دکتر مصطفی نوروزی : دانشیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین
ملیکا اینانلو : دانشجوی کارشناسی صنایع غذایی دانشگاه آزاد اسلامی قزوین
تحریریه زندگی آنلاین : ویتامین‌ها گروهی از مواد مغذی ضروری شناخته شده و مورد نیاز بدن هستند که در انجام بسیاری از اعمال حیاتی و متابولیسم مواد غذایی و همچنین رشد و نمو بدن نقش مهمی دارند. بدن انسان خود به تنهایی قادر به ساختن ویتامین‌ها نیست و باید آن‌ها را از منابع غذایی به‌دست آورد.
در نتیجه تغذیه و رژیم غذایی نامناسب میتواند سبب کمبود یک یا چند ویتامین شود و بیماری‌هایی را در انسان ایجاد نماید. یکی از مهم‌ترین ویتامین‌های محلول در چربی که کمبود آن در بدن میتواند مشکلات و بیماری‌های متعددی را برای آدمی ایجاد نماید، ویتامین D می‌باشد. نام شیمیایی آن کوله‌کلسیفرول (D3) و یا ارگوکلسیفرول (D2) می‌باشد.
بیشتر بخوانید:
یافته‌ها
ویتامین D جزء آن دسته از ویتامین‌هایی است که محلول در چربی هستند و می‌توانند توسط روده جذب شوند و در کبد نیز ذخیره شوند. ویتامین D بسیار پایدار است به گونه‌ای که هنگام نگه‌داری ماده غذایی دارای این ویتامین در انبار کاهشی در آن صورت نمی‌گیرد یا به طور ناچیز کاهش می‌یابد. این ویتامین در فرآورده‌های گیاهی وجود ن‍دارد، اما به مقدار متفاوتی در فرآورده‌های حیوانی یافت می‌شود. این ویتامین در روغن ماهی، گوشت قرمز، تخم‌مرغ و شیر غنی شده با ویتامین D یافت می‌شود. برای ظاهر شدن این ویتامین در بدن فرد حتماً باید در مقابل نور مستقیم خورشید قرار بگیرد، چراکه پیش‌سازهای ویتامین D که از جهش کلسترول حاصل می‌شوند تنها زمانی تولید می‌شود که فرد در مقابل اشعه ماورابنفش قرار گیرد. این ویتامین در بدن نقش بسیار مهمی از جمله جذب کلسیم و فسفر از روده، به حرکت درآوردن کلسیم و فسفر از استخوان‌ها، جذب مجدد این دو ماده از کلیه، رشد و بازسازی بافت استخوان‌ها، جذب کلسیم، منیزیم، آهن، فسفات، روی از روده، تنظیم سطح کلسترول بدن، تنظیم قند خون در بدن، کاهش هورمون پاراتیروئید را ایفا می‌کند. باید توجه داشت که تنظیم مقدار پاراتورمون (هورمون مترشحه از پاراتیروئید) در بدن از اهمیت بالایی برخوردار است، چراکه این هورمون بر عملکرد استخوان‌ها، روده، کلیه‌ها اثر می‌گذارد و باعث می‌شود سطح کلسیم خون در محدوده طیفی خود حفظ شود. از این رو بدن ما روزانه نیازمند مقدار مشخصی از این ویتامین است که این مقدار برای هر فرد بالغ حدود 10 میکروگرم یا 600 واحد بین‌المللی (IU)و برای افراد بالای 70 سال IU 800 است که این مقدار باید از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌های ویتامین D تأمین شود.
تأمین ویتامین D
ویتامین D جزء آن دسته از ویتامین‌هایی است که مصرف کم و زیاده از حد آن در بدن بیماری‌ها و خطرات جبران‌ناپذیری را با خود به همراه دارد. عواملی مانند رشد سریع کودک، مصرف برخی داروهای ضد تشنج یا عدم استفاده از غذاهایی که این ویتامین را دارا هستند و یا به مقدار کافی زیر نور آفتاب قرار نگرفتن می‌توانند سبب کمبود این ویتامین در بدن شوند، اما می‌توان بدون هیچ نگرانی با در میان گذاشتن این موضوع با پزشک یا متخصص تغذیه سطح این ویتامین در بدن را توسط قرص‌های مکمل و آمپول‌های ویتامین D با توجه به BMI یا همان شاخص توده‌ای بدن افراد تا حد امکان کنترل کرد و مانع به‌وجود آمدن بیماری‌های متعدد در بدن شد. باید توجه داشت که 80 درصد نیاز انسان از نور خورشید تأمین می‌شود، بنابراین توصیه می‌شود تمام افراد خانوار حداقل 2 یا 3 بار در هفته و هر بار حدود پانزده دقیقه در معرض نور خورشید قرار گیرند.
مسمومیت بر اثر مصرف بیش از حد ویتامین D
باید توجه داشت که مصرف بیش از حد ویتامین D بخصوص اگر با کلسیم مصرف گردد، باعث ایجاد مسمومیت می‌شود. نیاز روزانه به این ویتامین در نوزادان یک میلی‌لیتر محلول ویتامین D3 است که برای سهولت خانواده‌ها گفته می‌شود 20 قطره در روز. ویتامین D3 اولین ویتامین خوراکی انسان است که از بدو تولد (روز 15 تولد) تا دو سالگی به اجبار باید مصرف شود. همچنین نیاز مصرفی روزانه برای هر فرد بالغ 15 میکروگرم یا حداکثر 600 واحد در روز می‌باشد.
اگر ویتامین D موجود در بدن فرد به علت استفاده از قرص‌های مکمل و آمپول ویتامین D به طور مستمر از این مقدار بیشتر شود، باعث بروز مشکلات ناشی از مسمومیت از جمله رسوب کلسیم در بافت‌های نرم مثل کلیه‌ها، ریه‌ها، قلب و گوش می‌شود که در ریه‌ها و قلب منجر به عوارض ریوی و قلبی و در گوش به اختلالات شنوایی و حتی کری می‌انجامد. همچنین عوارضی مانند خواب‌آلودگی، سردرد، تهوع، اسهال، استفراغ، ضعف، تشنگی زیاد، افزایش حجم ادرار، کاهش عملکرد کلیه‌ها، یبوست، کاهش سطح استروژن، عصبانیت زیاد، تأخیر رشد در طفل‌های شیرخوار، مشکلات گوارشی، درد عضلات و مفاصل و شکنندگی استخوان نیز از دیگر عوارض مصرف بیش از اندازه ویتامین D می‌باشد.
بیشتر بخوانید:
کمبود ویتامین D چه عوارضی برای بدن دارد؟
کمبود ویتامین D در بدن سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود و در نهایت بیماری‌های متعددی را در انسان به وجود میآورد. از عوارض مصرف کم این ویتامین در دوران کودکی می‌توان به بیماری راشیتیسم یا منحنی شدن استخوان‌ها، بزرگی جمجمه، پهن شدن مچ دست و پا، برجستگی استخوان سینه و ایجاد زائده‌های دکمه مانند بر روی مهره‌های ستون فقرات اشاره کرد.
همچنین کمبود این ویتامین در بزرگسالان میتواند بیماری‌هایی همچون پوکی استخوان، هیپرتیروئیدیسم ثانویه، خستگی، افسردگی، آلزایمر، بیماری‌های قلبی و عروقی همانند فشار خون بالا، نارسایی قلبی و یا حتی در مواقعی مرگ را به همراه آورد. حتی می‌توان گفت با کاهش این ویتامین در بدن نرخ درصد مبتلا شدن به انواع سرطان‌ها در افراد افزایش می‌یابد. ازمجموعه بیماری‌هایی که می‌توان به آن‌ها در این خصوص اشاره کرد، بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع دو و ام‌اس است. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که ویتامین D نقش محافظت‌کننده و پشتیبانی‌کننده از بدن را در مقابل بیماری ام‌اس ایفا می‌کند و خطر مبتلا شدن به این بیماری با در مقابل آفتاب قرار گرفتن و مصرف ویتامین D کاهش می‌یابد.
این ویتامین نقش مهمی در جلوگیری از این بیماری دارد و این کار را با افزایش سلول‌های محافظت‌کننده سلول‌های عصبی و مهار ترشح و اثرگذاری سلول‌های تخریب کننده دستگاه عصبی انجام می‌دهد. از آنجا که در بسیاری از افراد این بیماری بعد از یک‌بار حمله به دستگاه عصبی قابل درمان است مصرف این ویتامین چه قبل از مبتلا شدن و چه بعد از مبتلا شدن به بیماری به شدت به افراد توصیه می‌شود. مطالعات بر روی خواص این ویتامین نشان داده است که ویتامین D نقش بسزایی در مقابله با انواع ویروس‌ها دارد و میتواند خطر ابتلا به بیماری‌هایی همچون آنفلوانزا، کرونا، سل، عفونت دستگاه تنفسی، بیماری‌های عفونی، هپاتیت B و بیماری ایدز را کاهش دهد. از جمله این بیماری‌ها که جهان امروز و زندگی تمامی مردم دنیا را مختل کرده، بیماری آنفلوانزا و کرونا می‌باشند که روزانه افراد بسیاری را در جهان مبتلا کرده و عده زیادی را به کام مرگ می‌کشانند، زمانی که ویروس کرونا یا آنفلوانزا وارد بدن می‌شود، سلول‌های محافظت‌کننده از سیستم ایمنی بدن ویروس را در برمی‌گیرند و برای تولید آنزیم و تخریب ویروس‌ها نیاز به ویتامین D دارند و زمانی که این ویتامین در بدن وجود داشته باشد، عمل مقابله با بیماری کرونا و آنفلوانزا راحت‌تر می‌شود.
از طرفی مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهند که با ورود ویروس و چسبیدن آن به سلول‌های اپیتلیال، این سلول‌ها از خود ماده‌ای ارزشمند به نام اینترفرون ترشح می‌کنند. به این صورت از خود در برابر ویروس‌ها دفاع می‌کنند. در حقیقت با وجود ویتامین D، شدت و طول دوره درمان بیماری کرونا کاهش می‌یابد و از ورود و چسبیدن ویروس‌ها و باکتری‌ها به سلول‌های سالم بدن جلوگیری می‌شود، به همین دلیل در روزهای تابستانی به علت وجود نور آفتاب شدیدتر بدن افراد ویتامین D بالاتری کسب می‌کند و درصد مبتلا شدن به بیماری‌های ویروسی کمتر می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهند که کمبود این ویتامین رابطه مستقیمی با چاقی افراد دارد، چراکه در بدن افراد چاق به علت داشتن حجم بیشتر چربی ویتامین D در بخش‌های چرب بدن رسوب می‌کند و غلظت آن در خون کاهش می‌یابد.
علاوه بر این کودکان، سالمندان، افراد مبتلا به بیماری‌های التهابی روده، افراد دارای بیماری‌های کبدی و سلیاک و همچنین افراد دارای پوست تیره به علت وجود بیشتر رنگدانه ملانین و جذب انرژی پرتو فرابنفش و نور خورشید توسط آن و عدم صرف انرژی نور خورشید برای تولید ویتامین D و در نتیجه کاهش این ویتامین در بدن، بیش از سایر افراد در معرض کمبود ویتامین D قرار می‌گیرند.
بیشتر بخوانید:
