تحریریه ماهنامه دنیای سلامت
آیا می‌دانید که در سطح زیرین پوست بدن ما 2-4 میلیون غده عرق وجود دارد و وظیفه اصلی این غده‌ها کنترل و تنظیم دمای بدن است؟ بله درست است این غده‌ها با دفع آب بدن و تبخیر آن باعث خنک‌تر شدن بدن می‌شوند. عرق در واقع همان آب است که مقداری نمک، پتاسیم، اوره، بی‌کربنات و کلسیم نیز در آن وجود دارد.
غده‌های عرق بدن دو نوع هستند: اِکراین و اپوکراین که هر دو نوع توسط دستگاه اعصاب سمپاتیک کنترل می‌شوند. همان‌طور که می‌دانید، دستگاه اعصاب سمپاتیک کلیه رفتارهای غیرارادی بدن، مثل نفس کشیدن و ضربان قلب را کنترل می‌کند.
تعریق بیش از حد
افرادی که دچار بیماری تعریق بیش از حد یا «هایپرهیدروسیس» هستند، تقریبا هیچ‌گاه خشک نیستند. تعرق یکی از واکنش‌های طبیعی بدن است که به کاهش دمای سطحی آن کمک می‌کند؛ اما اگر همیشه، بدون توجه به دمای اطراف در حال عرق کردن هستید، باید به این موضوع اهمیت بیشتری بدهید.
حدود 2-3 درصد از جمعیت جهان به هایپرهیدروسیس دچار هستند و کف دست و پاهای‌شان همواره عرق می‌کند و سایر نواحی بدن مثل زیربغل و صورت و گردن را نیز در برمی‌گیرد. اگر این بیماری درمان نشود، فرد تمام عمر با آن درگیر خواهد بود. پزشکان می‌گویند که این عارضه اغلب دلیل روشنی ندارد.
اگرچه اضطراب و تشویش باعث بروز این پدیده نمی‌شود، ولی نگرانی برای بروز این حالت، می‌تواند موجب شروع یا تشدید عرق‌ریزی شود. پیش از آنکه به درمان این بیماری بپردازید، باید ریشه و علت آن را بیابید. مثلا بیماری دیابت و یا پرکاری غده تیروئید می‌تواند باعث عرق کردن شود. افرادی که دچار این حالت می‌شوند، تشخیص بیماری‌شان در اولویت قرار دارد.
بیماری تعریق بیش از اندازه یا هایپرهیدروسیس به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌گردد. نوع اولیه آن از زمان کودکی و حتی نوزادی شروع می‌شود و نوع ثانویه کمی دیرتر بروز می‌کند. علت هایپرهیدروسیس اولیه، انتقال کروموزم‌های ارثی است. در نوع ثانویه، که به دلیل ترشحات غده هیپوفیز و تیروئید ایجاد می‌شود، وجود بیماری‌هایی مثل دیابت، تومور و نقرس در عرق کردن فرد تاثیر می‌گذارد.
دلایل تعریق
گاه دلایل دیگری مثل مصرف نوشیدنی‌های خاص، نیکوتین، کافئین و حتی برخی بوهای آلرژی‌زا، ممکن است موجب هایپرهیدروسیس شود. به طور کلی بیماری‌های زیر می‌توانند در تعریق شدید تاثیر زیادی بگذارند:
عفونت‌ها: سل و بیماری‌های تب‌دار
مغز و اعصاب: بیماری پارکینسون
متابولیک: پرکاری تیروئید، دیابت، چاقی و سندرم کارسینوئید
مصرف برخی داروها مثل انسولین.
راه‌های درمان
برخی پزشکان داروهای خوراکی، مثل گلیلوپیرولات را برای بیماران خود تجویز می‌کنند؛ ولی این داروها عوارض جانبی به همراه دارند. معروف‌ترین داروهای خوراکی در این زمینه عبارتند از: دتیروپان، روبینول و کاجنتین. این داروها از تحریک غدد جلوگیری می‌کنند و به دلیل داشتن عوارض جانبی، زیاد مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. این داروها باعث خشکی دهان، تیرگی دید، یبوست و مشکلات ادراری می‌شوند.
با کمک دستگاه یون‌زدا مقداری بار الکتریکی وارد پوست می‌شود. این روش که یونتو فرز نام دارد، از نظر برخی افراد کمی دردناک است؛ ولی اگر هر روز به مدت 15- 30 دقیقه انجام شود، تاثیر مطلوبی روی تعریق نواحی کف دست و پا دارد. این کار کمی وقت‌گیر است، ولی عوارض بسیار کمی دارد.
سم بوتولینوم، رهاسازی استیک کولین را مهار می‌کند و روش بسیار موثری برای مهار تعریق نسبتا شدید است. این شیوه مطمئن و موثر از طریق انسداد عصب‌هایی که موجب عرق کردن می‌شوند، عمل می‌کند. درمان هر 4-7 ماه یک بار انجام می‌شود و روی دست‌ها، پاها و صورت تاثیر بیشتری دارد. البته اثر فوق‌العاده آن در زیربغل را نباید نادیده گرفت. تزریق این سم کمی دردناک است و در برخی مواقع می‌توان از بی‌حس‌کننده موضعی استفاده کرد.
به عنوان آخرین راه‌حل می‌توان از روش جراحی استفاده کرد. جراحی به دو شیوه انجام می‌شود: جراحی از طریق آندوسکوپی و جراحی برداشتن کلی غدد عروقی. در جراحی نوع اول، سلول‌های عصبی که باعث تعریق بیش از حد می‌شوند، سوزانده یا قطع می‌شوند؛ اما این روش یک مشکل ایجاد می‌کند و آن اینکه نقاط دیگر بدن عکس‌العمل نشان داده و تعرق در آنها بیشتر می‌شود.
در جراحی نوع دوم: غدد عروقی به سادگی برداشته می‌شود، ولی بیمار قبل از جراحی باید بیهوش شود. این روش از تمام موارد گران‌تر ولی تاثیرگذارتر است. مرکز تنظیم حرارت بدن در هر فرد متفاوت است؛ بنابراین با افزایش درجه حرارت خون، هیپوتالاموس عروق را گشاد کرده و تعریق افزایش می‌یابد تا بدن خنک شود.
دوران بلوغ، دوران یائسگی، خوردن غذاهای پر ادویه، اضطراب و استرس و ورزش کردن روی تعرق بدن تاثیر می‌گذارند؛ ولی شرایطی که به وجود می‌آید کاملا طبیعی است و نیاز به درمان ندارد. عرق کردن در صورتی که غیرطبیعی باشد و فرد را بیش از حد آزار دهد، نیاز به استفاده از یکی از راه‌های درمانی گفته شده دارد.
ضد عرق‌ها
ضد عرق‌ها در مراحل ابتدایی بیماری تجویز می‌شوند. این مواد که حاوی کلرید آلومینیوم هستند، درون ظروف شیشه‌ای نگهداری شده و قیمت بسیار مناسبی دارند. ضد عرق‌ها را نخستین درمان برای هایپرهیدروسیس می‌دانند، اما آنها فقط روی هایپرهیدروسیس‌های متوسط و معمولی تاثیر می‌گذارند و برای تعرق‌های شدید تاثیر خاصی ندارند.
ضمنا این داروها روی عرق شدید زیربغل موثر بوده، ولی در تعریق کف دست و پا تقریبا بی‌اثر هستند. در صورتی که از ضدتعرق‌ها استفاده کرده و نتیجه‌ای نگرفته‌اید، می‌توانید با تجویز پزشک خود، نوع قوی‌تر آنها را نیز امتحان کنید. این نوع از ضدتعرق‌ها حاوی آلومینیوم کلرید هگزا هیدرات هستند و تاثیرگذاری بیشتری دارند. شیوه استفاده از آنها را از پزشک خود بپرسید.
