرفت و چون بسیار نیازمند بررسی بود MRI توانست به راحتی داخل عضلات و مفاصل و حتی داخل مغز استخوان را بگشاید.

غضروف‌ها و تاندون‌ها هرگز دیده نشده بودند، ولی امروزه با MRI به خوبی مورد بررسی قرار می‌گیرند. سیستم عروقی در اندام نیز با MRI قابل پیگیری می‌باشد.

آینده MRI

در آینده‌ای نه چندان دور 90-80 درصد تصویربرداری پزشکی را MRI به عهده خواهد داشت، چرا که اشعه مضر ندارد، همه چیز را نشان می‌دهد و ماشین‌ها قوی‌تر و ظریف‌تر خواهند شد و تا 4/9 تسلا ایمن شناخته شده است. فعلا بهترین ماشین برای بررسی بدن انسان دستگاه‌های 5/1 تسلای سوپرکانداکتیو هستند.