چگونگی تبدیل تجربیات دفاع‌ مقدس به نظریه کاربردی

رهبر انقلاب اسلامی در تاریخ 99/7/21 در ارتباط تصویری با مراسم مشترک دانش آموختگی دانشجویان دانشگاه های افسری نیروهای مسلح فرمودند: «نیروهای مسلّح ما در دوران دفاع مقدّس و بعد از آن، تجربیّات ارزشمندی را به دست آوردند؛ بعضی از تاکتیک های نظامی و کارهایی که در میدان جنگ در دوره ی هشت ساله ی دفاع مقدّس انجام گرفت، در دنیا بی سابقه بود و خیلی از عملیّات های ما متضمّن تجربیّات فوق العاده است؛ از این تجربیّات بایستی استفاده کنیم. امروز البتّه روایت این تجربیّات در دانشگاه ها معمول است و این روایت انجام میگیرد و بسیار هم خوب است، لکن کافی نیست؛ بایستی این تجربیّات تبدیل بشود به نظریّات؛ تجربه تبدیل بشود به نظریّه ی دفاعی و تدریس بشود و تحقیق بشود و اطراف آنها پژوهش انجام بگیرد و این تجربیّات به روز بشود و منطبق با نیازهای روز بشود؛ اینها سرمایه های بسیار باارزشی است که باید از این سرمایه ها استفاده کرد و بسط و تکمیل پیدا کند.». برای بررسی بیشتر استفاده های علمی از تجربیات دفاع مقدس سخنان سردار وحید را مرور می کنیم.

چگونگی شکل گیری نظریه علمی

نظریه در نگاه اندیشمندان مختلف مدل های مختلفی برایش بیان و ارائه شده است. یک نوع نظریه را به عنوان نظریه ی پیشینی و یک نوع را پسینی می گویند. یک نگاه ترکیبی هم هست. از نگاهی دیگر یک نگاه قیاسی، یک نگاه استقرایی و یک نگاه ترکیبی استقرایی قیاسی هم هست. مدل های مختلفی برای تولید نظریه هم گفته می شود، ولی آنچه ممکن است نظریه معطوف به چند مسئله باشد. در واقع تجربیات متعدد و متنوعی در موضوعات واحد مشترک هستند و این ها تجربیات موفقی بودند. و می توان از دل آن ها نظریاتی استخراج کرد؛ یعنی معلوم است که یک مبانی نظری وجود داشته که بر اساس آن مبانی نظری، الگوهایی طراحی شده و بر اساس آن الگوها، نظاماتی اندیشیده شده و بر اساس آن نظامات، سیاست ها و راهبردها و ساختارهایی شکل گرفته و بعد وارد صحنه ی عمل شده است.

خیلی اوقات این ها در ذهن کسانی که یک عملی را انجام دادند شکل داشته، امّا به شکل مدون در نیامده است. خب این ها یک نگاه پسینی می شود؛ یعنی یک اتفاقاتی افتاده که از دل این تجربیات موفق آن نظریاتی که حاکم بوده و نتیجه اش یک چنین اتفاقاتی بوده را استخراج می کنیم. یک نگاه پیشینی هم هست که یک نگاه و آرمانی دارید که می خواهید به یک هدفی برسید. برای رسیدن به آن هدف فکر می کنید و یک مبانی نظری می خواهید که فی الحال در اختیارتان نیست. این شروع و مبدأ یک نظریه می شود، البته از نوع نظریه ی پیشینی؛ یعنی اوّل مسئله در حوزه ی ذهن و فکر ساخته می شود بعد به مرحله ی تجربه گذاشته می شود که باید دید آیا در تجربه هم جواب می دهد یا نه.

گاهی هم این دو با هم هستند؛ یعنی شما تجربیات گذشته و خواسته های آینده را در یک بده بستانی با همدیگر عمل می کنید. در واقع این نظریه حاصل این دو مرحله است. نگاهی که به آینده دارید و نیازی که دارید و آن چیزی که برآمده از تجربیات گذشته تان است را با هم ترکیب می کنید و از دل آن ها نظریه ای که می تواند آینده را بسازد و مبانی آینده را شکل بدهد را به نتیجه می رسانید. این می تواند یک راهکار و یک راه برای این نظریه پردازی باشد. البته در روش های تحقیقی هم بعضاً بیان می کنند که این ها اصولاً منجر به تولید نظریه می شود. مثلاً از روش تحقیق داده بنیاد، نظریه درمی آید. البته حرف ها مختلف است و این نظریه هم سطوح مختلفی دارد؛ یعنی ممکن است این نظریه که یک حرف نویی است، یک بینش، نگاه و فکر جدیدی مطرح کند که در سطوح راهبردی و عملیاتی باشد، حتی می تواند در سطوح تاکتیکی باشد. مانعی ندارد، ممکن است یک نظریه را در سطح تاکتیک ببینید. یک دستاوردی است که می توانید در سطح تاکتیک آن را عمل کنید. البته آن نظریه هرچه وسعتش بیشتر باشد جهان شمول تر و عام تر است.

طبیعی است که انقلاب اسلامی مشحون از این حرف ها و نظریات نو است؛ یعنی انقلاب در همه ی مراحل خودش با یک نظریه ی بومی شکل گرفته و اتفاق افتاده است. چه در نوع نگاه به حکومت، چه در نوع نگاه به انقلاب، چه در نوع نگاه به جنبش های اجتماعی و چه در نوع نگاه به دفاع مقدس که از این نظریات مختلف دفاعی مشحون است. لذا نویی و تازگی انقلاب اسلامی ما ناشی از همین نظریاتی بوده که در ذهن مبارک حضرت امام و ذکر اندیشمندان و انقلابیون سطح او ل بوده است. این ها از دل آن نظریات این بنای استوار نظام جمهوری اسلامی و اتفاقات مبارک در طول این چهل و اندی سال که به وقوع پیوسته را شکل دادند.

تأکید رهبر انقلاب به استفاده از تجربه ی دفاع مقدس

دفاع مقدس آوردگاه تولید حرف های جدید بود. بسیاری از حرف ها و نظریات نو که اتفاق افتاد، دلیلش نیاز بود؛ یعنی ما بایستی با یک عِده و عُده ی قلیلی با یک جریان سامان یافته ی جهانی از شرق و غرب و کشورهای مرتجع عربی و خود رژیم صدام مقابله می کردیم. آن موقع انقلاب اسلامی سامان و قدرت کافی نداشت. اینجا بود که نظریات جدید اتفاق افتاد. تحولاتی که بر اساس آن نظریات دفاع مقدس ما شکل گرفت و توانست دفاع مقدس را پیروزمندانه برای ملت ما رقم بزند.

این نظریات در همه ی سطوح عالی جنگ بود. فرمایشات حضرت امام(ره) نظریات آن چنان محکم و استواری بود که می توانست خیل عظیمی را در صحنه ی جنگ هدایت کند؛ یعنی کار از سطح عالی رهبری و حضرت امام(ره) شروع می شد تا در سطوح راهبردی و سطوح عملیاتی. لذا اگر سؤال شما این است که ما در چه حوزه هایی نظریات جدید داشتیم، ما در زمینه های تاکتیک؛ عملیات مهندسی؛ اطلاعات و شناسایی؛ نوع جنگ؛ سطوح تاکتیکی، عملیاتی و راهبردی؛ انواع دفاع ها، مبارزات جنگ های موضعی و موضوعی و در جنگ های نامنظم برای خودمان سبک، نگاه و نظریه ی مستقلی داشتیم. لذا در همه ی سطوح و تقریباً در همه ی حوزه ها نظر یا نظریه ی مستقل داشتیم.

چند نمونه از تجربیات دفاع

اساتید و محتوای دروسی که ارائه می شود نشأت گرفته و معطوف به دفاع مقدس است. ما دروس مختلفی داریم، مثل تجزیه و تحلیل دفاع مقدس؛ صحنه های جنگ؛ مدیریت راهبردی صحنه های عملیاتی؛ ژئوپلوتیک دفاع مقدس و درس های مختلفی که الان در دانشگاه ارائه می شوند. اساتید هم که خودشان در دفاع مقدس نقش های کلیدی و عالی داشتند تجربیات و دانششان را آورده اند.

در همین دانشگاه یک کمیته ی نظریه پردازی داریم که در عالی ترین سطح شکل می گیرد؛ یعنی در سطح ستاد کل نیروهای مسلح و توسط یکی از عالی ترین مقامات دفاع مقدس، جناب آقای دکتر رضایی اداره می شود. وظیفه اش هم نظریه پردازی در حوزه های مختلف است. این کمیته از همه ی آن تجربیات که در مقاطع مختلف و به شکل های مختلف تدوین شده، نظریاتی استحصال و استخراج می شود. امروز ما یک مسیر روشنی برای تدوین این تجربیات و استخراج نظریات علمی از دفاع مقدس را دنبال می کنیم.

موضوعات زیادی داریم، مثلاً مفهوم بازدارندگی که امروزه به عنوان عنصر مهمی در دفاع است. دفاع موشکی دفاع همه جانبه ای است که می توانیم بگوییم نظریه ی دفاعی جمهوری اسلامی است. دفاع همه جانبه، دفاع موشکی، دفاع دریایی و قدرت هوایی ما همه برگرفته از همان نظریات و تجربیات دفاع مقدس است. اگر راجع به هر کدام از این ابعاد صحبت کنیم می بینید که ریشه اش در دفاع مقدس است. امروز اگر ما نظریه ی موشکی خاص خودمان را داریم، این نظریه ی موشکی از دل دفاع مقدس برآمده که امروز دارد عمل می شود؛ همین طور نظریه ی دریایی و سایر نظریه ها در حوزه های مختلف. مثلاً جنگ های نا هم طراز امروز برگرفته از همان تجربیات در نیروهای مسلح است که طرح و تبیین شده و کاملاً چهارچوب های لازم را گرفته است.

تجربیات دفاع مقدس در کشورها

در واقع دفاع مقدس مُبدع بسیاری از مقاومت ها و حرکت های آزادی خواهانه در منطقه و در سطح جهان شده است، چون همه ی دنیا دفاع مقدس را رؤیت کردند که چطور در یک جنگ پرشدت و هشت ساله که از جنگ جهانی دوم و اوّل زمانش بیشتر بود، ایران در مقابل همه ایستاد و پیروز شد. پیروزی ما در دفاع مقدس؛ یعنی تثبیت همه ی شعارها و خواسته های تحکیمی و استحکامی انقلاب که در آن دوران موجب شد که همزمان با دفاع مقدس جریاناتی در کشورهای مختلف راه بیفتد؛ همزمان با دفاع مقدس حزب الله لبنان شکل گرفت و تبدیل به یک تنه ی تنومندی شد که امروز یک ارتش بسیار قوی است. البته هدفش دفاع از ملت لبنان و سرزمین های اشغالی است و دیدیم که چگونه رژیم جعلی صهیونیستی را از خاک لبنان بیرون انداخت. خب این موفقیت بسیار بزرگی بود که برآمده از دفاع مقدس است.

عزیزان فلسطینی هم وقتی دیدند که می شود با امکانات کم، امّا با فکر عمیق و با اخلاص و شجاعت پیروزی های بزرگی را رقم زد، خب در فلسطین این پیروزی ها رقم خورد و جنگ هایی به وقوع پیوست که دشمن به شدت عقب رانده شد. خوب است از شهید بزرگوار حاج قاسم سلیمانی هم یادی کنیم که ایشان نماد قدرت و وحدت ملی ما و نماد استحکام و قدرت ملی ما بود که توسط بدترین خلق خدا به شهادت رسید. ایشان نقش بارز و ارزنده ای داشتند.

این تجربیات در چند سطح بود که یکی از آنها الهام بخشی عمومی است. دفاع مقدس ما یک الهام بخشی عمومی داشت که نگاه به این پیروزی ها خودبه خود انگیزه و اراده درست می کرد. یک سطح دیگرش تجربیات عملیاتی و حتی تجربیات تاکتیکی است که کاملاً استفاده کردند؛ آشنا شدند و توانستند در مقابله با دشمن استفاده کنند. شما آثار آن را در برخی مناطق و در مقابله با داعش خیلی پررنگ دیدید که رزمندگان ما تحت مأموریت و مسئولیت سردار شهید به مستشاری پرداختند و بر اساس همین تجربیات دفاع مقدس داعش را منکوب کردند و به ذلّت کشاندند. بنابراین جریان دفاع مقدس ما یک جریان دائمی است. هم در سطوح فکری و اندیشه ی نظامی که در دفاع مقدس خلق شد و هم در سطوح الهام بخشی عملیاتی در سطح دکترینی که کاملاً در این منطقه و سایر مناطق جریان دارد.

لزوم مقابله به داعش

امنیت یک منطقه، یک امنیت به هم تنیده ای است. نمی توانیم بگوییم که عراق امنیت نداشته باشد و ما امنیت داشته باشیم. اگر عراق امنیت نداشته باشد، ایران هم امنیت ندارد. ضمن اینکه امنیت خود مردم عراق و امنیت اماکن مقدسه ی عراق برای ما یک ارزش بزرگ است. بعضی از کشورهای زورگوی عالم منافع مادی را به عنوان منفعت خودشان قلمداد می کنند؛ امّا جمهوری اسلامی چشمی به منافع مادی دیگران ندارد، بلکه این ارزش ها است که هویت ما را می سازد. دفاع از منافع ملی مان که جوهره ی منافع و هویت ملی مان در حفظ هویت ملی و حفظ ارزش هایمان است. حفظ ارزش ها هم به مرزهای ما محدود نمی شود. ما بایستی دفاع کنیم از ارزش هایی که بر اساس آن انقلاب و نظام ما شکل گرفته است. مضافاً برای اینکه امنیت ما هم در گرو آن است. بنابراین ما چه از حیث دفاع از امنیت ملی خودمان و جلوگیری از رشد بحرانی که آمریکایی ها در سوریه و عراق درست کردند و تلاش داشتند به لبنان هم بکشانند و چه از حیث دفاع از هویت ملی خودمان که تنیده با ارزش های ملی و مذهبی ماست باید در سوریه و عراق به ندای درخواست کمک آن ها پاسخ می دادیم و حضور پیدا می کردیم.

عجیب است که این شبهه را کسانی مطرح می کنند که در چهارچوب افکار استکبار جهانی و آمریکا حرکت می کنند. آمریکایی که اشغال می کند، رژیم صهیونیستی ای که بمباران می کند، عربستانی که به راحتی یمن را اشغال و بمباران می کند. آن ها به گروه های تروریستی کمک می کنند و علیه جریانات مردمی هستند، ولی ایران در کنار مردم و علیه گروه های تروریستی است. طبیعتاً مواضع حق و صحیح جمهوری اسلامی کاملاً روشن و شفاف است و نتایج هم کاملاً معلوم شد راهی که ایران می رفت و تصمیماتی که در ایران گرفته می شد نشان داد که چقدر تصمیمات درستی بوده و اگر امروز داعش توسط ایران با کمک کشورهای منطقه، دولت سوریه، دولت عراق و حشدالشعبی از بین نمی رفت، امروز حتماً بزرگ ترین خطر نه تنها برای منطقه، بلکه برای مناطق دیگر ایجاد شده بود. امروز درستی مواضع جمهوری اسلامی از همین نتایج به دست آمده و کاملاً معلوم است.

تجربه موفق دفاع مقدس

آنچه که ما را به این توانمندی رساند احساس خودباوری بود؛ یعنی وقتی در رزمندگان و ملت و نیروهای مسلح ما این احساس پدید آمد که ما این ظرفیت را داریم و می توانیم با دشمن روبه رو شویم، به راه افتادند و تلاش کردند و برای این تلاش راه را پیدا کردند و خلاقیت خودشان را در مسیر شکوفا کردن ظرفیت های درونی کاملاً به منصه ی ظهور رساندند. این خلاقیت ها و ظرفیت ها وقتی شکوفا شد، به راحتی، همه ی مسائل را توانست حل کند. به تعبیر بسیار زیبای رهبر فرزانه مان وقتی یک عزیزِ روزنامه نگار می شود یک نابغه ی اطلاعاتی یا یک عزیز دیگری که به طور عادی کارش یک کار ساختمانی بوده، فرمانده لشکر برجسته ای می شود که اسمش لرزه به پشت فرماندهان صدام می اندازد، این ها برای آن شکوفایی استعدادها است.

در کنارش نیروی آزادشده ی ارتش سرافراز و پرافتخارمان را هم داشتیم که بعد از اینکه فرماندهان فاسد دوران شاه کنار رفتند و این استعدادها شکوفا شد و یک ارتش صددرصد وابسته تبدیل شد به یک ارتش صددرصد مستقل و برآمده از دل مردم؛ ترکیب این دو اتفاق مهم، یعنی رهاسازی از دست جریانات مسلط مستکبر از یک سو و استفاده از خلاقیت ها از سوی دیگر، همین تجربیات را به طور طبیعی فراهم می کند. در هر حوزه ی دیگری که ما همین احساس را داشته باشیم و همین حرکت را بکنیم این اتفاق می افتد. راه ها را هم خدا نشان می دهد. خدا هم وعده ی روشنی داده و فرموده است: «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا»؛ شما بیایید من راه را به شما نشان می دهم. رزمندگان ما رفتند و این را باور کردند و خدا هم راه ها را نشانشان داد و پیروزی های بزرگ حاصل شد.

رسیدن به تمدن نوین اسلامی

رهبر انقلاب در ارتباط با مراسم دانش آموختگی دانشگاه های افسری فرمودند: «تهدیدها در حال تحوّل است، دانشگاه های نظامیِ ما هم باید برای مقابله ی با تهدیدهای نوبه نو و جدید، برنامه داشته باشند؛ این باید در پژوهش های دانشگاه ها مورد توجّه قرار بگیرد: برای مقابله برنامه داشته باشند. علاوه ی بر این، اصلاً تهدیدهای جدید را پیش بینی کنند» برای رسیدن به این مهم، باید تلاش کرد.

یک آرمان بلندی رهبر انقلاب برای ما ترسیم کردند و آن رسیدن به تمدن نوین اسلامی است. این خیلی آرمان بزرگ و مهمی است. مقاطعی هم برای این معلوم کردند، مثلاً رسیدن به مرجعیت علمی. این خیلی مهم است. این ها خیلی مقاطع مهمی در تحقق این تمدن اند. حالا ما با داشتن هدف های روشن، نظام آینده پژوهی ما با شناسایی و شناخت روندهای گذشته یک پیش بینی راجع به روندهای آینده دارد. البته این تنها کفایت نمی کند. شما در نظام آینده پژوهی از آینده به حال می آیید؛ یعنی یک آینده ای برای خودتان مشخص می کنید و به حال می رسید. خوب آینده مان مشخص است. نظام تمدن نوین اسلامی مقاطعی هم در هر مقطع برایش مشخص شده است. مثلاً در حوزه ی علم به کجا برسیم؛ در حوزه ی فرهنگ به کجا برسیم؛ در حوزه ی دفاع به کجا برسیم؛ این ها مشخص است. ما بر اساس آن باید برای تحقق این ها تهدیداتی را بشناسیم. پس نظام رصد تهدیدات، نظام رصد تحولات و شناخت ظرفیت ها و بسیج این ظرفیت ها و استعدادها را داریم. امروز روی این نظامات کار شده و الان موجود است. نظام آینده پژوهی و نظامی که ما را به رصد تحولات می رساند و رصد تهدیداتی که رهبر انقلاب در فرمایشاتشان تأکید جدی داشتند برای ما خیلی مهم است.

یک نکته ی مهم در این مسئله همان محاسبات است. همه ی این ها ربط دارد به اینکه به تعبیر رهبری دستگاه محاسباتی سالم که اختلال در آن ایجاد نشود داشته باشیم. این خیلی مهم است، چون شما ممکن است تهدیدات و نشانه های آن را ببینید؛ امّا آن را تهدید ندانید، چرا؟ چون در دستگاه محاسبات تان اختلال ایجاد شده است و دشمن را دوست، نشان می دهد. مثلاً الان ما به چشم مان فروپاشی و فرورفتن رژیم آمریکا را می بینیم. خب این کاملاً روشن است؛ امّا مهم این است که در دستگاه های محاسباتی این درست تحلیل و شناخته شود، والا اگر این را نبینیم؛ یعنی فکر کنیم که زرق وبرق ظاهری است که البته همین ظاهری اش هم در آمریکا خیلی فرو پاشیده، اگر دچار محاسبات غلط باشیم و درست نبینیم، ممکن است ضربات بزرگی بخوریم؛ یعنی فرصت ها را از دست بدهیم یا تهدیدها را نشناسیم. مثلاً اگر جنگ نرم و نفوذ دشمن را نشناسیم و برایش چاره اندیشی نکنیم، ضربه می خوریم. از آن طرف فرصت هایی که امروز انقلاب اسلامی و ملت های بزرگ در سطح دنیا و منطقه درست کردند را نشناسیم و نبینیم و مشکلات بزرگی که امروز رژیم های مستکبر درگیرش هستند را نشناسیم و روی آن حساب باز نکنیم، حتماً ما هم دچار ضربه می شویم. این به دلیل این است که درست محاسبه نمی کنیم.

لذا نظام آینده پژوهی، نظام رصد تحولات و همه ی این ها منوط به این است که دستگاه محاسباتی ما سالم باشد و درست تحلیل کند که بتواند این ها را به خوبی فهم و درک کند و بعد برنامه ریزی کند و یک حرکت جدی را در رابطه با آن دنبال کند. همان جور که ایشان فرمودند دشمن به دنبال اختلال در این است. اختلال در اینکه ما تهدید را یا نبینیم یا تهدید را کوچک ببینیم، مانند آنچه که در حوزه ی فرهنگ انجام می دهند یا تلاش می کنند که نشان دهند خودشان بسیار قوی اند و ما راهی جز تسلیم نداریم که این خلاف واقع است. این ها شکل دهنده ی آن نگاه صحیح و حرکت پرشتاب به سمت جلو است.