دکتر بهروز برومند؛ فوق تخصص بیماری‌های کلیه
اهمیت مراقبت از کلیه‌ها و نگرانی ویژه برای چنین اندامی آن است که دست‌کم یک نفر از هر 7 نفر در سراسر گیتی کلیه‌های آزرده‌ای دارند. بیماری‌های کلیه با علت‌های گوناگون در پایان یک سرنوشت خواهند داشت و آن از میان رفتن آهسته (سختی) واسکلروز پیشرونده نسج کلیه است که منجر به ایجاد نارسایی پیشرفته کلیه خواهد شد.
پیامد کاهش توده کلیه و یا زیاد خوردن پروتئین‌ها، افزایش پالایش گلومرولی است. پی‌آمد زیاد شدن پالایش گلومرولی بزرگ شدن گلومرول‌ها و نتیجه سختی گلومرول‌ها پیشرفت نارسایی کلیه است. اندازه کلیه‌ها می‌تواند یک معیار ساده برای برآورد کار کلیه‌ها باشد و اگر کلیه‌ها کوچک شده باشند میزان خوبی برای نشان دادن آن است که بیمار دچار نارسایی پیشرونده کلیه می‌باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که شمار بسیاری از کسانی که روند آزردگی کلیه آنها مزمن بوده از بیماری خود آگاه نیستند. در مجموع روش‌های زیر در کند کردن آسیب کلیوی کارساز هستند.
1- کاربرد کمتر نمک و مایعات
2- کاهش وزن و انجام ورزش
3- ترک سیگار
4- کنترل فشار خون سیستمیک
5- کاستن از فشار داخل گلومرولی
6- درمان کم‌خونی
7- پایین آوردن چربی خون
8- نگهداری میزان طبیعی کلسیم و فسفر خون
9- خودداری از مصرف داروهای نفروتوکسیک
10- پایین آوردن قند خون در بیماران دیابتیک
البته در کنار این عوامل، همواره نقش عوامل خطرساز دیگری را که می‌توانند موجب انقباض عروق گردند باید در نظر داشت.
با در نظر گرفتن این مقوله، بررسی‌های ما نشان داده که بیشترین کسانی که با همودیالیز نگهدارنده ادامه زندگی می‌دهند در اثر بیماری دیابت شیرین و ازدیاد فشارخون شریانی کلیه خود را از دست داده‌اند و پس از آن بیماری‌هایی که در پی ناهنجاری دستگاه ایمنی و یا انسداد مجرای خروجی دستگاه ادراری کلیه‌ها را ناتوان می‌نمایند به چشم می‌خورد.
گام نخست در بررسی وجود انسداد و التهاب می‌باشد که اصلاح آن در هر زمان بهبود کار کلیه‌ها را در پی خواهد داشت.
دیگر مایه‌هایی که اصلاح آن موجب بهبودی کار کلیه می‌شوند عبارتند از
1) کاهش حجم آب و نمک بدن
2) کاهش جریان خون کلیه در اثر کاهش فشارخون شریانی
3) ازدیاد بدخیم فشارخون
4) نارسایی احتقانی قلب
5) داروهای نفروتوکسیک و یا ماده حاجب
6) ازدیاد کلسیم خون
7) کاهش پتاسیم خون
8) عفونت شدید به‌خصوص Urosepsis
9) کاربرد داروهای ضد درد10) ترک سیگار
هر چند شمار کسانی که در پی ازدیاد فشارخون شریانی و بیماری دیابت شیرین دچار آسیب کلیه می‌گردند بسیار است، ولی تمام کسانی که از بیماری دیابت شیرین و یا ازدیاد فشارخون شریان رنج می‌برند دچار نارسایی کلیه نخواهند شد.
ناتوانی کلیه‌ها نزد نوزادان نارس زیر وزن، که شمار کمتری نفرون دارند بیشتر می‌باشد. همین حالت در نزد کسانی ایجاد می‌شود که در اثر بیماری انسدادی مجاری ادراری یا ناهنجاری دستگاه ایمنی تعدادی از نفرون‌ها را از دست داده باشند.
به بیان دیگر کاهش شمار گلومرول‌ها آزار نخستین یا first Hit می‌باشد. در این بیماران که تعداد نفرون‌ها کم شده چنانچه دچار اضافه وزن یا بالا بودن قند خون یا فشارخون شریانی، همراه دفع ادراری پروتئین باشند و به‌ویژه سیگار یا تریاک بکشند، سیر نارسایی کلیه‌ها در آنها تندتر خواهد شد. در حقیقت علت تند شدن این سیر دومین آزار یا Second Hit می‌باشد.
به طور کلی عوامل خطرساز دومین آزار (Second Hit) را برای کلیه‌ها، می‌توان در سه گروه زیر تقسیم‌بندی نمود:
1) عوامل مستقل خطرساز نارسایی مزمن کلیه
الف: ازدیاد وزن
ب: دیابت شیرین
ج: ازدیاد فشارخون شریانی
د: مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
2) عوامل خطرساز با منشاء قلبی و عروقی
الف: ازدیاد وزن
ب: افزایش چربی خون
ج: مصرف دخانیات
3) عوامل خطرساز عمومی
الف: افزایش سن
ب: رژیم پرپروتئین
ج: عوامل ارثی و نژادی
برای کاستن از روند پیشرفت نارسایی مزمن کلیه بیماران را از نظر میزان کار کلیه (کلیرانس کراتینین) در پنج گروه دسته‌بندی می‌نمایند. در بیمارانی که تنها در معرض خطر هستند کاهش عوامل خطرساز کافی می‌باشد در مراحل بعدی آسیب کلیه توصیه‌های زیر پیشنهاد می‌شود:
چنانچه آزار کلیه همراه با افزایش میزان کراتینین خون در حد 5/1 تا 2 میلی‌گرام در صد پایدار گردد، در 85 درصد از بیماران نارسایی کلیه به آهستگی پیوسته پیشرفت خواهد نمود تا کلیه‌ها صددرصد ناتوان گردند. در این زمان درمان‌هایی که عوامل خطرساز یاد شده را برطرف نماید، کار کلیه‌ها را بهتر نموده و روند پیشرفت نارسایی کلیه را کندتر می‌نماید.
در مجموع درمان ازدیاد فشارخون شریان همراه دفع زیاد پروتئین از راه ادرار کارسازترین چاره برای آهسته نمودن روند پیشرفت نارسایی کلیه می‌باشد.
