ارنو روبیک
وقتی ارنو روبیک، معمار مجارستانی، مکعبِ اسباب‌بازی خود را ساخت، امیدی به موفقیت تجاری آن نداشت، اما می‌دانست که آدم‌ها سروکله‌زدن با مسئله‌ها را دوست دارند، مخصوصاً اگر در اثر تلاش بالاخره موفق شوند آن‌ها را حل کنند.
این کار به آن‌ها احساس موفقیت و شادی می‌داد و شاید به همین دلیل است که حالا در هر خانه‌ای مکعب‌های او را پیدا می‌کنید. روبیک در کتاب خاطراتش، داستان ساختن این مکعب را شرح می‌دهد و از زندگی بی‌هیاهو، اما پرماجرایش سخن می‌گوید.
گفت‌وگوی کیت کلاوی با ارنو روبیک، گاردین— ارنو روبیک، 76 ساله، مخترع مجارستانی مکعب روبیک است. این فکر خیلی ناگهانی به ذهنش رسید: یک‌بار با خودش فکر کرد شاید جالب باشد اگر بشود مکعب‌های کوچک را طوری کنار هم قرار داد که به هم وصل باشند، ولی بتوانند در جای خود حرکت کنند.
او که استاد معماری است، به سبک خود، شرح حالی جالب دربارۀ زندگی خودش و حرکات خارج از کنترل این مکعب نوشته است که در دنیا از هر هفت نفر یک نفر با آن کنار می‌آید (هرچند نتواند آن را حل کند).
کیت کِلاوِی: وقتی کودکی‌تان را در بوداپست می‌گذراندید اسباب‌بازی مورد علاقه‌تان چه بود، و کلا چطور پسر‌بچه‌ای بودید؟
ارنو روبیک: من بچۀ گوشه‌گیری بودم و عاشق اسباب‌بازی. در کتاب‌ها اسباب‌بازی‌ها را پیدا می‌کردم و شبیه آن‌ها را می‌ساختم. هر چه سخت‌تر، بهتر. امیدوارم الآن هم همانطور باشم؛ هرچند آن زمان باهوش‌تر بودم.
کلاوی: وقتی اولین‌بار این مکعب را به بازار عرضه کردید، اصلاً فکرش را می‌کردید که اینقدر موفق شود؟
روبیک: به‌هیچ وجه؛ اما خوش‌بین بودم. اهل فن فکر می‌کردند که به سختی فروش خواهد رفت، اما یکی از عجایب این مکعب این است که تعداد زیادی از مردم به چنین معمای پیچیده‌ای علاقه نشان داده‌اند.
کلاوی: بدون شک همین پیچیدگی است که باعث موفقیت این مکعب شده، یعنی در کسانی که می‌توانستند آن را حل کنند، احساس موفقیت ایجاد می‌کرد؟
روبیک: این مکعب طبیعت متناقضی دارد، ترکیبی از سادگی و پیچیدگی. شعار ژاپنی‌ها دربارۀ آن این است: «یک دقیقه تا یادگرفتن، یک عمر تا استاد شدن». هیچ‌وقت آن را تمام نمی‌کنید؛ همیشه چالش‌ها و کشف‌های تازه وجود خواهد داشت. طراحی آن هم مهم بوده، نمونۀ خوبی از داشتن همۀ آنچه که نیاز دارید و نه بیشتر.
کلاوی: فلسفه‌ای برای زندگی؟
روبیک: بله، همینطور فکر می‌کنم.
کلاوی: شما گفته‌اید که استعداد پدرتان را به ارث برده‌اید (که مهندس پرواز بود). اما من شیفتۀ توصیف فوق‌العاده محبت‌آمیز شما دربارۀ مادرتان شدم که درخاطراتتان آورده بودید. وقتی این مکعب را اختراع کردید او زنده بود؟
روبیک: بله. بعد از جدایی والدینم، من و مادرم با هم زندگی می‌کردیم. خواهرم برای تحصیلات پزشکی خانه را ترک کرده بود. مادرم انسان فوق‌العاده‌ای بود. او تمام خانواده‌اش را در جنگ جهانی دوم از دست داد، اما با‌روحیه بود. در حل معما قوی نبود، اما نگاهی هنری داشت. ظاهر مکعب را خیلی دوست داشت، به پتانسیلی که در آن وجود داشت ایمان داشت و فکر می‌کرد که من باهوش‌ترین بچۀ دنیا هستم.
کلاوی: از اینکه در دنیا از هر هفت نفر، فقط یک نفر از پس این مکعب برمی‌آید چه احساسی دارید؟
روبیک: خیلی رضایت‌بخش است. در دنیا مشکلات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی زیادی وجود دارد. این مکعب به من این امید را می‌دهد که درنهایت مردم ذکاوت کافی برای حل مشکلاتشان را خواهند داشت تا در امان بمانند.
کلاوی: آیا شما همیشه نظم (قاعده) را به بی‌نظمی (بی‌قاعدگی) ترجیح می‌دهید؟
روبیک: هدف ما باید هماهنگی باشد، هرچند نمی‌دانیم که چرا با دیدن هماهنگی موجود در طبیعت این احساس به ما دست می‌دهد: نسیمی که روی برکه می‌وزد یا طلوع خورشید. در طبیعت عناصر زیبای بسیاری وجود دارد، همینطور گاهی در آدم‌ها. هماهنگی هدفی دست‌یافتنی است.
کلاوی: انسان کمالگرایی هستید؟
روبیک: کمال دست‌یافتنی نیست، اما باید هدفتان این باشد که تا جایی که ممکن است به آن نزدیک شوید.
کلاوی: چرا این مکعب را دارای ویژگی‌های مردانه می‌دانید؟
روبیک: این روز‌ها مکعب یک پسر میان‌سال است، هرچند از منظری دیگر برای همیشه جوان خواهد ماند. او قوی است، اما نه پرخاشگر، برای آنچه پیش خواهد آمد صبورانه به شما وابسته است.
کلاوی: شما استاد معماری بودید... مهم‌ترین چیزی که باید در ساختن یک خانه به آن توجه داشت چیست، خانه‌هایی که می‌سازید هم معماگونه‌اند؟
روبیک: خانه هرگز نباید معماگونه باشد؛ همه چیز باید نزدیک و دم دست باشد. شما درون یک خانه زندگی نمی‌کنید، همراه آن زندگی می‌کنید. خانه با فکر و احساس کسی که در آن خانه هست کامل می‌شود. بسیاری از معماران در طراحی جزئیات زیاده‌روی می‌کنند. هیچکس نمی‌داند که من دوست دارم در خانه‌ام چکار کنم.
کلاوی: در تصویر می‌توانم تراس فوق‌العادۀ منزلتان و درختان پشت سرتان را ببینم؛ این بخشی از خانه‌ای است که خودتان طراحی کرده‌اید؟
روبیک: بله. جایی که می‌بینید باغ من در بوداپست است، یکی از زیباترین شهر‌های اروپا. این شهر دو قسمت دارد: بودا و پست. قسمت بودا که من در آن زندگی می‌کنم، سرسبزتر است.
کلاوی: رکورد حل مکعب در سال 2018 متعلق به یوشنگ دو است که آن را در 47/3 ثانیه حل کرد. سریع‌ترین زمان شما چقدر است؟
روبیک: من به دنبال سرعت نیستم. اما در حدود یک دقیقه مکعب را حل می‌کنم. بابت آن احساس غرور خاصی هم ندارم، اما احتمالاً در میان همسالانم یکی از بهترین‌ها هستم...
کلاوی: دیدن ربات‌هایی که در زمان رکورد‌های ثبت شده مکعب را حل می‌کنند برایتان خوشایند است؟
روبیک: هوش مصنوعی و ارتباط آن با مکعب برای من جذاب است؛ ما نمی‌دانیم که ذهنمان چطور کار می‌کند، ساختن دستگاهی که می‌تواند از توانایی تفکر خودمان پیشی بگیرد چالش بزرگی است.
کلاوی: راه‌های حل مکعب در الگوریتم‌هایی طبقه‌بندی شده است. چرا این مکعب هنوز هم کودکان و بزرگسالان را جذب می‌کند؟
روبیک: کودکان هنوز به دنبال کشف مکعب برای خودشان هستند. در این عصر دیجیتال که ما در آن زندگی می‌کنیم، مردم می‌گویند که جوان‌ها ارتباطشان را با دنیای واقعی از دست داده‌اند، اما درعین‌حال که اپلیکیشن‌های زیادی برای مکعب وجود دارد -3000 تا یا بیشتر- جالب است که آن‌ها می‌توانند در حالی که مکعب در دستشان است با اپلیکیشن بازی کنند.
کلاوی: تولیدکنندگان مکعب نام شما را روی آن گذاشتند، این هم‌نامی مایۀ دردسر نیست؟
روبیک: دردسرش به اندازۀ هم‌نامی با جک ریپر [قاتل زنجیره‌ای]نیست! مکعب به هیچ وجه مایۀ خجالت یا دردسر نیست.
کلاوی: نوه‌هایتان هم با آن بازی می‌کنند؟
روبیک: آن‌ها تازه شروع کرده‌اند، البته کوچکترین نوه‌ام -من شش نوه دارم- تازه یک سالش است.
کلاوی: جایی گفته بودید که معمولاً در مصاحبه‌ها سؤالاتِ مصاحبه‌کننده را نادیده می‌گیرید تا دربارۀ چیز‌هایی حرف بزنید که به نظر خودتان باید می‌پرسیدند. اگر الان خودتان مصاحبه‌کننده بودید، مهم‌ترین سؤالی که از خودتان می‌پرسیدید چه بود؟
روبیک: دنیا در صد سال آینده چه شکلی خواهد بود؟ قدیم‌تر‌ها مردم می‌دانستند که چه چیز‌هایی در انتظار نوه‌هایشان خواهد بود، اما ما نمی‌دانیم چه پیش خواهد آمد.
کلاوی: آن زمان باز هم با روبیک بازی خواهیم کرد؟
روبیک: چرا که نه؟ حتماً. حتی اگر بتوانیم یک هوشِ برتر بسازیم، باز هم به این معنی نیست که دیگر به مکعب علاقه‌ای نداریم.
اطلاعات کتاب‌شناختی:
Rubik, Erno.Cubed: The Puzzle of Us All. Orion Books, 2020
پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب گفت‌وگویی است با ارنو روبیک در تاریخ 13 سپتامبر 2020 با عنوان «Ernó Rubik: 'The Cube gives me hope people can solve their problems and survive'» در وب‌سایت گاردین منتشر شده است. وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ 28 آبان 1399 با عنوان «راز مکعب روبیک: مصاحبه‌ای با مخترع این اسباب‌بازی محبوب» و ترجمۀ عاطفه نیری منتشر کرده است.
•• کیت کلاوی (Kate Kellaway) روزنامه‌نگاری بریتانیایی است که در آبزرور دربارۀ ادبیات و تئاتر می‌نویسد. او دبیر بخش شعر این مجله است و در سال 1995 یکی از پنج داور جایزۀ بوکر بوده است.
