چشم‌هایی که تنبل می‌شوند

دکتر محمدکریم نعمت الهی

چشم یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌هایی است که ما انسان‌ها کمتر به آن توجه می‌کنیم و تنبلی چشم شایع‌ترین علت نابینایی یک چشمی در افراد زیر 20 سال و دومین علت کاهش بینایی در کودکان است. تنبلی درجات مختلفی دارد که در نوع شدید آن کودکی حتی قادر به دیدن اشیا بزرگ در فاصله یک متری نیست.

شیوع تنبلی

آمارها نشان می‌دهد که شیوع تنبلی بین 2-4 درصد است؛ یعنی از هر 100 کودک، 2 - 4 نفر دچار تنبلی چشم یا کم‌بینایی می‌باشد. همیشه پیشگیری موثرتر از درمان است. تنبلی چشم با تشخیص به موقع قابل درمان است. در بیشتر مواقع چشم تنبل، سالم و طبیعی به نظر می‌رسد؛ چون کودک حتی با کاهش بینایی کارهای اولیه را انجام می‌دهد (حتی اگر کاهش بینایی دو طرفه باشد) به همین دلیل، والدین متوجه کم‌بینایی کودک نمی‌شوند. حتی پزشک هم بدون معاینه چشم هم قادر به تشخیص اینگونه موارد تنبلی نیست.

 رشد و تکامل بینایی

بینایی از دوره جنینی تا سه سالگی رشد سریع و قابل توجهی دارد و این رشد و تکامل تا 10 سالگی ادامه می‌یابد. در این دوران، به خصوص در سه سال اول تکامل بینایی، هر مشکلی در مسیر بینایی به‌وجود آید، باعث تنبلی چشم می‌گردد.

 زمان تشخیص تنبلی

زمان تشخیص تنبلی بستگی به علت تنبلی دارد. اگر علت، آب مروارید مادرزادی باشد، بهترین زمان تشخیص و پیشگیری، هفته اول تولد است؛ چون در بعضی مواقع آب مروارید نشانه ظاهری ندارد و حتما بایستی معاینه چشم‌ انجام گیرد تا تشخیص داده شود. اگر آب‌ مروارید بعد از دو ماهگی تشخیص داده و عمل جراحی انجام شود، چشم عمل شده دچار تنبلی شدید و یا نابینایی می‌شود.

در بعضی موارد تنبلی تا سه سالگی قابل درمان و در موارد دیگر تا سنین قبل از مدرسه و در موارد نادر قبل از 10 سالگی قابل درمان است. درمان تنبلی بستگی به سن، علت و شدت تنبلی دارد. گاه در سن سه سالگی کاملاً درمان نمی‌شود. اگر شدت تنبلی زیاد باشد، بهتر است معاینه زودتر انجام شود.

عوامل ایجاد تنبلی چشم

هفته اول تولد، سال اول، سال سوم، سال پنجم و قبل از ورود به مدرسه

1- عیوب انکساری شامل دوربینی، آستیگمات و نزدیک‌ بینی: چون در عیب‌های انکساری تصویر واضح و شفاف به مغز نمی‌رسد، لذا تصویر برگشتی تار و باعث تنبلی چشم می‌شود.

2- اشکالات مادرزادی در ساختمان چشم: مانند آب مروارید مادرزادی و یا ضربه‌ای، افتادگی پلک یکطرفه و در مواقع نادر افتادگی پلک دوطرفه و کدورت‌های قرنیه مرکزی

 3- لوچی یا انحراف چشم: به‌خصوص انحراف‌های یکطرفه

 درمان تنبلی

بهترین راه درمان تنبلی برطرف کردن علت تنبلی است. اگر کودکی عیب انکساری دارد، ابتدا تجویز عینک یا اگر آب مروارید دارد، ابتدا عمل آب مروارید انجام می‌شود؛ سپس چشم سالم بسته می‌شود. مدت زمان بستن بستگی به شدت تنبلی دارد که توسط متخصص توصیه می‌شود. در بعضی مواقع ظرف سه ماه بهبودی پیدا می‌کند.

درمان تنبلی چندین دوره ادامه دارد و در مواقعی اگر دیر اقدام شده باشد، درمان تنبلی و بهبودی دید کامل نمی‌شود و کودک تا آخر عمر دچار تنبلی و یا کاهش بینایی است. بعضی مواقع مدت درمان به چند سال می‌رسد که در این موارد همکاری والدین و کودک از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف از بستن چشم سالم، استفاده از چشم تنبل برای کارهای دقیق و ظریف می‌باشد.

راه‌های دیگری، غیر از بستن چشم، برای کودکانی که همکاری نمی‌کنند، عبارتند از

1-‌ استفاده از شیشه‌های مات برای چشم سالم که به جای شیشه‌های شفاف در عینک قرار می‌گیرد. 2- استفاده از قطره سیکلو پلاژیک (قطره‌هایی که تطابق چشم سالم را از بین می‌برد و باعث تاری دید نزدیک و در بعضی مواقع تاری دید دور و نزدیک می‌شود).

البته همیشه این قطره‌ها توصیه نمی‌شود. در 50 درصد موارد بعد از قطع درمان ناگهانی، تنبلی قابل برگشت است؛ لذا توصیه می‌شود درمان بتدریج کم و سپس قطع گردد.

عوارض تنبلی چشم

1- انحراف چشم در بعضی مواقع به دنبال تنبلی اتفاق می‌افتد و گاه انحراف خود باعث تنبلی می‌شود. 2- نابینایی دائمی که باعث مشکلات اقتصادی، روحی و روانی می‌شود. 3- از بین رفتن دید سه‌بعدی  4- کاهش قدرت تمرکز و قدرت تفکیک  5- افت تحصیلی.