آموزش و مراقبت جنسی کودک و نوجوان

گاه پیش می آید که مشکلی برای یک خانواده در این زمینه صورت می گیرد و تازه آن زمان پدر و مرد آه از نهادشان بر می آید که ای کاش مراقب فرزندم بیشتر بودم یا اگر تغییر رفتاری در او می دیدم، چرا واکنشی نشان دادم و آن را طبیعی انگاشتم اما واقعیت این است که کوچک ترین تغییر رفتار بچه ها در دوره کودکی و نوجوانی باید مورد موشکافی و زیر ذره بین پدر و مادر قرار بگیرد تا صدمه روحی و جسمی برای بچه و خانواده اش به بار نیاورد.

ارائه اطلاعات متناسب

برخی از والدین تصورشان این است که نباید مسائل جنسی را به کودک و نوجوان آموزش داد چرا که در این صورت کنترل آنها از دست می رود اما خطاب به این خانواده های عزیز باید بگوییم که اگر شما نگویید قطعا دیگران خواهند گفت! در دوران کودکی بچه ها با کشف اندام های تناسلی به بازی و پی بردن به هویت جنسی خود می رسند و در دوران نوجوانی هم در ارتباط با همسالان خود خیلی چیزها را می آموزند که شاید با ناآگاهی و انحراف همراه باشد پس قدم اول این است که خانواده ها در نظر داشته باشند که می باید هم در دوران کودکی و هم نوجوانی به فرزندان خود بر اساس سن و سالشان آگاهی و آموزش مناسب بدهند.

اگر مسائل جنسی متناسب با سن کودک و بنا به ارزش های دینی و اجتماعی ـ خانوادگی به بچه ها آموزش داده شود موجب شکل گیری اطلاعات درست و صحیح در آنها می شود تا آنها هم بتوانند در برابر انحرافات از خود محافظت کنند همین فضای بی در و پیگر اینترنت و فضای مجازی اگر از سوی خانواده به خوبی مدیریت شود و به بچه ها آموزش های لازم و مدیریت صحیح داده شود، بچه ها به سراغ فضاهای ناامن نخواهند رفت هر چند که باز هم این فضای اینترنت می بایست برای کودک و نوجوان پاک باشد و والدین نباید تصور کنند که حال خیلی چیزها را یاد داده اند و بگذارند بچه صبح تا شب در فضای مجازی باشد این یک اشتباه است!

پیامبر اسلام (ص) به بعضی از کودکان نگاه کردند، رفتار آن ها حکایت از عدم آشنایی به آداب و احکام دینی بود و برای توجه دادن اولیاء کودکان فرمودند: وای بر فرزندان آخر الزمان از دست پدرانشان، یکی از اصحاب گفت: ای رسول خدا از دست پدران مشرکشان؟ فرمودند: نه، بلکه از دست پدران مؤمن شان، که هیچ چیز از فرائض و احکام الهی را به آن ها نمی آموزند و حتی ممکن است اگر کودکان خود یاد بگیرند، والدین مانع آن ها شوند. این اولیاء به اندک کارهای دنیوی از ناحیهٔ کودکان، به آن راضی می شوند و هیچ توجهی به اخلاق و معنویت آن ها نمی کنند. من از این ها بیزارم و آن ها از من بیزار».[1]

آموزش جنسی پیش از هفت سالگی

به کودکانمان آموزش دهیم که اگر چنین مواردی را دیدند، واکنش نشان داده و به والدین اطلاع دهند:

- اگر کسی اندام خصوصی اش را به تو نشان داد.

-اگر کسی بی دلیل می خواهد به بدن تو نگاه کند.

-اگر کسی می خواهد به اندام های خصوصی تو دست بزند یا می گوید که به اندام های خصوصی او دست بزنی.

-وقتی یک نفر بزرگتر از خودت از تو کاری می خواهد که مایل نیستی انجام دهی.

-وقتی در موقعیتی هستی که احساس ناراحتی می کنی یا درون خودت حس عجیبی داری و یک نفر به تو می گوید که رفتاری به صورت راز نگه داری.

یکی از اصول مهم تربیت جنسی کودکان زیر 7 سال نحوه برخورد والدین با یکدیگر هست. پدر و مادر باید حد و مرزی رو داشته باشند در برخورد با یکدیگر و در حضور فرزندشان. بهتر است از حدود 6 ماهگی به بعد محل خواب کودک از والدینش جدا شود ولی باید اتاق خواب کودک به گونه ای باشد که والدین بتوانند به راحتی صدای گریه کودک را بشنوند تا به نیاز های کودک رسیدگی کند.

والدین باید مراقب شوخی هایی که با یکدیگر می کنند در حضور فرزندشان باشند و در زمان حضور فرزندشان در پوشش خودت دقت کافی داشته باشند، در این اصل باید تعادل رعایت شود.

مراقبت های دوران نوجوانی

حوالی سنین شش تا دوازده سالگی کنجکاوی های جنسی بچه ها و به دنبالش بازی های مختلف مشاهده می شود، برخی رفتارهای شایع جنسی قبل از بلوغ شامل دیدن و شنیدن داستان های جنسی، تماس بدنی، مشاهده آلت تناسلی دیگران است. گاه شاهدیم که بچه ها به بازی هایی مثل دکتر بازی می پردازند که این از سر کنجکاوی و شناخت است اما گاهی هم می بینیم بازی ها با بچه های بزرگتر انجام می شود که اینها ممکن است به بچه ها آسیب بزند و رفتار غیر طبیعی و نگران کننده است.

پرسش های جنسی فرزندان

به طور طبیعی رشد جنسی و شناختی کودک منجر به پرسش ها و کنجکاوی هایی درباره مسائل جنسی خواهد شد. در چنین شرایطی والدین باید با در نظر گرفتن مقطع سنی و سطح درک کودک به پرسش های او پاسخ دهند در دادن اطلاعات جنسی بلوغ فکری، سطح شناختی و میزان آگاهی نیز مهم است. پس هنگام پاسخ دادن به سوالات با توجه به شناختی که از میزان درک و آگاهی او داریم باید پاسخ دهیم. البته نیازی نیست همه اطلاعات را یک جا به فرزند خود بدهیم. باید سوال او را بررسی کرده و به اندازه ای که نوجوان مان سوال دارد به او اطلاعات بدهیم.

همین که نوجوان ما حس نکند ما به عنوان والد، او را دست به سر نمی کنیم اعتماد لازم را به دست می آورد.

برخی از پدران و مادران جسارت این را ندارند که پاسخی به این سوالات دهند. این والدین کار خود را اینگونه توجیه می کنند که دانستن این سوالات باعث می شود که چشم و گوش بچه باز شود. برخی از والدین یا اطلاعات زیادتری که متناسب با سن کودک نیست در اختیار او می گذارند یا صداقت در بیان این مطالب را ندارند.

برخی هم برای شانه خالی کردن از این وظیفه مهم شرم و حیا را بهانه می کنند، اما باید بدانید سوالات جنسی کودک از 4_5 سالگی شروع می شود و این یکی از مراحل طبیعی تکامل جنسی اوست که اگر به درستی پاسخ نگیرد، کنجکاوی جنسی او بیشتر می شود و در این حال، چه بسا که او به خطا برود.

دستپاچگی و طفره رفتن

دستپاچگی و طفره رفتن باعث می شود موضوع در ذهن کودک مهم جلوه کند و برای رفع کنجکاوی خود با دوستان و همسالان خود در این باره صحبت کند که این امر عواقب بدی دارد. بسیاری با سوالات جنسی فرزندشان دچار تشویش و نگرانی می شوند و به این می اندیشند که ممکن است فرزند کوچک آن ها دچار انحراف خطرناکی شده باشد. این موضوع بیشتر به نحوه ارتباط قبلی والدین با فرزندشان و احساس خود والدین در مواجهه با چنین موضوعاتی بستگی دارد.

هنگام صحبت کردن با کودکان از کلماتی استفاده کنیم که برایشان قابل فهم تر است. اگر بلافاصله در پاسخ دادن آمادگی نداریم، بهتر است به کودک بگوییم: سوال خوبی کردی اما من باید کمی روی سوال تو فکر کنم بعد جوابت را بدهم!!

اصول مهم تربیت جنسی کودک

1- والدین باید مفهوم لمس خوب، لمس بد، راز خوب و راز بد را به کودک خود آموزش دهند و درباره آن صحبت کنند. (در لمس خوب، از شانه ها بغل می شود. لمس بد شامل به زور بغل کردن و تماس با نواحی خصوصی می شود. راز خوب، احساس خوب دارد و راز بد همراه با خجالت و نگرانی است)

2- باید آموزش داده شود که در مقابل به زور بوسیده شدن و بغل کردن، محکم نه بگوید و در صورت احساس بد، محل را ترک کرده و به شما اطلاع دهد.

3- برای تربیت جنسیتی کودک والدین در مقابل کودک برهنه نباشند و برای حمام کردن بعد از 3 سالگی، والدین نیز لباس زیر به تن داشته باشند.

4- توصیه می شود که از 6 ماهگی اتاق خواب کودک از والدین جدا شود. همچنین باید به کودک یاد دهید که قبل از ورود به اتاق پدر و مادر در زده و اجازه بگیرد.

5- والدین می توانند در حضور فرزند با یکدیگر روابط محبت آمیز داشته باشند تا کودک نیز احساس عشق، حمایت و امنیت را از آنان دریافت کند. اما این روابط باید در چارچوب مشخصی باشد تا کنجکاوی کودک در مورد مسائل جنسی برانگیخته نشود. محبت در دین اسلام جایگاه ویژه ای دارد؛ تا حدی که دین چیزی جز محبت دانسته نمی شود. امام باقر(ع) فرمود: «الدین هو الحب و الحب هو الدین؛ دین همان محبت و محبت همان دین است».[2]

از جمله کارهای مستمر حضرت پیامبر(ص) این بود که به دیدن انصار می رفتند و بر فرزندان آنها سلام می کردند و بر سرشان دست نوازش می کشیدند. با نوازش کودک، نیاز درونیش تأمین می شود و احساس کمبود نمی کند تا برای ارضای آن نیاز، جذب افرادی شوند که بخواهند از وی سوء استفاده جنسی کنند.

6- در زمان حضور فرزندتان مراقب فیلم هایی که تماشا می کنید، باشید. چراکه تاثیر فیلم و رسانه در تربیت جنسی کودکان بسیار زیاد است. یا اگر فرزندانتان با گوشی همراه شما بازی می کنند و ارتباط دارند حتما مراقب فیلم ها و تصاویری که در گوشی نگه می دارید باشید تا باعث کنجکاوی بیخود بچه ها نشود.

تربیت کودک برای این امر هست که خودش نسبت به بدن خودش باید این مالکیت را احساس کند و این گونه درست نیست که خانواده، دیگران را از بوسیدن او منع کنند. این امر لازمه تربیت کودک و توجه او به مالکیت بدن خود هست. مالکیتی که او باید در تربیت جنسی با کمک دیگران بدان برسد. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «إِذَا بَلَغَتِ الْجَارِیَةُ سِتَّ سِنِینَ فَلَا یُقَبِّلُهَا الْغُلَامُ وَ الْغُلَامُ لَا یُقَبِّلُ الْمَرْأَةَ إِذَا جَازَ سَبْعَ سِنِینَ.» چون دختر شش ساله شد، او را نبوس و پسر چون سنش از هفت سالگی گذشت، زنی او را نبوسد.

تکنیک های رفتار با نوجوانان در سنین بلوغ

با فرزندان خود بیشتر صحبت کنید. مادرها می توانند با دختران خود در مورد مشکلاتی که معمولا در سن بلوغ با آن روبه رو می شوند، صحبت کنند و همچنین پدرها با پسران خود درباره مشکلات دوران بلوغ که معمولا هر پسری با آن روبرو می شود، صحبت کنند. اما سعی نکنید، بیش از اندازه درباره موضوعات جنسی با آن ها گفتگو کنید. با باز کردن بیش از حد اینگونه موضوعات کاری نکنید که فرزندان حریم بین خود و شما را بشکنند.

در حد نیاز با آن ها درباره مشکلات بلوغ جسمی و جنسی صحبت کنید و آن هم به صورت کاملا خصوصی. معمولا نوجوانان در محیط مدارس و کلاس های آموزشی به اندازه کافی در این رابطه با هم صحبت می کنند. سعی کنید، اطلاعات بی مورد به آن ها ارائه ندهید تا گمراه نشوند. شما می توانید کتاب های آموزشی مخصوص پسرها و دخترها که درباره مشکلات آن ها در این سن بلوغ صحبت کرده را در اختیارشان قرار دهید، تا اطلاعات کافی در این باره کسب کنند. البته بد نیست که خودتان یک بار این گونه کتاب ها را مطالعه کرده باشید و سپس در اختیار آن ها قرار دهید.

همدلی کردن با نوجوانان

وقتی شما مشکلات دروان نوجوانی را درک کنید، این کار باعث می شود، نوجوان شما در کنارتان احساس راحتی و آرامش کند. چرا که می بیند کسانی به فکر او هستند، حتما لازم نیست خودتان را با آنها و مشکلات ‎شان درگیر کنید. درک کردن رفتارشان می تواند کمک بزرگی باشد تا رابطه والدین با نوجوانان مستحکم تر شود.

بسیاری از والدین فکر می کنند که تربیت جنسی فقط و فقط آموزش در مورد مسائل جنسی و رابطه ی جنسی به فرزند است. بر همین اساس، احتمالاً این عده از دوستان چنین افکاری از ذهنشان عبور می کند:نباید ذهن فرزندانمان را نسبت به مسائل جنسی باز کنیم.

توجه نشان دادن به موضوعات جنسی باعث می شود که فرزندمان از نظر جنسی مشتاق تر شود. هر زمان فرزندمان بزرگتر شد، خودش متوجه مسائل می شود. وقتی به سن ازدواج رسید با او صحبت خواهم کرد. این افکار باعث می شود که این والدین عزیز تلاش کنند که همیشه از کنار موضوعات جنسی کودک خود بگذرند. آنها در مقابل پرسش های جنسی کودک، پاسخ های بی ربط و نادرست می دهند و یا ممکن است سکوت کنند و یا بدتر از همه ممکن است فرزندشان را بابت سوالی که کرده، سرزنش کنند و احساس شرم در او ایجاد کنند. باید متناسب با سن کودک اطلاعاتی در اختیار آنها گذاشت.

نیازهای لطیف و هنری و حس زیبایی دوستی و قدرت نمایی در دوران نوجوانی اوج می گیرد، خوب است والدین این جنبه های فرزندان خود را تقویت کنند تا انرژی روانی خود را در این بخش تخلیه کنند. والدین با فراهم کردن شرایط شرکت کردن فرزندانشان در کلاس های هنری یا باشگاه های ورزشی می توانند تا حد زیادی توجه آنها را از امیال جنسی به سمت امیال هنری و...جلب کنند.

پی نوشت ها