دکتر اکبر فاضل؛ متخصص پروتزهای دندانی
شاید شما کمتر فرد مسنی را دیده باشید که دندان مصنوعی نداشته باشد و کم نیستند افرادی که از دندان‌های مصنوعی به جای دندان‌های کشیده شده خود استفاده می‌کنند. پروتزهای دندانی، یکی از رشته‌های اصلی در کلینیک‌های دندانپزشکی محسوب می‌شود و عمده کارهای مطب در بحث پروتزهای دندانی است.
پروتزهای دندانی به 2 نوع ثابت و متحرک تقسیم‌بندی می‌شوند.
مدت‌های طولانی است که پروتزهای دندانی جایگزینی مناسب برای دندان‌های از دست رفته می‌باشد. استفاده از پروتز دندانی مناسب، سبب ایجاد فانکشن (Function) مناسب دندانی و استیل مناسب هنگام صحبت کردن می‌شود.
موارد استفاده از پروتز ثابت یا متحرک
در صورتی که تعداد دندان‌های از دست رفته زیاد نباشد، معمولا با استفاده از پروتز ثابت در طرح درمان قرار می‌گیرد؛ ولی اگر تعداد دندان‌های از دست رفته زیاد باشد، باید از پروتز متحرک استفاده نمود.
مراحل بازسازی دندان
الف – آماده‌سازی بستر مناسب جهت انجام کارهای پروتز از مراحل ابتدایی کار در هنگام بازسازی دندان است. جهت شروع آماده‌سازی محوطه دهانی، ابتدا باید به بیمار استفاده صحیح و بجا از دهان‌شویه‌ها را آموزش داد. پس از آماده‌سازی محیط دهان بیمار، بستر مناسب جهت پذیرش و قرار دادن پروتز دندان فراهم می‌شود.
نکته حائز اهمیت در آموزش به بیمار، استفاده از مسواک و عادت به آن جهت جلوگیری از خرابی مجدد و پلاک‌های میکروبی است. رعایت بهداشت دهان و استفاده از مسواک حداقل 4-3 نوبت در روز و گاه 6-5 نوبت ضروری است. در واقع فواصل مسواک زدن از هر 4-3 ساعت یک بار نباید بیشتر باشد تا از ایجاد محیط مناسب برای فعالیت کلونی میکروبی جلوگیری شود. استفاده از نخ دندانی نیز یکی از ضرورت‌هایی است که حتما باید توسط بیمار رعایت شود.
ب – مرحله دوم، آماده‌سازی بستر مناسب، فاز بهبود و اصلاح وضعیت لثه است. در مواردی که لثه به علت عدم رعایت بهداشت دهانی، دچار تورم یا مشکلاتی نظیر ژنژویت یا مشکلات پریودنتیست شده، ابتدا باید اقدام به سالم‌سازی لثه نمود. پس از اطمینان از سلامت لثه و عدم تخریب بافتی و نسجی مرحله بعدی انجام می‌گیرد.
ج – فاز سوم آماده‌سازی بستر مناسب جهت پروتزهای دندانی، فاز ترمیم دندان موجود می‌باشد. در این مرحله ترمیم پرکردگی‌های دندانی و در صورت لزوم بازسازی و معالجه عصب (Endodenticts)، پس از آن بازسازی تاج دندان و سپس معالجه عصب انجام می‌گیرد. باید توجه داشت، پس از معالجه عصب، عمدتا دندان‌ها ترد و شکننده می‌شوند و استحکام دندان طبیعی را ندارند. در این حالت دندان نیاز به روکش دارد. قبل از قرار دادن روکش دندانی، نیاز به مرحله زیرسازی فوندانسیون دندانی و ترمیم تاج دندان (POST) است. پس از انجام این مراحل، قالب، متصل به کانال ریشه بازسازی می‌شود تا از این طریق نیروها به ریشه دندان انتقال یابد و نیروی حاصل از جویدن به‌وسیله POST به ریشه و استخوان آلوئور منتقل شود. دندانی که با این شرایط بازسازی می‌شود، احتمالا نیاز به انجام «بریج» یا «پلاک پارسیال» دارد.
در طراحی ساخت روکش باید مشکلات مطرح درمان بعدی نیز رعایت گردد. در صورتی که قرار باشد از پلاک استفاده شود، محل نصب گیره‌های مناسب و بازوهای نگهدارنده و بازوهای متقابل پلاک در فرایند بازسازی اهمیت ویژه‌ای دارد. مسلما با توجه به تعداد دندان‌های از دست رفته، طراحی پروتز ثابت یا متحرک انجام می‌شود.
خوشبختانه امروز با استفاده از ایمپلنت‌های دندانی کار راحت‌تر شده است. در فضای از دست رفته، یک ایمپلنت در سمت فیکسچر قرار داده می‌شود که کار ریشه را در فک دندان انجام می‌دهد. پس از آن فیکسچر داخل استخوان فک و انجام عمل (Osteointegration) صورت گرفته و سپس بازسازی تاج دندان انجام می‌شود. ممکن است بسته به تعداد دندان‌های از دست رفته (3-1) دندان، تصمیم‌گیری انجام می‌شد.
ایده‌آل است برای هر دندان از دسته رفته یک ایمپلنت کار گذاشته شود. گاهی به ازای سه دندان، دو فیکسچر استفاده شده و عمل بازسازی که همان Bridge است، انجام می‌گیرد. پس از آن تاج‌های از دست رفته را روی دو پایه بازسازی می‌کنند. سپس مبحث زیبایی دندان‌ها مطرح می‌شود. در صورتی که در قسمت جلوی دهان، دندان‌ها کمی نامنظم باشد یا از نظر رنگ هماهنگی لازم را نداشته باشد، با استفاده از daminatul، زیبایی بسیار مطلوب و مورد رضایت بیمار حاصل می‌شود. این مبحث یکی از اعمال زیبایی و مباحث Static در استفاده از پروتزهای دندانی است که در شماره‌های بعدی به طور مفصل بحث خواهد شد.