دکتر سـید مهدی میرغضنفری؛ پزشک و دکترای تخصصی فیزیولوژی، رئیس هیأت موسس انجمن تحقیقات طب سنتی ایران، دانشگاه علوم پزشکی تهران، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش
مزاج هندوانه سرد و تر است بنابراین به بدن خنکی می‌بخشد. در واقع بیشتر میوه‌ها و سبزیجات تابستانی مزاج مرطوب دارند. در فصول گرم و در اقلیم‌های گرم بخصوص افراد گرم مزاج نیاز به خوردنی ها و نوشیدنی‌هایی دارند که به بدنشان خنکی بخشد که یکی از بهترین آنها هندوانه است که در اصطلاح طب سنتی تیزی و حدت و حرارت خون را تعدیل می‌بخشد. حالت شایعی که امروزه و مخصوصا در این فصل گرم تابستان زیاد دیده می شود احساس گرمای درونی یا سطحی بدن (چه از داخل و چه دست و پا و سر و صورت) است به طوری که گاهی شخص مجبور می‌شود دوش آب سرد گرفته یا پایش را داخل آب خنک بگذارد. ما می‌توانیم با مصرف میوه‌های تابستانه دارای طبع خنک جلوی افزایش حرارت بدن را بگیریم. افزایش حرارت بدن عوارضی دارد از قبیل خارش پوست، جوش و دمل‌های پوستی، خشکی بدن، خشکی مخاط و غیره و به دنبال آن تشنگی شدید و یبوست. از طرفی به دلیل کاهش آب و شکننده شدن مخاطات، خونریزی‌های مخاطی (مثلا از بینی یا مقعد) زیاد می‌شود. راهکار این است با مصرف رطوبتی‌ها (مرطبات) مثل هندوانه و کاهو جلوی این مشکلات گرفته شود.
هندوانه جلوی تندی و تیزی صفرا را هم می‌گیرد. در بدن دو خلط (مواد حاصل از هضم غذا) گرم داریم: خون و صفرا که بخصوص صفرا گرم‌تر است. این که می گویند فردی صفراوی مزاج است از همین جا ریشه می گیرد یعنی دارای مزاج گرم یا فزونی این ماده در بدن بوده علائمی دارد از جمله این که پوست، چشم یا روی زبان به زنگ زرد متمایل گردیده و خارش در فرد ایجاد می‌شود. هندوانه مهار کننده صفرای بیش از حد است که عامل بسیاری از این بیماری ها در بدن می‌تواند باشد. این میوه با افزایش رطوبت های بدن و مهار ترشح صفرای زیادی از بروز سنگهای صفراوی پیشگیری کرده یا حتی به دفع شن‌ریزه‌ها و لجن‌های صفراوی که امروزه خیلی‌ها دچار آن هستند و اکثرا مجبور به جراحی صفرا می‌گردند کمک کند. طبق قواعد طبی موکد است فرد حتی المقدور با اصلاح سبک زندگی و توصیه‌های غذایی جلوی بیمار شدن را گرفته یا از چنگال بیماری ها بهبود پیدا کند و جراحی بجز در موارد ضروری انجام نشود. مصرف میوه های با طبع خنک از جمله هندوانه در فصول گرم و ایام روزه‌داری جزو بهترین انتخاب ها هستند. در مواقع روزه‌داری بهتر است بعد از افطار تا هنگام خواب مصرف شود چون مصرف آن در سحر ممکن است با افزایش ادراری که در طول روزهای گرم و طولانی برای شخص اتفاق می‌افتد باعث از دست دادن آب از بدن و تشنگی شود. هندوانه چون رطوبت بدن را بالا می‌برد غلظت خون را کاهش می دهد.
غلظت خون دلایل زیادی دارد از جمله مصرف گوشت و فست فودها و یا کم مصرف کردن میوه‌ها و سبزیجات آبدار، و یا زیاد مصرف کردن چربی‌ها. بنابراین هندوانه با افزایش نسبی آب خون (بلغم) باعث افزایش رطوبت و رقیق شدن خون می‌شود. هندوانه مدر ادرار است بنابراین برای افرادی که دچار سنگ کلیه هستند مفید است. مخصوصا افرادی که طبع گرم و خشک داشته و ذاتاً ادرار کمی دارند از هندوانه سود بیشتری می‌برند چون با افزایش حجم ادرار احتمال کاهش برخی مشکلات سیستم ادراری و تشکیل سنگ یا دفع سنگهای موجود افزایش می‌یابد. خوانندگان محترم می توانند با اجرای دستور ذیل خاصیت مدری (افزایش دهنده ادرار) هندوانه را تقویت کنند به این صورت که یک هندوانه کوچک را داخل قابلمه گذاشته، مقدار خیلی کمی آب داخل آن ریخته، در آن را محکم بسته روی شعله کم بگذارید تا هندوانه حالت نیمه پخته و نرم شده پیدا کند.
سپس آن را خارج کرده تا خنک شود محتویات داخل آن طی چند وعده در روز (در ایامی که برای دفع سنگ در نظر گرفته شده) استفاده شود. اگر مثانه وکلیه دچار تجمع رسوبات و مواد زائد باشند با این شیوه پاکسازی شده، احتمال تشکیل سنگ کمتر می‌شود و لجن‌های ادراری یا شن و سنگریزه در صورت وجود دفع می‌شوند. سوزش‌هایی در مجاری ادراری یا مثانه در فصول گرم و گرم‌مزاجان به‌طور شایع ایجاد می‌شود که مخصوصا در خانم‌ها معمولا به اشتباه تشخیص عفونت ادراری داده می شود. معمولا در این شرایط رنگ ادرار به زرد پر رنگ و لیمویی می‌رود و آزمایش فرد سالم و بدون عفونت است بنابراین آنتی بیوتیک هم سودی ندارد. این افراد از مصرف هندوانه خیلی منتفع می‌شوند و معمولا بدون هیچ دارویی این سوزش‌ها و اصطلاحا احتراق مجاری ادراری بهبود پیدا می‌کند. همچنین سوزش دهان، احساس حرارت در دهان یا در حلق و حنجره و سیستم تنفسی هم بهتر می‌شود. همه انسان‌ها در طول عمر خود تجربه سوزش، التهاب و قرمزی حلق یا مخاط دهان که گاهی به صورت آفت خود را نشان می‌دهد داشته‌اند و یا دچار خشکی حنجره و گرفتگی صدا شده‌اند. همچنین گاهی انسان متوجه می‌شود گاز بازدمی خروجی از ریه دارای حرارت زیاد و محسوس می‌باشد. مصرف هندوانه و خنکی‌جات برای همه این حالت‌ها خوب است.
بهترین زمان مصرف هندوانه در میان (بین) وعده‌ها است و خوردن آن به همراه غذا باعث نفخ و کندی هضم می‌شود. معده برای هضم غذا نیاز به حرارت دارد و لذا نباید همراه با غذای خشک یا بلافاصله بعد آن، آب، ماست، دوغ، کاهو و یا سالادهای سرد و میوه‌هایی نظیر هندوانه و خیار مصرف شوند؛ چون با کاهش حرارت معده شخص دچار اختلال هضم و ترش کردن و نفخ می‌شود و غذا مدت طولانی‌تری در معده می‌ماند و نه خواص غذا و نه خواص میوه، هیچ‌کدام به بدن نمی‌رسد. مصرف ناشتای این میوه هم توصیه نشده است همچنین بلافاصله بعد از ورزش نیز مضر است و کلا در مواقعی که شکم خالی و معده گرم می باشد.
علت این است که هندوانه وارد معده‌ای می‌شود که گرم و خالی بوده و بر اساس قانون طب سنتی ورود نوشیدنی‌های خنک به معده خالی ممنوع است و باید صبر نمود تا حرارت معده قدری کاهش یابد. درطی شب عملیات هضم صورت گرفته و معده خالی شده است و لذا صبحگاه حرارت معده تا حدودی زیاد می‌شود (نظیر اتفاقی که در روزه‌داری هم رخ می‌دهد) مثل ظرف پخت غذا که بدون محتویات روی شعله قرار داده شود. ناشتا مصرف کردن چیزهای خیلی خنک باعث سرد و ضعیف شدن و شلی عضلات معده شده و نیز آسیب‌هایی به کبد و طحال وارد کرده منجر به سردی مخصوصا کبد و اختلال هضم می شود.
