به گزارش مشرق، صنعت نشر بیش از نیمی از یک سال پر از چالش را نیز پشت سر گذاشت؛ سالی که با اپیدمی وحشتناک کرونا کتابفروشی‌ها و ناشران با مشکلات ریز و درشتی روبرو شدند؛ از تعطیلی و لغو نمایشگاه کتاب تهران که ضربه اساسی را بر پیکره این صنعت زد تا تعطیلی‌های گاه و بی‌گاهی که ستاد کرونا ناچار از انجام آن شد.
در این میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اگرچه در نیمه نخست سال حرکتی منفعلانه و لاک‌پشت وار در حمایت از صنعت نشر و جبران خسارت‌ها داشت، اما با اختصاص بودجه‌های بیشتر به طرح‌های تابستانه و پاییزه کتاب تلاش کرد برخی از مشکلات را مرتفع کند. حالا نیز پس از حدود شش ماه از تصمیم به عدم برگزاری نمایشگاه کتاب در سال جاری مقدمات برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب که موافقان و مخالفانی نیز دارد، فراهم شده است. نمایشگاهی که قرار است 29 آذر تا 3 دی ماه برگزار شود.
برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب در ایران موافقان و مخالفانی دارد، موافقان که در صدد جبران خسارات وارد آمده بر نشر هستند و می‌گویند برگزاری این نمایشگاه می‌تواند به حفظ ارتباط ناشر با مخاطب و بازارهای جهانی نشر کمک کند و مخالفانی که معتقدند به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب موفقیت‌آمیز و مثمر ثمر نخواهد بود، آنچنان که در نمونه‌های خارجی همچون نمایشگاه کتاب فرانکفورت نیز موفقیت‌آمیز نبود.
همچنین برخی از مخالفان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب این رویداد را به ضرر کتابفروشان عنوان می‌کنند، کتابفروشانی که حالا پس از تعطیلی دو هفته‌ای تهران اندک اندک مشتریان خود را باز می‌یابند و قاعدتا پس از برگزاری نمایشگاه مجازی نیز تا مدتی از مشتریان خود محروم خواهند شد.
سعید مکرمی، مدیر انتشارات و کتابفروشی اسم، یکی از مخالفان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب است. وی می‌گوید: بهتر بود وزارت ارشاد بودجه و توانی را که صرف برپایی نمایشگاه مجازی کتاب کرد، صرف توسعه زیرساخت‌های مرتبط با نشر و توزیع آن در کشور می‌کرد. گفت‌وگوی خبرنگار ما با سعید مکرمی به شرح ذیل است:
* سال جاری سال پربرکتی برای صنعت نشر نبود، از همان ابتدا با تعطیلی نمایشگاه کتاب تهران وضعیت ناامیدکننده‌ای بر نشر حاکم شد. در این میان وزارت ارشاد تلاش‌هایی از جمله ارائه تسهیلات و تخصیص بودجه‌هایی برای طرح‌های فصلی کرد، برخی این تلاش‌های را اندک و برخی مفید می‌دانند، نظر شما چیست؟
به نظر من وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از اردیبهشت و خرداد سال جاری صنعت نشر را به حال خود رها کرده و حرکت جدی در این زمینه نداشته است. ما متوجه مشکلات و محدودیت‌های دولت و وزرات ارشاد هستیم و چشممان را نمی‌بندیم که متوقعانه حرف بزنیم، اما وزارت ارشاد پدر صنعت نشر است و به جای اینکه تدبیری برای بیرون آمدن از وضعیت موجود داشته باشد هیچ اقدام جدی نمی‌کند.
*ممکن است این تصور وجود داشته باشد که وزارت ارشاد با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب دین خود را ادا کرده است، آیا این کافی نیست؟
من با برگزاری این نمایشگاه مجازی هم موافق نیستم، قبلاً هم گفته بودم که نمایشگاه مجازی روی خط تصدی‌گری وزارت ارشاد و خانه کتاب حرکت می‌کند، نمی‌خواهم گلایه‌ای به دهقانکار مدیر خانه کتاب داشته باشم، اما اساساً متفاوت از ملاحظات خانه کتاب یا وزارت ارشاد است، برگزاری نمایشگاه مجازی در وضعیت فعلی یک رفع تکلیف است، برای کمک به صنعت نشر که در آن تنها بخشی از ناشران دیده می‌شوند.
این همه هزینه و برو بیا برای نمایشگاه مجازی کتاب به خاطر چیست؟
وقتی ما می‌خواهیم نمایشگاه مجازی کتاب برگزار کنیم ،دقیقاً می‌خواهیم چه کنیم؟ یک ساختار مجازی بالا بیاوریم و ناشران کتاب را عرضه کنند؟ خب، ما این همه فروشگاه اینترنتی داریم، خیلی از ناشران پرگردش صفحه اینترنی نشر خود را دارند که فروش هم دارد، پس نمایشگاه مجازی کتاب چه ارزش افزوده تازه‌ای می‌خواهد عرضه کند که بخش‌های خصوصی الآن عرضه نمی‌کنند، یا توانایی آن را ندارند؟ بسیاری از این فعالیت‌ها را در بخش خصوصی انجام می‌دهند، این همه هزینه و برو بیا برای نمایشگاه مجازی کتاب به خاطر چیست؟ چون فرانکفورت بخش مجازی برگزار کرد، ما هم باید برگزار کنیم؟
* نمایشگاه مجازی کتاب جایگزینی برای نمایشگاه کتاب تهران است، آنجا هم بسیاری از ناشران فروش خود را داشتند، ولی به هر حال در مدت ده روز نمایشگاهی برگزار می‌شد که همه هم راضی بودند.
بله، اما این موارد به نمایشگاه کتاب تهران وارد نمی‌شود؛ زیرا نمایشگاه کتاب تهران یک کمپین ملی و بزرگترین اجتماع فرهنگی ایرانیان در طول سال است که که بالغ بر هفت میلیون نفر یعنی یک‌دهم جمعیت ایران از آن بازدید می‌کنند، هیچ رویداد دیگری وجود ندارد که مردم اینچنین در آن حضور داشته باشند.
ما یک نمایشگاه کتاب داریم که از شخص اول کشور مقام معظم رهبری تا بسیاری از نمایندگان مجلس و ... در آن حاضرمی‌شوند، درست است وجه فروشگاهی بر این نمایشگاه غالب است، اما جنبه‌های فرهنگی و تاثیرات قابل تاملی نیز بر صنعت نشر، ناشران،نویسندگان و ... دارد.
نمایشگاه کتاب تهران جذابیت‌هایی دارد که نگه داشتنش می‌ارزید بر نبودش، اما نمایشگاه مجازی کتاب چگونه می‌خواهد این اتفاق را رقم زند؟ یک کمپین عادی نیست که مردم از آن بازدید کنند و عملاً برای افرادی مناسب است که دنبال کتابی می‌گردند، جست‌وجو می‌کنند و کتابی می‌خرند. اما سوال اینجا است که ناشران پرگردش که کمتر از 600 ناشر هستند، خودشان نمی‌توانند کتاب بفروشند؟ کتابفروشی‌ها که در این شرایط با دشواری سرپا مانده‌اند نمی‌توانند کتاب بفروشند؟
در نمایشگاه مجازی کتاب توزیع امکانات نمی‌تواند یکسان باشد
موضوع دیگری که مخالفت من را رقم می‌زند این است که در نمایشگاه مجازی کتاب توزیع امکانات نمی‌تواند یکسان باشد، در نمایشگاه کتاب تهران درب‌های مصلی را برای همه مردم باز می‌شد، به ناشران بر اساس تعداد کتاب و میزان عملکرد متراژی اختصاص داده می‌شد، چینش هم بر اساس الفبا یک سال در میان تغییر می‌کرد، اما در سامانه مجازی یک صفحه محدود داریم که کتاب‌ها را ویترین می‌کنیم، ویترین در دست ناشر نیست، دست ارشاد است. مخاطب از درگاه به ویترین اول وارد می‌شود و ممکن است ویترین‌های صفحات بعد یا ناشران دیگر را نبیند.به نظر من وزارت ارشاد درگیر تصدی‌گری و اولویت‌بندی شده است.
نکته سوم اینکه بهتر بود وزارت ارشاد حالا که در نیمه دوم سال قرار داریم از برگزاری نمایشگاه مجازی صرف‌نظر می‌کرد چرا که طبق تقویم تا 5 ماه دیگر باید نمایشگاه کتاب تهران برگزار شود، به فرض اینکه کرونا از میان برود و بتوان شرایط را کنترل کرد، اکنون باید احکام مدیران صادر و مقدمات برپایی نمایشگاه فراهم می‌شد، اگر سال بعد هم قرار است نمایشگاه مجازی برگزار شود، اکنون نمایشگاه نباید برگزار می‌شد.
* برخی از ناشران معتقدند که وزارت ارشاد اگر نمایشگاه مجازی را برگزار نکند، عملاً هیج اقدامی برای نشر انجام نداده است و این صنعت را به حال خود رها کرده است، شما که مخالف برگزاری نمایشگاه مجازی هستید، چه راهکاری برای حمایت ارشاد از نشر دارید که جایگزین شود؟
ناشران ما هنوز با مسئله کاغذ مواجه هستند، یارانه‌ای که وزارت ارشاد برای یارانه نمایشگاه مجازی کنار گذاشته است، می‌توانست صرف زیرساخت‌های توزیع کاغذ شود. یا سقف پاییزه کتاب برای کتابفروشی‌ها افزایش پیدا کند، خود ما دو روزهای ابتدایی طرح سقفمان پر شد و نتوانستیم فعالیت بیشتری داشته باشیم.
کتابفروشان هستند که نشر را سرپا نگه داشته‌اند/ برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به ضرر کتابفروشی‌ها تمام خواهد شد
از سوی دیگر کتابفروشان هستند که در این چرخه از همه بیشتر آسیب می‌بینند و وزارت ارشاد کمتر به فکرشان است، ما ناشران از کتابفروش‌ها پرتوقع‌تر هستیم.وقتی از آسیب‌ها حرف می‌زنیم همه به ناشران توجه می‌کنند در حالیکه آن چیزی که نشر را سرپا نگه داشته است، کتابفروشی‌ها هستند، برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به ضرر کتابفروشی‌ها تمام خواهد شد. طبق آمار خانه کتاب هزار و 100 باب کتابفروشی در کشور فعال است که اغلب این تعداد هم درتهران متمرکزند. اگر ما توزیع نشر را ساماندهی کنیم و کتابفروشِ‌های استانی را توسعه دهیم دیگر نیازی به برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب با صدها میلیارد تومان نیست. ما برای 13 هزار ناشر ثبت شده تنها هزار و 100 کتابفروشی داریم؛ این خنده دار نیست؟
وزارت ارشاد چه اندازه روند راه‌اندازی کتابفروشی‌ها را تسهیل می‌کند؟ مصیبت‌های نگهداری کتابفروشی از نشر بیشتر است، ناشران ما کاغذ سوبسیددار می‌گیرند و در بسیاری موارد قیمت پشت جلد کتاب را بر اساس کاغذ آزاد قیمت‌گذاری می‌کنند، خیلی‌ها دفتر ندارند که هزنیه‌های نگهداری آن را داشته باشند، اما کتابفروش هزنیه‌های آب، برق، اجاره بها و ... به مانند هر صنف دیگر دارد، گه باید پرداخت کند و از سوی دیگر کسبش را نیز سرپا نگه دارد.
ارشاد باید بودجه نمایشگاه را صرف زیرساخت‌های توزیع کتاب در کشور می‌کرد
اگر وزارت ارشاد بودچه و توانش را امسال صرف راه‌اندازی کتابفروشی‌ها در شهرها و استان‌های مختلف کشور می‌کرد، اگر کتابفروشی‌ها را حمایت می‌کرد، ناشران نیز بیشتر منتفع می‌شدند، ما نمایشگاه‌های استانی را برگزار می‌کنیم، چون کتابفروشی نداریم اگر در هر شهری دو کتابفروشی معتبر داشته باشیم الان باید دو هزار کتابفروشی فعال داشته باشیم.
در تهران بر اساس سرانه جمعیت ما به ازای هر چند هزار نفر یک کتابفروشی داریم؟ وقتی بستر توزیعمان فراهم نیست چرا انتظار داریم مردم کتاب بخرند. وزارت ارشاد چرا هیچ اقدامی برای دسترسی بیشتر مردم به کتاب از مسیر کتابفروشی‌ها نمی‌کند، ما در محله‌ها چند کتابفروشی داریم؟
