میانبر نفتی در سال آینده

بهای نفت به بالاترین سطح یک سال اخیر یعنی 60 دلار بر بشکه رسیده است و بازیگرانی که باور به ادامه بازگشت قدرتمندانه طلای سیاه از عمق تاریکی سال 2020 دارند به مراتب بیشتر از کسانی هستند که هشدار می‌دهند نفت از این سطح بالاتر نخواهد رفت. در این میان، با احتساب چند فرض می‌توان درآمدی که دولت حسن روحانی از محل فروش نفت در سال آینده در لایحه بودجه آورده را بدون رسیدن به رقم صادرات 3/ 2 میلیون بشکه در روز که به عقیده بسیاری از کارشناسان خوش‌بینانه تلقی شد، محقق کرد. از آنجا که قیمت نفت برای شاخص‌های بین‌المللی در حال حاضر بسیار بیش از 40 دلاری است که در لایحه آمده و با دو فرض ادامه رشد قیمت نفت و همچنین رسیدن صادرات نفت و میعانات به حدود 5/ 1 میلیون بشکه در سال 1400 می‌توان به همان رقم 199 هزار میلیارد تومان درآمد رسید. برای تحقق این سناریو، باید بهای نفت به حدود 65 تا 70 دلار در هربشکه به‌طور متوسط در سال 1400 برسد، چراکه قیمت نفت ایران به‌طور سنتی با رقمی پایین تر از برنت به فروش می‌رسد. علاوه بر این، باید مسیرهای صادراتی ایران برای فروش نفت تسهیل شود؛ به این ترتیب که ایران بتواند هم نفت بیشتری بفروشد و هم با شفاف تر شدن تجارت نفتی، واسطه‌ها حذف شوند و اهرم فشار کشور برای فروش بشکه‌های ایرانی طلای سیاه به قیمت واقعی قوی‌تر شود.

سناریوی تحقق درآمد نفتی در بودجه

وقتی در ماه‌های گذشته مشخص شد دولت حسن روحانی در لایحه بودجه‌ای که به مجلس شورای اسلامی ارائه داده، میزان فروش نفت را 3/ 2 میلیون بشکه در روز برآورد کرده، اغلب کارشناسان این پیش‌بینی را خوش‌بینانه و در تضاد با واقعیات موجود دانستند، چراکه در شرایطی که ایران هنوز تحت تحریم قرار دارد رسیدن به این رقم فقط با برداشته شدن کامل تحریم‌ها علیه کشور امکان‌پذیر به نظر می‌رسید. از سوی دیگر، بهای نفت صادراتی ایران 40 دلار بر بشکه محاسبه شده بود. این تخمین دولت اما از نظر متخصصان بازار نفت منطقی بود. با این حال، بازار نفت از آن زمان تاکنون به سرعت در حال رشد بوده و بهای برنت از حدود 3 ماه قبل تقریبا 60 درصد افزایش یافته است و دیروز برای اولین بار پس از یک سال به قله 60 دلاری رسید.

با وجود اعلام نشدن رسمی میزان فروش نفت ایران، اخبار غیررسمی از اعداد صادرات طلای سیاه به گوش می‌رسد. بیژن زنگنه، وزیر نفت کشور در حاشیه نمایشگاه ایران‌پلاست در روز شنبه در پاسخ به یک سوال درباره اینکه آیا فروش 900 هزار بشکه نفت در روز را تایید می‌کند یا خیر، گفت همچنان در مورد این موضوع اظهارنظر نمی‌کند. رقم مورد اشاره خبرنگار پیش‌تر از سوی الیاس نادران، رئیس کمیسیون تلفیق مجلس و از قول خود وزیر نفت عنوان شده بود. علاوه بر این، مقامات رسمی کشور اخیرا بدون ذکر رقمی از صادرات نفت، رشد آن را در ماه‌های اخیر تایید کرده‌اند. بنابراین می‌توان عدم تایید فروش 900 هزار بشکه در روز از سوی زنگنه را امری مصلحتی و برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی قلمداد کرد.

حال می‌توان با در نظر گرفتن فرضیاتی به یک سناریوی جدید برای تحقق درآمدهای نفتی ایران در بودجه رسید. هر دو سوی این معادله، قیمت نفت و میزان فروش خارجی، سیگنال‌های بهبود نشان داده‌اند. اگر فرض کنیم بهای نفت آن‌طور که برخی موسسات می‌گویند به بازگشت خود ادامه دهد و سطوح بالاتری را در ماه‌های آینده ببینیم، با احتساب پایین‌تر بودن قیمت نفت ایران نسبت به شاخص برنت، می‌توان بهای 60 دلار بر بشکه را با اندکی خوش‌بینی برای نفت صادراتی در سال 1400 متصور بود. این سطح قیمتی به معنای رشد 50 درصدی آن نسبت به برآورد 40 دلاری است. علاوه بر این، برای آنکه اختلاف قیمت نفت ایران با برنت که در حال حاضر طبیعتا تحت تحریم‌ها بسیار زیاد است کمتر شود، نیاز به حذف واسطه‌ها و همچنین رسمی‌تر شدن فروش نفت به جای اتخاذ ابتکارات مختلف است. در این صورت، اگر برنت قیمتی بین 65 تا 70 دلار به‌طور متوسط داشته باشد نیز ایران می‌تواند به رقم 60 دلاری خود برای فروش هر بشکه نفت برسد.

ستون دیگر این سناریو حجم فروش است. اگر فرض کنیم فروش نفت ایران از محدوده 500 تا 600 هزار بشکه در روز در چند ماه گذشته به حدود 900 هزار بشکه رسیده باشد، می‌توان ادامه این روند را متصور بود. علاوه بر این، با تغییر دولت در آمریکا به‌عنوان تحریم‌کننده اصلی نفت ایران، امکان تسهیل یا برداشته شدن تحریم‌ها بعید نیست. هرچند فعلا از نظر سیاسی پیشرفتی در این موضوع دیده نمی‌شود. با این حال، رسیدن رقم فروش نفت و میعانات به 5/ 1 میلیون بشکه در روز چه از طریق مسیرها و ابتکارات کنونی و چه با تسهیل یا برداشته شدن تحریم‌ها غیرقابل دسترس نیست. با این رقم فروش و با احتساب قیمت 60 دلار بر بشکه، ایران می‌تواند میزان درآمد نفتی اش را تقریبا برابر با 199‌هزار میلیارد تومانی کند که با فروش 3/ 2 میلیون بشکه نفت 40 دلاری محاسبه شده بود. نرخ تسعیر ارز نیز می‌تواند درآمدها را افزایش دهد. دولت این نرخ را 11500 تومان در نظر گرفته اما مجلس رقم 17500 تومان را برای هر دلار مناسب می‌داند. همین موضوع می‌تواند به‌طور چشمگیری درآمدها را دچار تغییر کند.

قیمت جهانی نفت به کدام سو می‌رود؟

برای پاسخ به پرسش چگونگی حرکت قیمت نفت در آینده، بازیگران این بازار به دو دسته تقسیم شده‌اند. گروهی که این روزها از نظر جمعیتی بزرگ‌تر به نظر می‌رسند بر سمت عرضه بازار تاکید دارند. آنها معتقدند بازگشت تولید کندتر از آنچه تصور می‌شد رخ می‌دهد؛ بنابراین، قیمت‌ها باید بالا روند. صندوق‌های پوشش ریسک که تا قبل از این به قیمت‌ها بدبین بودند، حالا در این دسته جای گرفته‌اند. آنها می‌گویند پاندمی کرونا و تمرکز سرمایه‌گذاران بر مسائل محیط زیستی به توانایی شرکت‌های نفتی برای افزایش تولید ضربه‌ زده است. به گزارش خبرگزاری رویترز، چند صندوق پوشش ریسک گفته‌اند چنین محدودیت‌هایی در سمت عرضه باعث خواهند شد قیمت نفت به اوج چندساله برسد و برای دو سال یا بیشتر در همان سطح باقی بماند.

دیوید دی. تویل، یکی از موسسان صندوق پوشش ریسک مگلان کپیتال در این مورد می‌گوید تا تابستان واکسن کووید -19 باید به‌صورت گسترده در دسترس قرار گرفته باشد و همزمان با آن، سفرهای تابستانی نیز آغاز می‌شوند. بنابراین او پیش‌بینی می‌کند قیمت‌ها به شدت افزایش یابند و برنت در پایان سال 2021 به محدوده 70 تا 80 دلار در هر بشکه برسد.

صندوق‌های پوششی و دیگر سرمایه‌گذاران اظهار می‌کنند به‌طور طبیعی تولیدکنندگان نفت همراه با رشد قیمت، عرضه شان را بهبود می‌بخشند، اما حرکت سرمایه گذارانی که بر حفظ محیط‌زیست متمرکزند از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر و همین‌طور احتیاط بانک‌ها و موسسات برای اعطای تسهیلات منجر به این شده که شرکت‌های نفتی به سختی بتوانند به رشد قیمت واکنش نشان بدهند. برای مثال در آمریکا که بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان به حساب می‌آید پیش‌بینی می‌شود ریکاوری تولید آهسته باشد و تا قبل از سال 2023 به رکورد 25/ 12 میلیون بشکه روزانه در سال 2019 نرسد. تولید این کشور در سال گذشته میلادی با 4/ 6 درصد کاهش به 47/ 11 میلیون بشکه در روز رسید.  

ژان لویی لومی، رئیس صندوق پوشش ریسک Westbeck Capital Management در لندن با اشاره به بازگشت شرکت‌های نفتی در حوزه درآمدزایی، می‌گوید: «ما همه مواد تشکیل‌دهنده را برای ایجاد یک بازار خارق‌العاده صعودی نفت برای چند سال آینده در اختیار داریم.»

با این حال، دو شرکت ویتول و گانور که در حوزه تجارت نفت فعالیت دارند این‌طور فکر نمی‌کنند. ویتول که بزرگ‌ترین تاجر نفت است گفته بازار نفت پس از هیجانات توزیع واکسن از واقعیاتش پیشی گرفته است. اما این شرکت همچنان معتقد است که اوپک توانایی مدیریت سمت عرضه بازار را دارد. از سوی دیگر، مدیرعامل گانور، توربیورن تورنکوئیست نیز پیش از این گفته بود قیمت نفت بعید است از 60 دلار بالاتر رود زیرا این موضوع باعث افزایش تولید می‌شود که خود عاملی برای توقف رشد قیمت خواهد بود. موسسات بین‌المللی مانند آژانس بین‌المللی انرژی و اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز در آخرین گزارش خود که ماه قبل منتشر شد، برآورد خود از تقاضای 2021 را کاهش دادند. اوپک هم تغییری در تخمین خود از تقاضا ایجاد نکرد.