چلچراغ کرامت

مقدمه

گر حور زلف غالیه پرور کند همی

خود توتیار ز تربت این در کند همی

این بارگاه کیست که نور رواق آن

آفاق را به جلوه منور کند همی

این بارگاه دختر موسی بن جعفر است

معصومه کسب نام ز مادر کند همی

نامش بود چو جدۀ خود نام فاطمه

زین نام عرش، زینت و زیور کند همی

نار جحیم و شعلۀ آن در پل صراط

پرواز دخت موسی جعفر کند همی

این درگه است تا که شفاعت ز عاصیان

در حشر از سلالۀ حیدر کند همی

امید آنکه از در لطفت نرانی ام

وصف تو همچو قند مکرر کند همی[1]

1- زندگینامۀ حضرت معصومه(س)

نام: فاطمۀ کبری

لقب مشهور: معصومه -کریمۀ اهلبیت

پدر: حضرت موسی بن جعفر علیه السلام، امام هفتم شیعیان.

مادر: حضرت نجمه خاتون(س) مادر امام هشتم علیه السلام).

تاریخ ولادت: اول ذیقعده الحرام 173 ق.

محل ولادت: مدینه منوره

ورود به قم: 23 ربیع الاول، 201 ق

تاریخ رحلت: 10 ربیع الثانی، 201 ق

سن مبارک: 28 سال

2- القاب حضرت معصومه(س)

لقب های شخصیت های برجسته و الگو، جلوه هایی از هویت متعالی آنان را بیان می کنند. در واقع هر لقبی در حکم قطعه ای از جدول شخصیت بزرگ آنان است که با کنار هم نهادن القاب و اندیشیدن در آنها می توان بیشتر به عظمت واقعی و آسمانی این ذوات روحانی پی برد و بدانها نزدیک شد. از همین رو، مروری کوتاه بر القاب بانوی دو عالم کریمۀ اهل بیت می تواند ما را با شخصیت ملکوتی او آشناتر کند.

1-2- معصومه: بر اساس روایت کتاب پرارج«ناسخ التواریخ» لقب معصومه را امام هشتم به خواهر گرامی اش اعطاء فرموده اند: «من زار المعصومة بقم کمن زارنی؛ هرکس معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسی است که مرا زیارت کرده است.»[2]

2-2- کریمۀ اهل بیت: ارادتمندان و ستایشگران حضرت معصومه (س) از عهد باستان تا کنون به هنگام مدح و ستایش خاتون دو سرا در نظم و نثر لقب کریمۀ اهلبیت را بر او اطلاق می کنند. واقعی بودن این لقب برای حضرت از راه رؤیای صادقۀ عالم بزرگ، نسب شناس گرانقدر مرحوم آیت اللّه سید محمود مرعشی نجفی(متوفای 1338 ق) پدر بزرگوار آیت اللّه العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی تایید شده است.[3]

3-2- شفیعۀ روز جزا: اعتقاد به شفاعت انبیاء و اولیا از ضروریات عقاید شیعیان است. شیعه بر اساس آیات و روایات اعتقاد راسخ به شفاعت پیامبران، امامان و مقربان درگاه خداوند دارد.

دلیل شفیعه بودن حضرت معصومه(س) روایاتی است که از ائمه معصومین به ما رسیده است. از جمله امام صادق علیه السلام جد بزگوار آن حضرت دخترش را پیش از آنکه خود و پدرش به دنیا بیایند، چنین معرفی می کند:

بانویی از فرزندان من به نام فاطمه دختر موسی در آنجا(قم) رحلت می کند که با شفاعت او همۀ شیعیان ما وارد بهشت می شوند.[4]

در فرازی از زیارتنامه آن حضرت که از سوی امام هشتم(ع) انشا شده و در اختیار شیعیان نهاده شده است نیز می خوانیم: «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنّة...»[5]

4-2- دانشمند آل عبا: از روزی که شبه جزیرۀ عربستان در سایۀ تعالیم حیاتبخش اسلام از تاریکی نادانی رست و در پرتو نورانی آموزه های قرآن قرار گرفت، بانوان فرهیخته ای در کنار مردان فاضل و دانشمند پرورش یافتند که تاریخ بشر را با اسامی زیبای خود مزیّن نموده اند.

از نمونه های بارز این بانوان در خاندان عصمت و طهارت، سرآمد بانوان جهان، فاطمه معصومه(س) است. تاریخ، داستان هایی را که نشانگر علم و فضیلت آن بانوی نور و معرفت است متعدد به یاد دارد که به یک فراز تاریخی در حد حوصلۀ این مقال بسنده می شود:

جمعی از شیعیان در زمان امام کاظم(ع) به قصد دیدار آن حضرت و پرسیدن سؤالاتی وارد مدینه شدند. آنان زمانی به مدینه رسیدند که امام کاظم(ع) در سفر بودند. از این رو سؤالات را نوشته و به حضرت معصومه تحویل دادند و رفتند تا فردا آمده پاسخها را از امام دریافت دارند. روز بعد که می خواستند از مدینه به وطن بازگردند به خانه امام(ع) مشرف شدند. اما حضرت موسی بن جعفر(ع) هنوز از مسافرت بازنیامده بود. از آنجا که ناگزیر از بازگشت بودند، پرسش های خود را بازپس خواستند تا در سفر بعدی پاسخشان را از امام خود پرس وجو کنند.

حضرت معصومه سلام الله علیها پاسخ پرسشها را به همراه سؤالات به آنها تسلیم کرد. آنها از این قضیه شادمان شده و به قصد وطن مدینه را ترک کردند. از حسن اتفاق در راه با امام کاظم(ع) مواجه شدند و ماجرا را برای حضرت بازگو کردند. حضرت فرمود نوشته را به من دهید. چون پرسشها و پاسخها را مطالعه کرد سه بار فرمود: «فداها ابوها»[6]

باتوجه به اینکه حضرت معصومه در هنگام دستگیری و زندانی شدن پدر خردسالی بوده، این واقعه دلالت بر مقام علم لدنی حضرتش دارد.

5-2- محدثۀ آل طاها: راویان حدیث و ناقلان مواریث رسول خدا و ائمۀ هدی(ع) حق بسیار بزرگی بر امت اسلامی، بلکه بر بشریت دارند که با تلاش و مقاومت فداکارانه و طاقت فرسایشان آموزه های والای اسلام را حفظ و حراست و منتقل نموده اند. روایات پرشماری از شرافت و فضیلت راویان سخن گفته اند تا آنجا که برخی، از آن روایات، خود کتابهای مستقلی شده اند. از جمله آنها، کتابی است به نام«شرف اصحاب الحدیث»نوشتۀ خطیب بغدادی(متوفای 463).

در میان روات تعدادی از بانوان صاحب فضل وجود دارند که نام آنان در میان محدثان می درخشد. از جملۀ آن بانوان، حضرت معصومه دختر گرامی موسی بن جعفر(ع) است. حضرتش احادیثی را با سلسلۀ اسنادی نقل کرده که به جدۀ گرامی اش فاطمۀ زهرا سلام الله علیها ختم می شود. این حضرت در روایت از چنان وثاقت و موقعیت ویژه ای برخوردار است که هم محدثان شیعه و هم سنی احادیثی را از او روایت کرده اند.

برای نمونه حدیثی را از حافظ شمس الدین محمد جزری شافعی(متوفای 833 ق) در کتاب«اسنی المطالب فی مناقب سیّدنا علیّ بن ابیطالب»نقل می کنیم:

مؤلف در میان احادیث غدیر خم حدیثی را از حضرت زهرا سلام الله علیها با سندی نقل می کند که حضرت معصومه(س) در سلسله سند آن قرار دارد:

... علی بن محمد جعفر اهوازی(غلام هارون) از بکر بن احمد قصری، از فاطمه دختر علی بن موسی الرضا(ع) از«فاطمه»و زینب و ام کلثوم دختران موسی بن جعفر(ع) از فاطمه دختر امام صادق(ع) ، از فاطمه دختر محمد بن علی(امام باقر) از فاطمه دختر علی بن الحسین، از فاطمه و سکینه دختران امام حسین بن علی از ام کلثوم دختر فاطمه دخت پیامبر(ص) از فاطمۀ دختر رسول اکرم (ص) که فرمود:

أنسیتم قول رسول اللّه(ص) یوم غدیر خم: من کنت مولاه فعلیّ مولاه، و قوله: انت منّی بمنزلة هارون من موسی(ع).[7]

حضرت معصومه(س) القاب دیگری هم دارد که برای رعایت اختصار به ذکر نام آنها اکتفا می شود: طاهره، حمیده، رشیده، تقیه، نقیه، رضیه، مرضیه، سیده، اخت الرضا(ع).[8]

3- حضرت معصومه(س) در سخن ائمه علیهم السلام

در میان فرزندان امام کاظم(ع) با آن همه کثرتشان بعد از امام رضا(ع) کسی همتای حضرت معصومه(س) نیست.[9]

برای جلب توجه مخاطبان فرهیخته به عظمت فوق العاده و شخصیت ویژۀ نزد ائمه(ع) سخنان چند تن از امامان نور درباره این بانوی نور و عصمت را تقدیم می داریم:

1-3- امام صادق علیه السلام:

الا إنّ للّه حرما و هو مکّة، الا إنّ لرسول اللّه حرما و هو المدینة، الا إنّ لامیر المؤمنین حرما و هو الکوفة الا إنّ حرمی و حرم ولدی بعدی قم. الا إنّ قم کوفتنا الصّغیرة الا إنّ للجنّة ثمانیّة ابواب ثلاث منها الی قم. تقبض فیها امرأة هی من ولدی و اسمها فاطمة بنت موسی تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنّة باجمعهم.[10]

2-3- امام رضا علیه السلام:

من زار المعصومة بقم کمن زارنی.[11]

و فرمود:

ان زیارتها تعادل الجنّة.[12]

و حضرتش فرمود:

یا سعد عندکم لنا قبر؟قلت: جعلت فداک قبر فاطمة بنت موسی(ع). قال: نعم. من زارها عارفا بحقّها فله الجنّة.[13]

3-3- امام جواد علیه السلام:

من زار قبر عمّتی بقم فله الجنّة.[14]

4- سیرۀ عالمان شیعه در زیارت و عقیده به حضرت معصومه(س) :

1-4- ملا صدرای شیرازی.

مرحوم صدر المتالهین از فیلسوفان بلند آوازه و صاحب کتاب مهم«حکمت متعالیه در سفرهای چهارگانه» (اسفار) پس از هجرت از شیراز ساکن روستای کهک از توابع شهر قم گردید. او کتاب بزرگ خود را که یک شاهکار فلسفی است در همین روستا نوشت.

ملا صدرا می گوید: وقتی شبهه ای برای پیش می آمد که از حل آن عاجز می ماندم، به کنار مزار حضرت معصومه(س) در قم می آمدم و از آن حضرت استمداد می کردم شبهۀ فلسفی من حل می شد.[15]

2-4- محدث بزرگ شیخ عباس قمّی.

محقق نامدار شیخ عباس قمی دربارۀ شخصیت نمونۀ دختر موسی بن جعفر فاطمه معصومه -سلام الله علیها-چنین می نویسد: افضل دختران حضرت موسی بن جعفر(ع) سیدۀ جلیلۀ معظمه فاطمه بنت امام موسی(ع) معروف به حضرت معصومه (س) است که مزار شریفش در بلدۀ طیبۀ قم، و دارای قبه و ضریح و صحن های متعدد و خدمۀ بسیار و موقوفات است.

او روشنی چشم اهل قم و ملاذ و معاذ عامّۀ خلق است و در هر سال جماعات بسیار از بلاد بعیده شدّ رحال کنند و تعب سفر کشند به جهت درک فیوضات از زیارات آن معظمه سلام الله علیها.[16]

3-4- زعیم عالیقدر حوزه آیت الله العظمی سید حسین طباطبائی بروجردی.

در زمان طاغوت شاه وقت عربستان سعودی به ایران آمد و برای حضرت آیت الله بروجردی هدایایی فرستاد. ایشان جز قرآنها و مقداری از پردۀ کعبه مابقی را پس فرستاد و در ضمن، تقاضای ملاقات شاه سعودی را رد کرد.

وقتی از ایشان دلیل نپذیرفتن شاه سعودی را پرسیدند، فرمود: این شخص اگر به قم بیاید و به زیارت حضرت فاطمه معصومه(س) نرود، توهین به آن حضرت است و من تحمل آن را به هیچ وجه ندارم.[17]

4-4- بنیانگذار جمهوری اسلامی امام خمینی(سلام الله علیه).

حضرت امام راحل (ره ) در سالهای پیش از تبعید که در قم زندگی می کردند هرروز بعد از درس تا هنگام نماز مغرب و عشاء به حرم بی بی دو عالم حضرت معصومه(س) شرفیاب می شدند و این سیرۀ مستمرۀ ایشان در قم بود. چنانکه معظم له در نجف اشرف نیز هر شب ساعت 9 به حرم ملکوتی مولای متقیان امام علی علیه السلام مشرّف می گشت.[18]

5-3- فیلسوف شرق علامه طباطبائی(قدس سره).

آیت الله علامه سید محمد حسین طباطبائی حکیم و عارف وارسته در ماه مبارک رضمان هر روز به هنگام افطار به حرم نورانی کریمۀ اهل بیت مشرّف و با بوسه بر ضریح مقدس آن بانوی بزرگ روزه اش را می گشود.[19]

6-4- مقام معظم رهبری آیت الله العظمی سید علی خامنه ای(دامت برکاته).

رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در آیین غبارروبی حرم مطهر حضرت معصومه(س) به عنوان خادمی افتخاری شرکت کرده و صورت روی مرقد مطهر عمه اش فاطمه معصومه(س) نهادند و اخلاص و ارادت خود را به آستانۀ مقدس دختر امام، خواهر امام و عمه امام کریمۀ اهلبیت نشان دادند.[20]

5- کرامتهای حضرت معصومه(س)

از روزی که مرقد نورانی دختر باب الحوائج در سرزمین قم بنا شد، همواره ملت ایران و دیگر ملل از الطاف و توجهات آن حضرت کسب فیض نموده اند. از آن زمان تا کنون کرامات بیشماری از وجود قدسی بانوی آب و آیینه مشاهده شده است که ثبت آن چندین مجلد کتاب می شود. در این مقاله گلچینی از کرامات حضرت تقدیم علاقمندان و دوستان آل اللّه می گردد:

1-5- آیة الله العظمی فاضل لنکرانی (قدس سرّه الشریف) فرمود: روزی به حرم مطهر حضرت معصومه(س) تشریف پیدا کردم. بعد از آنکه زیارتنامه خواندم، خدمت عمه جانم عرض کردم من امروز آمده ام و هیچ حاجتی مثل پول و منزل و امثال ذلک ندارم. فقط یک حاجت دارم و آن این است که در فهم آیۀ تطهیر مورد عنایت شما واقع شوم. آیه تطهیر را درست بفهمم و بنویسم و حل مشکلم کنم. بعد آمدیم و شروع کردیم به نوشتن آیۀ تطهیر، یک مسائلی و یک مطالبی به برکت حضرت برای ما روشن شد. که شاید با 50 سال درس خواندن برای ما روشن نمی شد!... بنابراین ما در شهری قرار گرفته ایم که همه چیز در آن هست. نه تنها مسائل مادی، علم، تقوا، اسلام، دین و هرچه بخواهید از این قبر مطهر و صاحب قبر مطهر، حضرت معصومه(س) بخواهید.[21]

2-5- آیة الله العظمی مکارم شیرازی(دام ظله) می فرماید: بعد از فروپاشی شوروی و آزاد شدن جمهوری های مسلمان نشین از جمله جمهوری نخجوان، مردم آنجا تقاضا کردند عده ای از جوانان خود را به حوزه علمیۀ قم بفرستند تا برای تبلیغ در آن کشور تربیت شوند.

مقدمات کار فراهم شد و استقبال عجیبی از این امر شد. از میان 300 داوطلب، 50 نفر که معدل بالایی داشتند و جامع ترین آنها بودند برای اعزام به ایران انتخاب شدند. در این میان جوانی که با داشتن معدل بالا، به سبب نقصی که در یکی از چشمهایش وجود داشت انتخاب نشده بود، با اصرار فراوان پدر ایشان، مسئول گزینش ناچار از قبول و اعزام او شد. هنگام اعزام، فیلمبردار از مراسم بدرقه این کاروان علمی فیلم گرفت و دوربین را روی چشم معیوب جوان متمرکز کرد و تصویر ویژه ای از آن به نمایش گذاشت. جوان با دیدن این منظره بسیار ناراحت و دل شکسته شد. وقتی کاروان به قم رسید و در مدرسۀ مربوط ساکن شدند، این جوان به حرم مشرّف شد و با اخلاص تمام به حضرت متوسل شد. در همان حال رازونیاز خوابش برد، در خواب عوالمی را مشاهده کرد و بعد از بیداری متوجه شد چشمش سالم و بی عیب است!

او بعد از شفا به مدرسه برگشت و دوستانش با مشاهده کرامت بانو و امر معجزه آسای او، دسته جمعی به حرم حضرت معصومه شرفیاب شده و ساعتها دعا و مناجات خواندند. با رسیدن این خبر به نخجوان مردم آنجا مصرانه خواستند تا این جوان به آنجا برگردد تا باعث بیداری و هدایت مردم گردد.[22]

3-5- آیت اللّه حاج شیخ محمد باقر ملکی میانجی فقیه و مفسر قرآن، در بخش شیعی از شمال و شمال شرق شهرستان میانه نفوذ معنوی داشت و در آنجا زندگی می کرد. در سال 1337 شمسی بر اثر ستم و فشار بعضی از خوانین آن منطقه مجبور به مهاجرت به قم گردید.

پس از ورود به قم حدود دو سال در منازل استیجاری سکونت داشت و چند بار در چند منزل جابه جا شد و از این موضوع در ناراحتی و عذاب بود.

وی می گوید: روزی از صحن حرم حضرت معصومه(س) گذر می کردم خطاب به آن حضرت عرض حاجت کردم و گفتم: خانم، ما در زادگاه خود خانه ای هرچند گلی دارای اندرونی و بیرونی داشتیم. اما اینطور که شما به ما توجه می کنید باید برویم در حاشیه و اتاقی برای خود فراهم کنیم و اهل و عیال را اسکان دهیم!

پس از مدتی یک روز به مناسبت میالد حضرت امام رضا(ع) در مجلس جشن منزل آقا سید محمد رضا سعیدی خراسانی(شهید سعیدی) شرکت کردم که برادرزاده ام آمد و گفت: در خانه میهمان داریم.

به منزل برگشتم دیدم یکی از افراد خیّر آذربایجانی ساکن تهران میهمان ما است (خدایش بیامرزد) به من گفت: تو چه کار کرده ای که در خواب هی مرا کتک می زنند که برو برای فلانه خانه بخر! آن مرحوم قیمت خرید خانه ای را در اختیارم نهاد که با آن ساختمانی که سه اتاق داشت در سال 1339 ش با بیست هزار تومان خریداری کردم.[23]

4-5- در زمان مرجعیت آیت الله مؤسس شیخ عبد الکریم حائری، شخصی بود که بسیاری از مردم قم او را دیده بودند. پاهای این شخص فلج بود و توانایی حرکت نداشت. به طوری که راه رفتن خود را روی زمین می کشید. او از اهالی قفقاز شوروی سابق بود برای شفای خود به مشهد الرضا (ع) و از آنجا به قم به درگاه حضرت معصومه(س) آمده بود تا شفا بگیرد.

در یکی از شبهای ماه رمضان بود که صدای نقّاره خانه بلند شد. سابقا در قم هم هرگاه کرامتی از حضرت صادر می شد نقاره خانه را به صدا می آوردند تا مردم از موضوع مطلع و حاضر شوند. علت را پرسیدند: خادمان گفتند حضرت معصومه (س) ، بیماری را که از ناحیه پاها عاجز بود شفا داد. معلوم شد این شفا یافته همان بیمار قفقازی است.[24]

6- یک پرسش و پاسخ آن.

چرا حضرت معصومه با آن مقام والای معنوی و سن 28 سالگی ازدواج نکردند؟ آنچه مسلم است هیچیک از دخترام امام موسی کاظم علیه السلام ازدواج نکردند.

در این باره چند نظر ابراز شده، از جمله وصیت امام موسی کاظم علیه السلام مبنی بر ازدواج نکردن آنان و نیز نبود کفو برای آنان. امّا این دو رأی صائب و صحیح نیست. زیرا وصیت نامه امام موسی کاظم(ع) خلاف نظر اول است و سیرۀ امامان علیهم السلام هم نظر دوم را رد می کند. به طور مسلّم نظر سوم صحیح به نظر می رسد و آن، این که: خفقان شدید حکومت سیاه هارون فرصت و جرات ازدواج کسی با دختران امام کاظم را فراهم نمی آورد. در این دوره خفقان و اختناق به جایی رسیده بود که کسی جرات نداشت به خانه امام کاظم آمد و شد کند تا چه رسد به اینکه آرزوی دامادی حضرتش را در سر بپروراند. بررسی تاریخ عصر حضرت، گواه عادی بر این نظریه است.[25]

7- هجرت و رحلت

امام رضا علیه السلام که بزرگ خاندان پیامبر(ص) در عصر خود و امام شیعیان بود، به دستور مأمون در مدینه را ترک کرد و به ایران روی آورد. علویان بسیاری نیز پس از حضرت به ایران کوچیدند از آن جمله خواهر گرامی آن امام همام، دخت والا گهر امام موسی بن جعفر نیز بدین سرزمین هجرت کرد. کتاب«من لا یحضره الخطیب»دلیل هجرت حضرت معصومه را دعوتنامۀ برادرش علی بن موسی الرضا می داند.[26]

به هر حال حضرت در مسیر سفر در ساوه بیمار شد و از اطرافیان، از قم و فاصله آن از ساوه پرسید و دستور داد او را به قم بیاورند. بدینگونه حضرتش در تاریخ 32 ربیع المولود وارد شهر قم شد و پس از تحمل 17 روز بیماری در تاریخ 10 ربیع الثانی دنیا را وداع گفت و در سرزمین قم مدفون گشت. «سلام علیها یوم ولدت و یوم ماتت و یوم تبعث حیّا»

به جای نتیجه:

ای به جلالت ز آفرینش برتر

ذات تو تنها به هرچه هست برابر

زادۀ خیر الوری رسول مکرّم

بضعۀ خیر النساء بتول مطهر

از تو تسلی گرفته خاطر گیتی

وز تو تجلی نموده ایزد داور

عالم جانی و عالم دو جهانی

اخت رضایی و دخت موسی جعفر

فاطمه ات نام و از سلالۀ زهرا

کز رخ او شرم داشت زهرۀ ازهر

ای تو به حوّا ز افتخار مقدم

لیک ز حوّا به روزگار مؤخر

تا که ترا نافریده بود خداوند

شاهد هستی نداشت زینت و زیور

بهر وجود تو کرد خلقت گیتی

کز پی روح است آفرینش پیکر

هست ز یک نور پاک ایزد ذو المن

ذات تو و حیدر و بتول و پیمبر

گر ز یکی شمع صد چراغ فروزند

نور نخستین بود که گشته مکرّر

صبح صفت ناکشیده یک نفس از دل

روز تو شد تیره تر ز شام مکدّر

پیشر از آنکه رخ به خاک بپوشی

جملۀ گلها شکفته بود و معطّر

تیره شد از بس که سوخت سینۀ لاله

خیره شد از بس گریست دیده عبهر[27]

چون علوی زادگان به سوگ تو در باغ

غنچه به سر چاک زد عمامۀ اخضر

از پی خدمت، چو خادمان به مزارت

بر سر یک پای ایستاده صنوبر

بس کن«قاآنیا» ثنای کسی را

کش ملک العرش مادح است و ثناگر[28]

پی نوشت ها: