سعید لیلاز: فراهم شدن فرصت صادراتی علت گرانی‌ها است

روزنامه تعادل: سعید لیلاز کارشناس مسائل اقتصادی گفتگویی با روزنامه تعادل داشته است که مهترین بخش‌های آن در ادامه آمده است.

اقتصاد ایران بسیار بزرگ‌تر و متنوع‌تر از تصویرسازی دشمنان است

- اقتصاد ایران بسیار بزرگ‌تر و متنوع‌تر از آن چیزی است که هم مقامات جمهوری اسلامی و چهره‌های دولتی در داخل ایران فکر می‌کردند و هم دشمنانش تصویرسازی می‌کردند.

- این یک واقعیت غیرقابل انکار است که ایران بعد از انقلاب و علی رغم علاقه وافری که در داخل کشور برای تحقیر دستاوردهای اقتصادی‌اش وجود دارد، حدفاصل سال‌های بعد از پیروزی انقلاب تا سال‌های میانه دهه80 خورشیدی (سال‌های84 و 85 تا 91) به پیشرفت‌های بسیار بزرگی نائل آمده است.

- همان‌طور که می‌دانید به لحاظ تنوع، یکی از برندگان انقلاب اسلامی در اقتصاد بخش کشاورزی بوده است. تولید محصولات کشاورزی از حدود 20 تا 25میلیون تن در سال57 به 130 تا 140میلیون تن در سال99رسیده است. در حالی تولید محصولات غذایی 6 برابر شده که جمعیت ایران فقط دو برابر شده است. معنای این حرف این است که ما به‌طور سرانه، سه و نیم برابر بیشتر از سال57 غذا تولید می‌کنیم.

- شما اگر همین روند رشد تولید را (با وجود میل وافری که برای نادیده گرفتن دستاوردهای داخلی وجود دارد) تعمیم دهید به تولید خودرو، باز هم به نتایج جالب‌تری دست می‌رسید. تولید خودرو در سال جاری که در اوج تحریم‌ها هستیم، حدود 8 برابر بیشتر از تولید خودرو در بالاترین عدد سال 1356 است. این عدد در برخی دوره‌ها به حدود 15 برابر هم رسیده، ولی امسال به دلیل تحریم‌ها بین 8 تا 10 برابر بیشتر از سال56 خودرو تولید خواهیم داشت. یعنی 1میلیون و 200 هزار خودرو تولید خواهد شد.

- در حوزه فولاد تولیدمان 25 تا 30 برابر بیشتر از سال‌های ابتدایی انقلاب است. فراموش نکنید همه این نمونه‌ها و سایر نمونه‌های اینچنینی، تولیدات غیر نفتی در اقتصاد ایران است.در مجموع، سهم بخش نفت در اقتصاد ایران که تا سال 54 و 55خورشیدی به حدود 55درصد کلGDP کشور رسیده بود در سال 1396 که ما یک اقتصاد نفتی غیرتحریم شده نسبتا آرامی داشتیم، به 15درصد کاهش پیدا کرده بود. این نشان می‌دهد که سهم بخش‌های غیر نفتی در اقتصاد بسیار متنوع شده است. 

- ما در سال‌های بعد از انقلاب، سرمایه‌گذاری‌های صنعتی فراوانی کردیم که آثار این سرمایه‌گذاری‌ها را امروز در شهرک‌های صنعتی به عینه می‌توان دید، به گونه‌ای که در برخی حوزه‌ها از شدت سرمایه‌گذاری دچار اُوِرلود شده‌اند. این موضوع باعث شده که ظرفیت واقعی صنعت ایران به نسبت ظرفیت اسمی‌اش در بسیاری از عرصه‌ها بین 40 تا 50 درصد باشد.

تحریم‌ها نقش مالیات را در ایران بازی می‌کنند

- وقتی تحریم ایجاد می‌شود در حقیقت حکم یک مالیات بین‌المللی تحمیلی بر قیمت تمام شده کالاهای وارداتی است. اتفاق دیگری که نمی‌افتد، یعنی به جای اینکه دولت‌ها در داخل ایران تعرفه‌های گمرکی را آنقدر بالا ببرند که واردات آنها به صرفه نباشد، این وظیفه مهم را دشمنان ایران از سال96 به عهده گرفتند.

- آنقدر ظرفیت در بالقوه در اقتصاد ایران ایجاد شده است که بلافاصله پس از 8برابر شدن قیمت دلار، بسیاری از این ظرفیت‌های داخلی اصطلاحا به کار می‌افتند. این ظرفیت‌های بالقوه، یکی از کلیدی‌ترین دلایلی است که در هر بحران نفتی و اقتصادی اعم از سیاسی (تحریم) و اقتصادی (سقوط درآمدها) به داد ایران می‌رسد که همینطور هم شده است. مورد دومی که باعث نجات اقتصاد ایران شده و خوشبختانه نه مسوولان داخلی و نه رهبران ایالات متحده آن را می‌شناسند، اقتصاد زیرزمینی ایران است.

- ظرفیت صادراتی غیرنفتی ایران، به مراتب بیش از چیزی است که در اعداد و ارقام ثبت می‌شود.چرا؟ چون دولت‌ها در دوره‌های مختلف موفق می‌شوند، قیمت دلار را سرکوب کنند. چون این رویکرد سرکوبگرانه در مورد قیمت دلار وجود دارد، همواره مقداری قاچاق هم در حاشیه اقتصاد ایران وجود داشته است. حدفاصل سال‌های 92 تا 96 که این رویکرد سرکوبگرانه نسبت به قیمت ارز کاهش پیدا کرد (البته از سال95 دوباره افزایش یافت) میزان قاچاق کالا یک‌باره از حدود 25میلیارد دلار در سال91-92 به کمتر از 12میلیارد دلار یعنی بیشتر از نصف کاهش پیدا کرده است.

- اگر تولید ناخالص داخلی ایران را به‌طور کلی 1200 میلیارد دلار فرض کنیم بر اساس قدرت برابری خرید از این 700 تا 800 میلیارد دلار این عدد، غیرنفتی باشد، چنانچه 10درصد از این 800 میلیارد دلار را صادر کنیم، یکی از پایین‌ترین کارنامه‌ها را در زمینه صادرات غیرنفتی ثبت کرده‌ایم که معادل 80 میلیارد دلار خواهد شد. در حالی که کل نیاز وارداتی کشور ما سالانه 40 میلیارد دلار است. من یقین دارم در حال حاضر میزان واقعی صادرات ایران حداقل 2برابر آماری است که رسما اعلام می‌شود.

- ارز نیمه‌پنهان اقتصاد هم به اقتصاد وارد می‌شود، یا به صورت دلار یا به صورت محصولات وارداتی در کف بازار می‌نشیند. بدون اینکه کسی متوجه آن شود.

اقتصاد ایران، شبیه یک اقتصاد تحریم شده و قحطی زده نیست

- من اقتصاد تحریم شده را خیلی خوب می‌شناسم، یکی از درس‌های مورد علاقه‌ام، داده‌های اطلاعاتی برآمده از یک اقتصاد تحریم شده است. برای بررسی میدانی تبعات تحریم‌ها بر اقتصاد کشورهای مختلف، 2بار به عراق سفر کردم تا به صورت میدانی نشانه‌های تحریم در اقتصادها و بازارهای مختلف را بررسی کنم. باید قبول کنیم، هیچ حوزه‌ای در اقتصاد ایران، شبیه یک اقتصاد تحریم شده و قحطی زده نیست.

اقتصاد ایران، اساسا اقتصادی نیست که بتوان تمام شؤون آن را تحریم کرد. چون اقتصاد ایران از یک طرف، ظرفیت تولید داخلی بالایی دارد و از سوی دیگر هم ظرفیت‌های بالایی در قاچاق کالا دارد که حتی می‌تواند تا40 یا 50 میلیارد دلار را پوشش دهد. این تمام نیازهای اقتصاد ایران را در حد رفع مجموعه حوائج‌اش رفع می‌کند، هر اندازه هم که قیمت دلار بالاتر رود، منجر به افزایش ظرفیت‌های صادراتی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر خواهد شد.

- موضوعاتی که قبلا بزرگ‌ترین نقاط ضعف اقتصاد ایران در خصوص بهره وری پایین برشمرده می‌شدند، الان لنگر ثباتش شده است. یکی ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی که در گذشته همواره از آن انتقاد می‌شد و دیگری کلونی اقتصادی خاصی که به عنوان اقتصاد زیرزمینی شناخته می‌شود و برخی از کارشناسان جدی اقتصاد مثل خانم فیروزه خلعت‌بری آن را 30 الی 50 درصد جی‌دی‌پی اقتصاد ایران تخمین می‌زنند. این عدد بسیار بالاست. این دو گانه که در حالت عادی، نقطه ضعف بزرگ اقتصاد ایران است در دوران بحران‌های اقتصادی همواره به داد اقتصاد ایران رسیده است.

فراهم شدن فرصت صادراتی علت گرانی‌ها است

- مردم این روزها می‌خواهند بدانند که در حال حاضر چرا حتی اقلامی که صددرصد تولید آن داخلی است متاثر از افزایش قیمت دلار دچار افزایش قیمت می‌شوند؟ برای اینکه این اقلام فرصت صادراتی پیدا می‌کنند. پیازی که ناگهان 16 هزار تومان می‌شود، در عراق 1 دلار قیمت دارد. بنابراین اگر کشاورز بتواند پیازش را در مسیر صادرات قرار دهد، می‌تواند 30 هزار تومان پیازش را به فروش برساند. بطری آب معدنی که در ایران دو هزار تومان فروخته می‌شود در بازارهای صادراتی به اندازه 10 هزار تومان ارزش دارد. این در خصوص تمام کالاها و محصولات مصداق دارد.

در واقع تورم بی‌رحمانه، قیمت تمام شده نیروی کار ایران را که چهره‌هایی چون آدام اسمیت، دیوید ریکاردو و کارل مارکس می‌گفتند، «یگانه منشأ تولید ثروت است.» تقریبا یک‌هشتم کرده است.

ما بدون اینکه بخواهیم با این وضعیت همدلی داشته باشیم می‌توانیم از این منظر به موضوع نگاه کنیم که سقوط پول داخلی در برابر پول خارجی، بهره‌وری کار و صادرات را به‌شدت افزایش می‌دهد و موجب می‌شود که اقتصاد زیرزمینی رشد کند. این 2بال به داد اقتصاد ملی می‌رسد و منجر به این می‌شود که جلوی سقوطش گرفته شود.

از خطر تحریم‌های آمریکا عبور کرده‌ایم

اگر ما در طول 3سال گذشته سوءمدیریت‌های اقتصادی در داخل را نداشتیم و تصمیماتی که بانک مرکزی در ماه‌های اخیر در پیش گرفته است، از آذر یا دی ماه 96 در پیش گرفته می‌شد و آن غارت سازمان یافته چند روز ابتدایی بحران در عرضه ارز 4200 تومانی رخ نمی‌داد، اقتصاد ایران به مراتب نیرومندتر از شرایط امروز بود.

اقتصاد ایران از پاییز 98 تقریبا تمام آثار تحریم‌ها را از بین برده است. از پاییز98 تا به امروز فشاری که به اقتصاد ایران وارد می‌شود ناشی از کرونا از یک طرف و فقدان انسجام ملی و دعواهای داخلی از سوی دیگر است که هم در دولت و هم در کل نظام سیاسی ادامه دارد.

- سیاست‌هایی که دولت آقای روحانی در خصوص صنعت خودرو در پیش گرفته امر پنهانی که نیست. چیزی حدود 80 تا 100 هزار میلیارد تومان، رانت از جیب دولت و خودروسازان به جیب سوداگران منتقل شده است. اگر همین فشار را دولت آقای روحانی به صنعت خودروسازی وارد کرده بود اما فقط به جای اینکه این پول راهی جیب دلالان شود، به خزانه دولت واریز می‌شد، حداقل اقتصاد ایران به اندازه 100هزار میلیارد تومان کسری بودجه کمتری را به اقتصاد تحمیل می‌کرد و متعاقب آن مردم نیز شاهد تکانه‌های تورمی کمتری بودند و ممکن بود نرخ تورم امسال کشور نصف این عدد فعلی باشد.

با وجود کرونا، رشد اقتصادی ایران در حالی حول و حوش منفی 5 درصد می‌رسد که بریتانیا رشد اقتصادی منفی 11را برای سال2020خواهد داشت. متوسط اقتصاد کشورهای اروپایی نیز منفی6درصد می‌شود. یعنی سقوط رشد اقتصادی ایران از متوسط سقوط جهانی پایین‌تر است.این‌ها نشان می‌دهند تمام آثار تحریم‌ها از سال 98 محو شده و از سال 98 اقتصاد ایران از خطر تحریم‌های امریکا و رکود عبور کرده است.

فشار اقتصادی نمی‌تواند بهانه‌‌ای برای وادادگی برابر آمریکا شود

می‌خواهم از حرف‌هایم یک بهره‌برداری سیاسی کنم و آن اینکه اگر فرد یا جریاناتی بعد از روی کار آمدن بایدن یا ترامپ بخواهند فشار اقتصادی را بهانه‌ای قرار دهد برای وادادگی در برابر امریکا، مردم و رسانه‌ها باید بدانند که این اظهارات بهانه‌ای بیش نیست چرا که اقتصاد ایران همه تبعات تحریمی را پشت سر گذاشته است.