سهم‌گیری شبکه‌های اجتماعی از فروش آنلاین

 این اتفاقی است که هم در ایران و هم در جهان مشاهده می‌شود و پاندمی‌کرونا تاثیر زیادی روی رشد آن داشته است. نکته جالب اینکه نقش زن‌ها هم در تاسیس کسب‌وکارهای آنلاین و هم در خرید آنلاین از شبکه‌های اجتماعی به‌سرعت در حال افزایش است. از طرف دیگر گزارش‌های جدید منتشر‌شده حاکی‌از نقش قابل‌توجه دو شبکه اینستاگرام و تلگرام در فروش آنلاین کالا در ایران است و نکته جالب‌توجه این است که تلگرام به رغم فیلتر‌بودن در ایران سهم 6/ 15‌درصدی از فروش آنلاین کالا و اقتصاد کسب‌وکارهای کوچک در شبکه‌های اجتماعی را در اختیار دارد. چند سال قبل موسسه تحقیقاتی میزان تاثیر شبکه‌های اجتماعی‌ بر خرده‌فروشی‌های آنلاین را بررسی کرد که بر اساس آن‌ 500 خرده‌فروشی آنلاین برتر جهان در سال 2013 درآمدی برابر 69 میلیارد دلار از طریق ارجاعات از شبکه‌های اجتماعی داشته‌اند که این میزان نسبت به سال قبل آن رشد 60 درصدی داشته است. این موضوع از آن جهت جالب بود که خود بازار جهانی تجارت الکترونیک در همان بازه زمانی تنها رشدی 17درصدی داشت.

در سال 2020 بر اساس گزارش Globalnews به‌دلیل شیوع کرونا سهم فروش آنلاین از طریق شبکه‌های اجتماعی 4/ 89 میلیارد دلار برآورد شد و پیش‌بینی می‌شود این میزان در سال 2027 به 604میلیارد دلار برسد. تنها سهم شبکه‌های اجتماعی از فروش آنلاین در آمریکا در سال 2020 به 9/ 26 میلیارد دلار می‌رسد.

در ایران آمارهای دقیقی از میزان فروش آنلاین در شبکه‌های اجتماعی وجود ندارد، با این حال بخش عمده فروش آنلاین در دو شبکه اینستاگرام و تلگرام انجام می‌شود. براساس گزارش پلت‌فرم آمارگیری «زلکا» 24هزار و 372 فروشگاه آنلاین در اینستاگرام و 4هزار و 512 فروشگاه اینترنتی در پیام‌رسان تلگرام در ایران مشغول به فعالیت هستند. بر اساس این گزارش که از پایش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌دست آمده، حدود 30‌هزار صفحه مربوط به فروشگاه‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی در بازه زمانی تابستان و پاییز 99 ثبت شده است. 59‌درصد این فروشگاه‌های اینترنتی ساکنان تهران هستند و با فاصله‌ای زیاد استان فارس و خراسان‌رضوی با 12 درصد در رتبه دوم قرار دارند. همچنین فروشگاه‌های آنلاین در این شبکه‌ها مستقر در مازندران و کرمان هم با 9 درصد در جایگاه‌های بعدی هستند.چندی قبل افشین کلاهی رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق بازرگانی ایران آمارهایی از وضعیت فعالیت‌های تجاری در حال انجام بر بستر اینستاگرام ارائه داد. وی در گفت‌وگو با «ایلنا» گفت: ما حدود 24‌میلیون کاربر اینستاگرام داریم که براساس برآوردها، 37درصد از آنها حداقل یک‌بار روی این شبکه خرید و فروش انجام داده‌اند و این بازاری افزون بر 5 هزار میلیارد تومان در سال است. وی ادامه داد: برآوردی دیگر از حدود 200‌هزار کسب‌وکار فعال در شبکه‌های مجازی خبر می‌دهد.

  زن‌ها بزرگ‌ترین خریداران شبکه‌های اجتماعی 

اما فروشگاه‌ها در شبکه‌های اجتماعی چه می‌فروشند؟ و با چه میزان توسط خانم‌ها و آقایان دنبال می‌شوند؟ در گزارش زلکا آمده است که با شیوع کرونا، مشارکت و استقبال خریداران از صفحات اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی افزایش 5/ 2برابری داشته است که خانم‌ها با مشارکت بیش از 60 درصد بیشترین فعالیت را در فروشگاه‌های فعال در شبکه‌های اجتماعی داشته‌اند.

بیشترین فروشگاه‌های اینترنتی در شبکه‌های اجتماعی به پوشاک با سهم 24درصدی تعلق دارد. زیبایی و سلامت سهم 19 درصدی، لوازم‌خانگی سهم 14درصدی و لوازم الکترونیکی سهم 11درصدی را به خود اختصاص داده‌اند. 7درصد فروشگاه‌های آنلاین هم به مواد خوراکی، لوازم ورزشی و زیورآلات اختصاص دارد. گزارش زلکا از دو سال 98 و 99 نشان می‌دهد که بیشترین خرید آنلاین در شبکه‌های اجتماعی در ماه آذر اتفاق افتاده است. به‌نظر می‌رسد وجود کمپین‌های بلک‌فرایدی و شب‌یلدا در آذر، تعداد دنبال‌کنندگان و نرخ مشارکت را به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش داده است. همچنین طبق آمارهای ارائه‌شده توسط زلکا به‌دلیل هزینه بالای توسعه و نگهداری وب‌سایت و در برخی موارد بازده پایین آن، بسیاری از کسب‌وکارها به تبلیغ و فروش محصولات خود در اینستاگرام، به‌ویژه در شهرهایی که اینترنت ضریب نفوذ خوبی دارد، می‌پردازند.

 افزایش کسب‌وکارهای آنلاین تاسیس‌شده توسط زنان 

از سوی دیگر نگاهی به آمارهای کسب‌وکارهای اینترنتی ایجاد‌شده هم نشان می‌دهد که تقاضای تاسیس کسب‌وکارهای اینترنتی توسط زنان روبه‌افزایش است. 

در پاییز امسال 252 فقره پروانه کسب از طرف اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی صادر شده که از این میان 219 پروانه برای آقایان و 33 پروانه برای خانم‌ها بوده و در مقایسه با گزارش کلی این اتحادیه، میزان کسب پروانه توسط خانم‌ها در فصل پاییز با افزایش 3 درصدی همراه بوده است.

 اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی در پاییز سال‌جاری 252 فقره پروانه کسب‌وکار را صادر کرده و در گزارشی به شرح جزئیاتی از این پروانه‌های صادره از جمله پراکندگی پروانه‌ها در سطح کشور، جنسیت دریافت‌کنندگان پروانه و همچنین نوع کسب‌وکارهای دریافت‌کننده مجوز پرداخته است.  همچین طبق اعلام ستاد ملی مبارزه با کرونا، به‌دلیل بحران بیماری کووید-19 در کشور، متقاضیان حقیقی پروانه کسب‌وکارهای مجازی تا پایان سال 1399 برای صدور یا تمدید پروانه کسب از ارائه گواهی موضوع ماده 186 قانون مالیات‌های مستقیم معاف بوده و می‌توانند صرفا با ارائه تعهدنامه اقدام به دریافت پروانه کسب کنند. از کل پروانه‌های صادرشده در پاییز امسال، استان تهران با تعداد 146 فقره بیشترین پروانه را در بین استان‌ها کسب کرده است. 

همچنین استان‌های اصفهان، فارس و قزوین بعد از تهران بیشترین پروانه کسب را نسبت به بقیه استان‌ها کسب کرده‌اند. این گزارش در مقایسه با گزارش پیشین این اتحادیه درخصوص صدور پروانه‌های کسب، نشان می‌دهد که چه استان‌هایی افزایش کسب مجوز داشته و چه استان‌هایی در این مدت پروانه کمتری کسب کرده‌اند. این موضوع از طرفی می‌تواند نشانگر میزان فعالیت اکوسیستم در هر استان باشد.

 از کل مجوزهای صادره در پاییز، 219پروانه برای آقایان صادر شده که سهم 86‌درصدی را نشان می‌دهد و باقی‌مانده پروانه‌ها که شامل 33 پروانه یا به‌عبارتی 14درصد از کل پروانه‌های صادره در فصل پاییز می‌شود، برای خانم‌ها صادر شده است. در کل و در مقایسه با گزارش کلی این اتحادیه، میزان کسب پروانه توسط خانم‌ها در فصل پاییز با افزایش 3‌درصدی همراه بوده است.

 همچنین 103 پروانه‌ کسب صادرشده که شامل 5/ 41درصد می‌شود، از طرف اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی از نوع حقوقی بوده و 149 پروانه‌ کسب صادرشده نیز از نوع حقیقی هستند که شامل 5/ 59‌درصد می‌شود.‌ 

میزان پراکندگی پروانه‌های صادرشده در رسته‌های مختلف از طرف اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی در فصل پاییز حاکی از آن است که 7/ 54 درصد شامل عرضه انوع کالا و خدمات در فروشگاه‌های مجازی، 6/ 24‌درصد شامل عرضه انواع کالا در فروشگاه‌های مجازی، 7/ 10‌درصد شامل عرضه گروه کالایی خاص در فروشگاه‌های مجازی، 7/ 6 درصد شامل عرضه انواع خدمات در فروشگاه‌های مجازی و 17/ 3درصد شامل عرضه خدمات در یک گروه خاص در فروشگاه‌های مجازی می‌شود. ‌در این موضوعات، خدمات هوشمند شامل خدمات مالی، خدمات منزل، خشکشویی آنلاین و گلفروشی آنلاین، جابه‌جایی هوشمند شامل تاکسی‌های هوشمند، حمل‌بار آنلاین و پیک هوشمند، محصولات دیجیتال و لوازم‌برقی شامل محصولات دیجیتال، فروشگاه قطعات الکترونیکی و لوازم برقی و فروشگاه بزرگ شامل پوشاک، کیف و کفش، سیسمونی کودک، لوازم‌خانگی، لوازم سفر، ورزشی و سرگرمی و بخش غیره نیز شامل مشاوره، مشاوره املاک و حیوانات خانگی می‌شود.

 در این میان فروشگاه بزرگ با تخصیص 1/ 31‌درصد از پروانه‌های کسب بیشترین جواز را در فصل پاییز در این دسته کسب کرده است. همچنین انتظار می‌رود با مجوز فروش طلا در فضای مجازی، این دسته در آینده رشد قابل‌توجهی داشته باشد.

 اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی در راستای تحقق ماده 87 قانون نظام صنفی و تاکید بر تشکیل این اتحادیه، فعالیت خود را از آبان ماه سال 1396 به‌طور رسمی در جهت حمایت از کسب‌وکارهای اینترنتی کشور، تسهیل و تسریع بخشیدن در رشد و توسعه کسب‌وکارها آغاز کرده است.