بررسی راهبردهای فرماندهی شهید امیر سپهبد علی صیاد شیرازی در دوران دفاع مقدس

مقدمه

انقلاب های مختلف در جهان بر اساس معیارها و ارزش های ویژۀ خود ظهوروبروز کرده و برای بقا و حفظ خود و برای اینکه با شکست یا انحراف روبه رو نشود، لازم است به تربیت افرادی مصمم، مقاوم و دانا اقدام نماید تا به موقع از موجودیت انقلاب و نظام ایجادشده به واسطۀ آن دفاع کنند. این حافظان به دلیل ایثار و گذشتی که از خود نشان می دهند، نسبت به سایر افراد در جامعه میتوانند تأثیرگذاری بیشتری داشته باشند. یکی از مهم ترین انقلاب های مهم قرن بیستم، انقلاب ملت اسلامی ایران بوده که به منظور دست یابی به شناختی دقیق از هویت آن، بررسی زندگی و اندیشه های ناب مجاهدان و عناصر فعال و تأثیرگذار در این انقلاب از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از این افراد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی و نیز در دوران دفاع مقدس شهید امیر سپهبد علی صیاد شیرازی است. وی از فرماندهان شجاع، دلیر و برخوردار از دانش بالا بود که در دوره های مختلف حیات ارزشمند خویش توانست به عنوان فردی تأثیرگذار خدمات قابل توجهی را از خود به یادگار گذارد.

ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از مجاهدان شکل گیری آن بود و پس از آن در عرصه های مختلف از جمله احیای ارتش ایران و ایجاد هماهنگی های لازم میان ارتش و سپاه خوش درخشید و تا پایان جنگ تحمیلی از ارزش های این مرزوبوم دفاع کرد. بنابراین، اگر این عزیزان در رزم های کوچک و بزرگ آن روز حضور مقتدرانه پیدا نمیکردند، بیتردید امروز ایران اسلامی به چنین امنیت و اقتداری دست نمی یافت. باتوجه به این موضوع، بسیاری از فرماندهان و رزمندگان ایران که موفق شدند در جبهه های جنگ پیروزی های مهمی به دست آورند و نیروهای متجاوز را از خاک کشور بیرون کنند، علاوه بر داشتن ویژگی های اخلاقی از قدرت فرماندهی و مدیریتی بالایی برخوردار بودند.

اهمیت این پژوهش به لحاظ نظری، شناساندن شهید صیاد شیرازی به عنوان فرماندۀ فعال و تأثیرگذار در دوران دفاع مقدس و به لحاظ کاربردی، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و تلاش برای معرفیشخصیت های الگو به جامعۀ ایران و جوامع مختلف اسلامی است. ضرورت این پژوهش در آن است که حفظ ارزش های دفاع مقدس و شناخت فرماندهان دفاع مقدس بیمه کنندۀ ادامۀ مسیر انقلاب و درمقابل عدم توجه و غفلت از آن، زمینه را برای ایجاد شبهه و تردید به ویژه در بین نسل جوان فراهم می کند.

پرداختن به موضوع فرماندهی در جنگ تحمیلی هشت ساله و پژوهش و کنکاش پیرامون عوامل دخیل در شیوه های هدایت و کنترل فرماندهان این دوره، از اهمیت بالایی برخوردار بوده و می تواند بستر مناسبی جهت تقویت و استمرار عوامل مؤثر ایجاد کند؛ حال، از آنجاییکه فرهنگ فرماندهان دفاع مقدس این قابلیت را دارد تا امروزه از اثرات مثبت آن در اجرای مأموریت های آینده استفاده شود، بیان موضوع دفاع مقدس و دلاوریهای این فرماندهان همانند حدیث عاشوراست و حماسۀ تکرار مکررات نیست و ضرورت بررسی آن را مضاعف میکند. از این رو، هدف این پژوهش آن است که با روش کیفی تحلیل اسنادی، پاسخ مناسبی به پرسش پژوهش مبنیبر اینکه راهبردهای فرماندهی شهید علی صیاد شیرازی در زمان جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق علیه ایران چیست، ارایه شود.

پیشینۀ پژوهش

باوجود پژوهش های انجام شدۀ فراوان باتمرکز روی موضوع دفاع مقدس، در حوزۀ فرماندهی و مدیریتی فرماندهان در جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق علیه ایران کمتر سخن به میان آمده و اغلب این پژوهش ها نیز حول محور مسائل اخلاقی و شخصیتی فرماندهان آن دوران انجام گرفته است؛ اما، غفلت از ویژگی های نظامی ـ فرماندهی و مدیریتی، نسل های آینده را از تجربیات ارزشمند و نبوغ و راه کارهای ایشان محروم می کند. شهید علی صیاد شیرازی یکی از فرماندهان تأثیرگذار دفاع مقدس بود که بیشتر پژوهش های انجام شده دربارۀ ایشان، حول محور شخصیتی و اخلاقی بوده و کمتر مطلبی از نبوغ فرماندهی و دانش نظامی وی سخن به میان آمده است. شاید هم دلیل چنین امری این است که فضایل اخلاقی وی، چنان برجسته و درخشان است که خلاقیت نظامی و فرماندهی ایشان را تحت تأثیر قرار داده؛ از این رو، در این مقاله تلاش شده تا درحد امکان بر اساس مدارک و منابع موجود و دردسترس به این موضوع پرداخته شود.

ابوالفضل پاسبان در مقاله ای باعنوان «شیوه های مدیریت و رهبری نظامیشهید سپهبد صیاد شیرازی در جنگ و تطبیق آن با آموزه های اسلامی»، علاوه بر بیان ویژگیهای مدیر و فرمانده در اسلام، مدیریت و رهبری نظامی شهید صیاد شیرازی را در دوران دفاع مقدس بررسی و ویژگیهای مدیر و فرمانده در اسلام را با شیوه های فرماندهی و مدیریت شهید صیاد شیرازی مقایسه کرده و نتیجه میگیرد که شیوۀ مدیریت و فرماندهی شهید صیاد شیرازی، نمونۀ یک فرماندۀ موفق، مکتبی و ولایت مدار است و تطابق حداکثری با آموزه های اسلامی دارد.

سیدناصر حسینی در مقاله ای باعنوان «مدیریت و فرماندهی به سبک شهید سپهبد علی صیاد شیرازی»، به بررسی ویژگی های اخلاقی و شخصیتی شهید صیاد شیرازی که باعث شکوفایی استعداد، مدیریت، فرماندهی و موفقیت وی در عملیات ها شده، می پردازد. در این مقاله که از هشت بخش تشکیل شده، خصوصیات یک فرماندۀ موفق بازگو شده است. هدف نویسنده در این مقاله نشان دادن خصوصیات یک مدیر موفق و منش و فرماندهی او در شرایط بحرانی بوده و نویسنده نتیجه می گیرد که شهید علی صیاد شیرازی نمونه ای از یک فرماندۀ موفق، مکتبی و ولایت مدار است که در مسئولیت های خود تنها درجهت خشنودی خدا و تکیه بر اصل اعتماد به خدا عمل میکرد و تربیت قرآنی را در زندگی پیشۀ خود ساخته بود.

علی سجادی انصاری و علی حسین احمدی در مقاله ای باعنوان «شهید صیاد شیرازی، نبوغ و خلاقیت در به کارگیری دانش نظامی» به بررسی نبوغ و دانش نظامی شهید صیاد شیرازی پرداخته و نتیجه میگیرند که بزرگترین و برجسته ترین هنر شهید صیاد شیرازی این بوده که پیوسته با فهم عمیق از وضعیت، با به کارگیری آموخته های نظامی خود بهترین تصمیم ممکن را گرفته و سپس، دست به اقدام میزد؛ به همین دلیل، بیشتر تصمیمات و اقدامات وی با موفقیت همراه میشده است.

چارچوب مفهومی و نظری پژوهش

دفاع از مادۀ دفع، به معنای راندن، دورکردن، بازداشتن، بازگشت، چیزی را به طرفی فشاردادن و پس دادن است. دفاع، اسم مصدر عربی به معنای از کسی حمایت کردن، بدی را از خود و دیگری دورکردن، وطن و ناموس و حقوق خود را از دستبرد دشمن حفظ کردن است (عمید، ١٣٨٩: ٥٤٣). در اصطلاح فقه، دفاع به معنای حمایت کردن مسلمانان از کیان اسلام، سرزمین و قلمرو و کشور اسلامی و حفظ امنیت و حراست از جان و ناموس در برابر تهاجم دشمنان داخلی و خارجی است (امام خمینی رحمت الله علیه، ١٣٦٢: ٤٨٥). دفاع، تدبیری است برای مقاومت در برابر حملات سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، روانی و یا فناوری که توسط یک یا چند کشور اتخاذ می شود. توانایی های دفاع بازدارندگی را تقویت کرده و بازدارندگی به این تواناییها نیرو میبخشد؛ همچنین، به حفظ ارزش هایی نظیر زندگی، مالکیت، آزادی، هویت ملی و تمامیت ارضی در برابر تهدیدات گوناگون داخلی و خارجی و یا ساختار دفاع منتهی می شود (نوروزی، ١٣٨٥: ٣٤٤).

ماهیت فرماندهی نوعی مدیریت تنها نیست؛ بلکه، ترکیبی از مدیریت و رهبری است و بر اساس آن میتوان گفت فرماندهی عبارت از هدایت توأم با اقتدار با استفاده از تمامی نیروهای ذهنی، قلبی و یدی است. تفکر راهبردی تعین کنندۀ افق های بلند برای حرکت یگان و اتصال منابع و توان موجود به آرمان ها و اهداف بلند سازمان است. درحقیقت این راهبرد، نوعی تفکر بلندنگر و آینده نگر است که میتواند جلوتر از حوادث حرکت کند و برای فرمانده قدرت خبرگی میآورد. فردی که خبره باشد بر اساس یافته های عملکردی و تجربیات خود، بهترین تصمیمات و راه کارها را ارایه می دهد (سلامی، ١٣٨٩).

در پژوهش های صورت گرفته پیرامون حملۀ ارتش رژیم بعثی عراق به ایران، تلاش این رژیم برای کسب هژمونی یا برتری در منطقه و دست یابی به رهبری جهان عرب در برابر دیگر عوامل مورد اشارۀ پژوهشگران، عامل مهم تری به نظر می آید. آنتونی کوردسمن در توضیح حمله رژیم بعثی عراق به ایران درکنار اشاره به عواملی مانند اختلافات تاریخی میان دو کشور، تقابل میان عرب و ایرانی و عوامل جغرافیایی مانند اختلاف بر سر اروندرود، بر این باور است که رژیم بعثی عراق، ضعف ایران را در شرایط انقلاب فرصتی برای اثبات برتری خود در خلیج فارس می دانست. گراهام فولر نیز در بررسی جنگ رژیم بعثی عراق علیه ایران، تلاش برای کسب رهبری منطقه ای را در پیدایش تقابل میان دو کشور مؤثر می داند (فولر، ١٣٧٦). در بین پژوهشگران ایرانی دکتر منوچهر محمدی و حسین حسینی نیز معتقدند، سیاست های آمریکا نقش بسیار پررنگی در تشویق رژیم بعثی عراق برای شروع جنگ داشته؛ اما، عامل خواست این رژیم برای برتری در منطقه، شخصیت صدام و تلاش برای رهبری جهان عرب را نیز درنظر گرفته اند (محمدی، ١٣٧٢).

برخی دیگر از پژوهشگران از جمله حمید صالحی به طور مستقیم به نظریه های روابط بین الملل رجوع کرده اند و نوواقع گرایی را بهترین نظریه برای تبیین نقش ابرقدرت ها در شروع و تداوم جنگ رژیم بعثی عراق علیه ایران می داند. وی به طور ضمنی، به صدور انقلاب ایران به عراق و پیوستگی دو کشور با اکثریت شیعه اشاره میکند که میتوانست توازن قدرت در جغرافیای جنوب غرب آسیا را تغییر دهد؛ از این رو، معتقد است ایالات متحده و شوروی تمایل داشتند رژیم بعثی عراق جنگی را علیه ایران به راه اندازد (صالحی، ١٣٩٠). محمد درودیان نیز در بررسی خود از جنگ رژیم بعثی عراق علیه ایران، علت اصلی را در منافع و عملکرد قدرت های بزرگ جستجو می کند؛ زیرا، انقلاب اسلامی منافع قدرت های بزرگ را به خطر انداخت و دولت های منطقه در معرض تهدید قرار گرفتند (درودیان، ١٣٨٢).

دربارۀ فرماندهان و طرزعمل آنان در جنگ نیز نظراتی ارایه شده است. دفاع و جنگ یکی از ارکان مکتب اسلام به شمار می رود و جهاد جزو فروع دین است. در قرآن کریم و نهج البلاغه، ضرورت ابعاد فرماندهی و مدیریت در موارد گوناگون به شکل های خاصی ییان شده است. در قرآن، واژۀ «جهاد» با مشتقاتش ٤١ مورد و واژۀ «دفاع » ١٠ بار آمده است. در اسلام به خاطر باور به آزادی عقیده و برقراری امنیت اعتقادی و جانی پیروانش درمقابل فتنه و آزار دشمنان، جهاد را واجب کرده است. در نظام اسلامی، اهداف و آرمان های فرماندهی بحشی از اهداف و آرمان های حکومت اسلامی است. اهداف حکومت اسلامی، اهداف اصلی یک فرمانده در حوزۀ تحت مسئولیت اوست. دیدگاه فرماندهی مطلوب از منظر مقام معظم رهبری مدظله العالی دارای ویژگیهای ارزشی همچون ایمان، تقوای الهی، توکل به خدای یگانه، تلاش مؤمنانه، شهادت طلبی، هوش و دانش و روحیۀ دفاعی است.

سون تزو، یکی از صاحب نظران و نظریه پردازهای نظامی معتقد است که یک فرماندۀ آگاه، جنگ را رهبری میکند؛ با سرعتی عجیب پیش روی مینماید و ضربه هایی را که به دشمن وارد میآورد به سان برق اند که از آسمان میجهند و شرایطی را فراهم مینماید که به طور مسلم حاوی یک راه حل سریع باشد. در نظر وی هدف جنگ، پیروزیای است که تا ابد دوام داشته باشد. یک فرماندۀ عاقل، نقشه های خود را باتوجه به آرایش معارض خود تنظیم میکند و همواره، به ملاحظه و سنجش نیروهای مخالف خود میپردازد و هم زمان اقدام لازم را به عمل میآورد تا دشمن نتواند از روی وضع وی وضعیت خود را تنظیم نماید (تزو، 1364).

زیست نامۀ شهید امیر سپهبد علی صیاد شیرازی

شهید علی صیاد شیرازی یکی از مؤمن ترین افسران نیروی زمینی ارتش در دهۀ چهل شمسی بود که در روستای کبودگنبد شهرستان درگز متولد شد. وی قبل از انقلاب در سال ١٣٤٣ در کنکور دانشکدۀ افسری شرکت کرد و پذیرفته شد و از بدو ورود به جدیت در درس و پایبندی به مذهب شهرت یافت؛ سرانجام، در مهرماه ١٣٤٦ در رشتۀ توپخانه دانش آموخته شد و با درجۀ ستوان دومی وارد ارتش شد. پس از طی دورۀ آموزشی در شیراز و اصفهان به لشگر تبریز و سپس، به لشگر زرهی کرمانشاه منتقل شد. در سال ١٣٥٢ به دلیل لیاقت ها و دقت هایش در کار برای تکمیل تخصص های توپخانه از طرف ارتش به کشور آمریکا اعزام شد تا دورۀ هواسنجی بالستیک را بگذراند که این دوره را نیز با موفقیت پشت سر گذاشت. در سال ١٣٥٣، به مرکز توپخانۀ اصفهان اعزام شد و در آنجا با یافتن دوستان جدید مطالعات مذهبی خود را پی گرفت و شخصیت سیاسی خویش را در این دوره قوام بخشید. شهید علی صیاد شیرازی هم زمان با اوج گیری مبارزات ملت ایران به رهبری امام خمینی رحمت الله علیه تقیه را کنار گذاشت و در ارتش به طور آشکار به دفاع از حکومت اسلامی پرداخت و سرانجام، به دلیل تبلیغات ضد رژیم در بین افسران، از دراختیار گذاشتن جنگ افزار به وی ممانعت کردند و در ١٩ بهمن ماه سال ١٣٥٦ دستگیر و زندانی شد و هم زمان با پیروزی انقلاب اسلامی از زندان آزاد شد.

این شهید سرافراز پس از پیروزی انقلاب اسلامی به همراه برادر رحیم[1] به غرب اعزام شدند و با هماهنگی نیروهای ارتش و سپاه، سنندج را آزاد کردند و سپس، با درجۀ سرهنگی به فرماندهی عملیات غرب منصوب شدند. شهید صیاد شیرازی با تأسیس قرارگاه حضرت حمزه سیدالشهدا علیه السلام، لشگرهای ٦٤ ارومیه، ٢٨ کردستان، تیپ های ٢٣ نیروی ویژۀ هوابرد و تیپ ٣٠ گرگان، شهرهای بوکان و اشنویه را آزاد کرد. در سال ١٣٦٠ به فرماندهی نیروی زمینی ارتش منصوب شد و در عملیات های زیادی شرکت نمود و پیروزیهای بزرگی را برای ملت ایران به ارمغان آورد. در سال ١٣٦٥ از طرف امام خمینی رحمت الله علیه به عنوان عضو شورای عالی دفاع انتخاب شد و در سال ١٣٦٦ به درجۀ سرتیپی نایل آمد. وی در سال ١٣٦٧ در عملیات مرصاد، ضربات محکمی را بر منافقین وارد کردند. آخرین مسئولیت ایشان، جانشینی ریاست ستاد کل نیروهای مسلح بود. در ١٦ فروردین ماه ١٣٧٨، هم زمان با عید سعید غدیر خم به درجۀ سرلشکری نایل آمد. سرانجام، در بامداد ٢١ فروردین ماه ١٣٧٨، در حال خروج از منزل بود که به وسیلۀ منافقین مسلح در پوشش رفتگر، در برابر دیدگان فرزندش به شهادت رسید و منافقین کوردل، رسما مسئولیت این جنایت هولناک را برعهده گرفتند. این شهید والامقام پس از شهادت، به درجۀ سپهبدی ارتقا یافت (بینام، ١٣٧٨).

راهبردهای فرماندهی شهید صیاد شیرازی در دوران دفاع مقدس

جنگ پدیده ای اجتماعی است که سابقه ای به قدمت زندگی انسان دارد. فرماندهی نظامی نیز مهم تر از اشکال مدیریت در سازمان های دیگر است؛ درواقع، ترکیبی از دو موضوع مدیریت و رهبری است (نظامیپور، ١٣٨٧). یک فرماندۀ خوب علاوه بر داشتن ویژگیهایی چون ایمان به خدا، تخصص و نبوغ نظامی باید دارای روحیۀ شهادت طلبی و ولایت مداری باشد. رهبری نظامی، مفاهیمی مانند انجام موفقیت آمیز مأموریت با استفاده از عواملی همانند تشویق، اجبار، رقابت در محیط های متضاد را تداعی میکند؛ بنابراین، رهبری نظامی اعمال کامل فرماندهی در چارچوب قواعد فرماندهی است. روش فرماندهی نظامی روش تحکمی و آمرانه بوده و از آنجاکه مسئولیت فرمانده بسیار حساس است، تصمیمات وی باید با تکیه بر عقلانیت، نظم، انضباط، دقت و جلوگیری از بیدقتی باشد. افزون بر اینکه فرماندۀ خوب باید با قاطعیت، وقار و متانت را در خود رشد داده و از شایستگیهای افراد زیردست خود استفاده نماید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با حملۀ رژیم بعثی عراق به ایران، حضرت امام خمینی رحمت الله علیه بر اساس مبانی فقهی و اعتقادی خویش که مبتنیبر اصول و آموزه های دینی و ارزش های اسلامی بود، فرمان مقاومت و دفاع را صادر کردند و به صراحت فرمودند: «اگر برای خدا به دفع تجاوز دشمن به عنوان یک تکلیف شرعی به پا خیزید، شکست دشمن قطعی است (امام خمینی رحمت الله علیه، ١٣٧٩). درحقیقت اصلیترین و مهم ترین هدف راهبردی حضرت امام خمینی رحمت الله علیه طی هشت سال دفاع مقدس، حفظ اسلام بود. با دسیسه های ضدانقلاب به سرکردگی استکبار جهانی در کردستان، این منطقه از میهن عزیز اسلامی مجددا میدان تاخت وتاز عناصر ضدانقلاب قرار گرفت. با خارج نمودن برادران سپاهی از کردستان و عدم مداخلۀ ارتش در مسائل شهری به تدریج ادارۀ شهر از کنترل حکومت مرکزی درآمد و در کنترل ضدانقلاب قرار گرفت. در چنین وضعیتی شهید صیاد شیرازی به همراه برادران متعهد سپاه و ارتش به غرب کشور عازم شدند (صادقی گویا، ١٣٧٩).

شهید صیاد شیرازی به عنوان فرماندهی ولایت مدار و پیرو مکتب اسلام زحمات زیادی را در دوران دفاع مقدس برای حفظ انقلاب و سربلندی ملت انجام داد و مشتاق شهادت بود.ایشان با ایمان و توکل خاضعانه همواره در خط مقدم جبهه حضور داشت. خط شکنی شهید علی صیاد شیرازی و نیروهایش، نفوذ در مواضع دشمن، طراحی و برنامه ریزی عملیات، کنترل و سازمان دهی امور جبهه و همکاری با خبرگزاریها برای انعکاس اخبار جنگ در رسانه های داخلی و خارجی، از جمله عواملی بود که پیشرفت رزمندگان اسلام را تضمین کرد و موجب محبوبیت روز افزون او در دل همگان گردید.

شهید علی صیاد شیرازی در آزادسازی سنندج و دیگر مناطق کردستان از دست ضدانقلاب نقش به سزایی داشت. نظرات وی در تمام طرح های نظامی که در منطقۀ ناامن کردستان تهیه میشد بسیار پراهمیت بود. اعزام نیرو از شهر اصفهان برای مبارزه با ضدانقلاب توسط او و دیگر همرزمان در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و هماهنگ کردن نیروهای مردمی با ارتش در کردستان یکی از مؤلفه های بارز و شایستۀ شهید صیاد شیرازی درخصوص امنیت شمال غرب بود و در بسیاری از مواقع در راستای جنگ و مبارزه با ضدانقلاب با رئیس جمهور وقت ابوالحسن بنی صدر که در آن زمان فرماندهی کل نیروهای مسلح را در اختیار داشت دچار چالش میشدند (رفیعی، ١٣٩٠).

١. داشتن نبوغ نظامی

عوامل متعددی در رسیدن رزمندگان اسلام به پیروزی در جنگ تحمیلی مؤثر بوده که یکی از مهم ترین و اساسیترین آن ها، نبوغ نظامی فرماندهی و راهبردی عملیات و مدیریت خوب تمامی فرماندهان نیروهای مسلح بوده است. قابلیت های فکری به تنهایی نقش مهمی در جنگ و نبوغ نظامی دارند. درواقع جنگ، عرصۀ عوامل پیش بینینشده و غیرمنتظره برای کسب نتایج رضایت بخش در جنگ و هدایت خوب عملیات است که ایجاب میکند فرمانده با حفظ نقش فرماندهی، به افراد تحت امرش نیز نظارت داشته باشد. قصور و ضعف فرماندهی در موقعیت های دشوار در مواجهه با خطر بر نیروی جسمانی و روحی سربازان تأثیر می گذارد.

نبوغ نظامی و خلاقیت در اثر تجربه ها و اندوخته های علمی گذشته و اعتقاد و ایمان افراد به وجود میآید. از ویژگیهای شهید علی صیاد شیرازی که حاکی از وجود نبوغ نظامی در ایشان بود، هنر به کارگیری منابع انسانی و تجهیزات بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به دلیل شرایط به وجودآمده، تعداد زیادی از افسران ارتش که تحصیلات بالایی داشتند و دوره های نظامی متعددی را در داخل و خارج از کشور طی کرده بودند، از خدمت در ارتش رها شدند. تعداد زیادی از این افراد با عشق کاملی که به کشور و دین خود داشتند، پس از تجاوز ارتش رژیم بعثی عراق مایل بودند در خدمت کشور قرار گیرند. از این رو، شهید صیاد شیرازی با اعمال مدیریتی بینظیر، اینگونه افراد را جذب و دعوت به خدمت کرد که تعداد زیادی از آنان پس از خدمت فراوان به کشور و انقلاب در این راه مقدس به شهادت رسیدند.

شهید صیاد شیرازی همچنین در گردآوری و به کارگیری تجهیزات نظامی که آن زمان در سطح کشور و در پادگان های متعدد پراکنده بودند، هنر خود را نشان داد. پل های مهندسی که در خلال عملیات بیت المقدس و برای عبور از رودخانۀ کارون برای گرفتن سرپل مورداستفاده قرار گرفت، یکی از این موارد است. این پل ها که در انبارهای آبیک قزوین بودند که پیش از آن در هیچ عملیاتی به کار گرفته نشده بودند و استفادۀ به موقع و صحیح از آن ها، نقش مؤثری در عبور از رودخانۀ کارون و درنتیجه، پیروزی چشمگیر در عملیات بیت المقدس داشت (سجادی انصاری و احمدی، ١٣٨٩).

٢. تصمیم گیری صحیح در موقعیت بحران

تصمیم گیری یک فرآیند ذهنی است که همۀ افراد بشر در تمام دوران زندگی خود با آن پیوند دارند؛ به حدی که تمام کارها و فعالیت ها نتیجۀ تصمیم گیری است. گاهی تصمیم گیری حل مسئله یا بهترین راه حل نیز نامیده میشود. اما، تصمیم گیری به ویژه برای نیروی نظامی در زمان جنگ اهمیت و حساسیت زیادی دارد. در حوزۀ نظامی، فرماندهی محور اصلی قدرت نظامی است و به مجموعۀ اختیاراتی گفته میشود که به طور قانونی به فرد داده میشود تا در مسندی قرار گیرد و مأموریت و فعالیت های سازمانیاش را تحقق بخشد (رشیدزاده، ١٣٨٧).

وقتی عملیات والفجر ٢ که در منطقۀ غرب پیرانشهر انجام شد؛ اهداف این عملیات انهدام نیروی دشمن، گرفتن اسیر، تصرف ارتفاعات سرکوب منطقه، تصرف پادگان حاج عمران و غیره بود و این عملیات با رمز یا الله آغاز شد. از آنجاکه دشمن بر ارتفاعات سرکوب منطقه تسلط داشت، آتش شدید توپخانه اش مانع از تکمیل و دست یابی به تمامی اهداف عملیات شد. در این عملیات ضمن محاصرۀ چند روستا، جاده پیرانشهر ـ حاج عمران آزاد شد و با آزادسازی ٢٠٠ کیلومترمربع از خاک دشمن و تسلط بر قسمتی از ارتفاعات سرکوب منطقه، به پایان رسید؛ البته، تسلط بر شهر چومان مصطفی نیز قسمت دیگری از دستاوردهای این عملیات بود (درودیان، ١٣٧٩: ٦). بار دیگر شهید علی صیاد شیرازی همانند عملیات های قبل در این عملیات نیز حضور پیدا کرده و در کنار سربازان اسلام برای نابودی دشمن عاشقانه جنگیدند.

در این عملیات وقتی دسترسی به ارتفاعات حاج عمران غیرممکن می شود و تلاش ١٢ روزۀ رزمندگان اسلام به نتیجه ای نمیرسد؛ شهید علی صیاد شیرازی طرح هلیبرن به سوی ارتفاع غیرقابل نفوذ را ارایه میکند. عملیات هلیبرن یکی از تخصص ها و راهبردهای این شهید سرافراز بود که اولین بالگرد را برای اعزام نیرو، خودش همراهی نمود. دومین بالگرد به وسیلۀ دشمن مورداصابت موشک قرار گرفت و سومین بالگرد را شهید کاوه، به ارتفاع موردنظر برد و گروهی از فرماندهان به فرماندهی او به نیروهای شهید علی صیاد شیرازی ملحق شدند و سپس عملیات را با موفقیت به پایان میرسانند (حسینیا، ١٣٩٠).

٣. داشتن انگیزه و تخصص

انگیزه عبارت است از ایجاد شوق رسیدن به چیزی یا انجام کار با درک عقیده ای که باعث پویایی و تحرک در یک سازمان میشود. یکی از مسائل مهم در مدیریت شهید صیاد شیرازی خصوصا در اوایل جنگ، تلفیق انگیزه و تخصص بود؛ ایشان معتقد بودند بدون انگیزه، امکان کارایی صفر است و بدون تخصص هم نمیتوان به نتایج مطلوب دست پیدا کرد. همواره نیروهای انقلابی سپاه و بسیج را دارای انگیزه فراوان میدید و تمایل داشت همین وضعیت نیز در نیروهای ارتشی ایجاد شود (امینی، ١٣٨٢: ١٢٠).

شهید صیاد شیرازی در عملیات بیت المقدس به اتفاق سایر فرماندهان از دو یا سه ماه قبل، همزمان با تشکیل گروه طرح ریزی در سپاه، گروه طرح ریزی را در نیروی زمینی ارتش تشکیل داده بودند تا دربارۀ مراحل و شیوۀ انجام شناسایی منطقه و طراحی عملیات هم فکری کنند. دشمن، منطقه را با حدود دوهزار کیلومترمربع وسعت در اختیار داشت. این منطقه از شمال به ارتفاعات سپتون و عین خوش محدود میشد و از طرف شرق تا پشت رودخانۀ کرخه و از طرف جنوب نیز با دشت نیخیز، تنگه رقابیه و ارتفاعات میشداغ ادامه داشت.

یکی از یگان هایی که شهید صیاد شیرازی در نظر داشت در این عملیات به کار گیرد، یک تیپ از لشکر ٧٧ خراسان بود؛ اما، این نیروها به دلیل شرکت در عملیات های قبلی و دادن تلفات، احساس خستگی میکردند و از همان ابتدا مشخص بود که انگیزه و توان کافی برای جنگیدن ندارند؛ بنابراین، در این عملیات شهید صیاد شیرازی از نبوغ و راهبرد فرماندهیاش استفاده کرد و برای ایجاد انگیزه و روحیه در بین نیروها چاره ای اندیشید. او میدانست که پس از ایمان رزمندگان به خداوند متعال، اعتقادات قلبی و مذهبی آنان به فرماندهی کل قوا حضرت امام خمینی رحمت الله علیه باعث شور، هیجان و انگیزۀ آنان برای جنگیدن با دشمن متجاوز شده است؛ درنتیجه، شهید صیاد شیرازی مقدمات و امکانات لازم برای دیدار نیروها با حضرت امام خمینی رحمت الله علیه را فراهم میکند و آنان را به تهران میبرد. با این اقدام مهم شهید صیاد شیرازی در آن لحظه های حساس، نیروها با روحیۀ بسیارعالی به جبهه ها بازگشته و آمادۀ جنگ میشوند (سجادی انصاری و احمدی، ١٣٨٩).

٤. روحیۀ شجاعت و پیشقدمی و پیشتازی در جنگ

فرماندهان موفق کسانی هستند که که خود را در جمع نیروها نشان دهند و در سختیها و مصائب پیشقدم باشند (قزانلو، ١٣٦٢). شهید علی صیاد شیرازی هنگام انجام عملیات در خطوط مقدم و در قرارگاه های تاکتیکی و یگان ها در کنار فرماندهان قرارگاه های سپاه و ارتش حضوری شجاعانه داشت و همچنان با احساس تعهد و نیاز به ماندن در کنار آنان، موجب تقویت روحیه و تشویق بیشتر آنان میشد. او کسی بود که هرگز پیروزیها باعث غرورش نشد و ناکامیها و شکست ها موجب یأس و ناامیدیش نشد. شهید علی صیاد شیرازی معتقد به دفاع و دفع تجاوز دشمن و انجام تکلیف الهی و عمل به دستورات و فرامین حضرت امام خمینی رحمت الله علیه و فرماندهی کل قوا و رهبری بود که در اعمال و گفتارش متجلی بود.

او مرد جنگ و عمل بود و هرگز حاضر به ترک جبهه ها و رزمندگان اسلام نبود؛ مگر، برای شرکت در جلسۀ شورای عالی دفاع، دیدار با حضرت امام خمینی رحمت الله علیه و یا بردن فرماندهان ارتش برای دیدار ایشان و در غیر این صورت، هرگز جبهه ها را ترک نکرد (حسینیا،١٣٩٠: ٧٢).

در عملیات مرصاد (نام شهید علی صیاد شیرازی همواره با آن شناخته شده )، که فرماندهی عملیات هوانیروز علیه تجاوز مشترک ارتش بعثی عراق و منافقین به خاک میهن را برعهده گرفته بود، خود با شجاعت تمام از لحظات آغاز مقابله با متجاوزین در خط مقدم جبهه حضور داشت. راهبرد مدیریتی و فرماندهی وی، شجاعت و ازجان گذشتکی و درایت و تصمیمات فوری ایشان در طراحی عملیات مرصاد نقش به سزایی در پایان درخشان این عملیات ایفا نمود؛ زیرا، فرماندهی در این عملیات در هنگامه ای که قطعنامه صادر شده و قرار بر صلح و عقب نشینی تا مرزهای قانونی است، امری بسیار مهم و خطیر به حساب می آمد و دشمن در صورت بروز یک اشتباه در محاسبات نیروهای ایرانی حتی می توانست از معادلات بین المللی استفاده کرده و صدمات جبران ناپذیری به کشور و نظام جمهوری اسلامی وارد کند؛ به این دلیل، فرماندهی شهید صیاد شیرازی در هدایت بالگردهای هوانیروز در این جنگ بسیار تأثیرگذار بود.

ایشان در سوم مردادماه سال ١٣٦٧ مأموریت یافت تا راهی منطقه شود. هم زمان با جنایات روزافزون سازمان، رژیم بعثی عراق که جنگ تحمیلی را در آستانۀ اتمام میدید، تجاوزات خود به مرزهای جنوبی و غربی جمهوری اسلامی ایران را افزایش داد تا بتواند در مذاکرات صلح، به اصطلاح دست بالا را از آن خود سازد. به علاوه منافقین و صدام که در سال های جنگ نتوانسته بودند ذره ای از اهداف و آرزوهای خود را در راستای نظام مردمی جمهوری اسلامی ایران جامۀ عمل بپوشانند، به عنوان آخرین تیر ترکش خود نقشۀ حملۀ همه جانبۀ منافقین به کشور ایران را با پشتیبانی آمریکا و سایر کشورهای مخالف ایران طراحی و اجرا کردند؛ اما، پاسخ ناگهانی و کوبندۀ رزمندگان اسلام به متجاوزان تمام معادلات آنان را تغییر داد.

شهید علی صیاد شیرازی باعنوان نمایندۀ حضرت امام خمینی رحمت الله علیه در شورای عالی دفاع، از نزدیک فرماندهی یگان های هوانیروز در منطقه را برعهده گرفت و در کنار یگان های سپاه، یگان های منافقین و مزدوران صدام را در جادۀاسلام آباد به کرمانشاه غافلگیر کرد و تا انهدام کامل به تعقیب آن ها پرداخت. این پاسخ تاریخی که عملیات مرصاد نام گرفت نه تنها سازمان تروریستی منافقین را به مرز نیستی کشانید؛ بلکه، صدام را در تحقق اهداف بلندپروازانۀ خود در چگونگی پایان جنگ ناکام گذاشت. این عملیات تابلویی درخشان در حمایت و جان فشانی اقشار مردم از نظام اسلامی و میهن خود به شمار میرود (صدرشیرازی، ١٣٩٢).

٥. برنامه ریزی و طراحی عملیات

برنامه ریزی عبارت است از تفکر در کلیات و جزئیات برنامه و یا به عبارت دیگر تعیین و اتخاذ شیوه و روش هایی که ما را به بهترین نتیجۀ مطلوب برساند (میرشفیعی و الوانی، ١٣٦٨). شهید صیاد شیرازی مدیر موفق را فردی میدانستند که از قدرت برنامه ریزی بهرۀ کافی داشته باشد. فرماندهان موفق، موفقیت ها را به صورت هوشیارانه و هوشمندانه میسازند و به انتظار موفقیت ها نمینشینند. موفقیت، حاصل عمل و برنامه ریزی هوشمندانه است.

حرکت ها و اقدامات فرماندهان باید ضابطه مند بوده و با برنامه ریزی حرکت کنند (سلامی، 1389: 148).در زمانیکه شهید صیاد شیرازی برای پاکسازی غرب کشور از حملۀ ضدانقلاب به کردستان اعزام شده بود، برای فتح قله آربابا که تا آن زمان هیچ واحد عملیاتی موفق به تسخیر آن قله نشده بود و هر کس که فقط یکصد متر از این ارتفاع بالا میرفت، در اثر تیراندازی نیروهای دشمن که کاملا مشرف به منطقه بودند به شهادت میرسید؛ حتی، از همان جا پادگان بانه را با خمپاره موردهدف قرار میدادند و آرامش و امنیت پادگان را به مخاطره انداخته و مانع حضور نیروهای نظامی به آنجا می شدند.

در چنان شرایطی، یکی از راهبردهایی که توسط شهید علی صیاد شیرازی انجام شد، برنامه ریزی در طرح عملیاتی تسخیر قله بود که توسط ایشان تنظیم شد. بر اساس این طرح ابتدا، چهار فروند بالگرد ٢١٤ مأموریت داشتند که تعدادی از نیروهای کلاه سبز ارتش در کنار نیروهای سپاه شجاع و ولایت مدار را تا اطراف قله برسانند. البته بالگرد چهارم موظف شده بود ده نفر از نیروهای خودی را در داخل پادگان پیاده کند اما عملیات آن روز به نتیجه نرسید. شهید علی صیاد شیرازی که خود نظارت مستقیم داشت صبح روز بعد، دستور داد که یک فروند هواپیمای جنگندۀ اف ٤ نیروی هوایی، سنگرهای قله آربابا را بمباران کنند؛ بعد از یک بار بمباران حملۀ نهایی از اطراف قله شروع شد. بدین ترتیب یک ارتفاع دوهزار متری و حساس به فرماندهیشهید صیاد شیرازی فتح شد.

او با خوشحالی نماز جماعت را بالای ارتفاع برگزار کرد. فتح قلۀ آربابا، پادگان بانه را از محاصره ضدانقلاب رها ساخت و باعث شد که جادۀ بانه و سقز به طول شصت کیلومتر به وسیلۀ لشکر ١٦ قزوین از اشغال نیروهای ضدانقلاب آزاد شود و جادۀ سردشت و بانه هم با فرماندهی و مسئولیت شهید صیاد شیرازی از وجود نیروهای ضدانقلاب پاکسازی شد (حسینیا، ١٣٨٦).

عملیات فتح المبین باهدف بیرون راندن دشمن بعثی از خاک میهن در منطقۀ غرب دزفول و شوش با رمز یا زهرا سلام الله علیها و با مشارکت نیروهای رزمندۀ سپاه و ارتش و بسیج، طی سه مرحله از دوم تا نهم فروردین ماه سال ١٣٦١ انجام گرفت. شهید صیاد شیرازی پس از بررسیهای همه جانبه و شناسایی مناطق عملیاتی و گفتگو با فرماندهان یگان ها دستور بررسی عملیات را صادر نمود. یکی از راهبردهای فرماندهی ایشان در کنار فرماندهان سپاه در این عملیات آن بود که وی همواره اقدامات نظارت و پیگیریهای خود را به دو صورت حضوری و کتبی اعلام می نمود؛ اگرچه، خودش مانند یک عضو ستادی در کنار سایر افسران تهیه کنندۀ طرح ها حضور داشت و در بحث ها و تبادل نظرها شرکت می نمود و در جریان هر طرح و اقدامی قرار می گرفت و محدودیت ها و امکانات را خوب می شناخت و مرتب به یگان ها سرکشی میکرد؛ اما، خود وی در این عملیات ابلاغ نمود که فرماندهی در این عملیات مشترک خواهد بود و یگان ها در ردۀ تیپ و گردان پس از ترکیب نیروها می توانند برحسب کارایی و ورزیدگی، یک نفر فرمانده و دیگری معاون او باشد.

در عمل این شیوه اجرا نشد و هر یگان در کنار یگان دیگر صادقانه عمل کردند و فرماندهی واحدی هم به منظور وحدت در نظر گرفتند. در عملیات خیبر نیز که با رمز «یا رسول الله صلیالله علیه وآله وسلم » شروع شد و نیروها با جدیت تمام با آغاز تاریکی شب به قصد نزدیکی به دشمن در مسیرهای تعیین شده به سوی دشمن حرکت کردند. در این عملیات یگان های قرارگاه کربلا امکان هیچگونه غافلگیری و یا دورزدن و محاصرۀ دشمن را نداشتند و رزمندگان بایستی از سامانۀ بسیار پیچیده و درهم موانع دشمن که به شدت و با تمامی سلاح ها پشتیبانی میشد عبور کنند؛ اما، قرارگاه نجف به دلیل کمبود نیروهای سازمان یافتۀ دشمن و نبود خطوط پدافندی و فقدان میدان مین می توانستند با غافلگیرنمودن دشمن حداکثر بهره را ببرند و جزیرۀ مجنون شمالی را اشغال نمودند و باعث افزایش روحیۀ رزمندگان شد. پس از اینکه نیروهای قرارگاه نجف مجنون شمالی را تصرف کردند، به جزیرۀ مجنون جنوبی حمله نمودند؛ اما، نتوانستند تمام جزیره را اشغال نمایند. جزیرۀ جنوبی روی کانال سوئیپ دارای یک باب پل جهت تردد بود که در اختیار دشمن باقی ماند. وقتی نیروها به طرف نزدیکی القرنه رسیده بودند، به دلیل عدم امکان پشتیبانی آتش نتوانستند منطقۀ اشغالی را نگه دارند و توسط دشمن به عقب رانده شدند. عملیات خیبر خیلی از باورهای کاذب و مغرورانه را درهم ریخت و خط بطلانی بر آن ها کشید. سپاه که خواهان عملیاتی به صورت جداگانه بود، با اشغال جزایر مجنون بر این خواسته اصرار ورزید (ذاکری، ١٣٩٢).

٦. سازماندهی و کنترل

سازماندهی نیروها و چگونگی به کارگیری آن ها در نبرد با دشمن نقش بسیار مؤثری در پیروزی دارد. پس از تعیین هدف یا اهداف اجرایی و تهیۀ برنامه، فرمانده به سازماندهی میپردازد و در این مرحله سازماندهی نیروها و امکانات جهت تحقق اهداف برنامه، لازم و ضروری است که منابع به مؤثرترین شیوه برای رسیدن به اهداف تأمین شود. کنترل عبارت از توجه به نتایج کار و پیگیری برای مقایسۀ فعالیت های انجام شده است. درواقع، بازرسی و کنترل شهید صیاد در جنگ برای گرفتن خطاهای افراد نبود؛ بلکه، مقصود وی پیشبرد کارها به صورت دقیق بود (شکیبا، ١٣٨٨).

 پس از فتح قلۀ آربابا دشمن پایگاه های خود را که در نزدیکی شهر قرار داشت، یکی پس از دیگری از دست داد و به این ترتیب زمان آزادسازی شهر بانه فرا رسید. سپاه پاسداران با همکاری شهید صیاد شیرازی، تعدادی از نیروها را در داخل پادگان بانه سازماندهی کردند و آمادۀ حرکت به سوی بانه شدند. در آن شرایط که شهر بانه در کنترل ضدانقلاب قرار داشت، مدت ٤٨ ساعت طول کشید تا نیروها موفق شدند شهر بانه را پاکسازی کنند. برای پاکسازی شهر ابتدا از تانک ها استفاده کردند تا با ایجاد سروصدای خود رعب و وحشت ایجاد کنند؛ پس از آنکه ضدانقلاب از آن شهر متواری شد، با کاهش یافتن آتش دشمن بلافاصله خانه به خانه شهر را پاکسازی کردند و شهر بانه آزاد شد. قبل از اینکه به آنجا برسند دشمن تمامی پایگاه های خود را ترک نموده بود و نیروهای اسلام با احتیاط کامل همۀ شهر را پاکسازی کردند و به لطف خدا و همت نیروهای ارتشی و سپاهی، آرامش و امنیت به شهر بانه بازگشت (صادقی گویا، ١٣٥٩: ١٠٣).

٧. وحدت و هماهنگی

وحدت نیروها و هماهنگی آن ها برای اجرای عملیات و حمله به دشمن در جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق علیه ایران، یکی از مهم ترین مراحل و راهبردهایی است که فرماندهان به دقت انجام میدهند. یکی از وظایف مهم فرماندهان و مدیران، موازنه و هماهنگی بین وظایف متعددی است که واحدهای مختلف سازمان به منظور تأمین هدف مشترک انجام میدهند (بینام، ١٣٧٨). بخش اعظم وقت و توان شهید صیاد شیرازی صرف هماهنگی بین ارتش و سپاه میشد و نقش میانجی و نقش هماهنگ کنندۀ ارتش و سپاه را داشت. درواقع، این موضوع یکی از کارهای مشکل و هنر فرماندهی ایشان در جنگ بود. باتوجه به روحیات مذهبی و انقلابی، هم ارتش و هم سپاه نظرات وی را قبول داشتند؛ زیرا، ایشان علاوه بر داشتن چهرۀ انقلابی بسیار متواضع بود (اعوانی، ١٣٨٦).

در دوران دفاع مقدس از یک طرف ارتش که مجهز به سلاح و بر اساس اهداف متعالی انقلاب سازمان یافته بود، در صحنه حضور داشت و از طرف دیگر، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و از طرف دیگر نیروهای مردمی بسیج در صحنه حضور داشتند. از دیدگاه حضرت امام خمینی رحمت الله علیه، همچنان که وحدت و یکپارچگی اقشار ملت و گروه های سیاسی عامل تحقق اهداف انقلاب و جمهوری اسلامی و شکست دشمنان و استکبار جهانی است، انسجام و اتحاد نیروهای رزمنده نیز نقش مؤثری در پیروزی نظامی در برابر دشمن دارد (امام خمینی رحمت الله علیه، ١٣٧٨: ١٣٢).

یکی از روحیات خاص شهید صیاد شیرازی، گرایش به وحدت و پرهیز از اختلافات بود. وی این باور را در تمامی ابعاد زندگی خود سرایت داده بود؛ در بعد نظامی و در زمان جنگ تحمیلی، هدف او در کنار هم جنگیدن رزمندگان بود و درنهایت، ثابت شد وجود عامل وحدت قلبی و همراهی و هماهنگی بین نیروها تحت یک فرماندهی واحد در هر عملیاتی میتواند به فتح و پیروزی منجر شود. ابتکارات و اقدامات انجام گرفته از سوی این فرماندۀ عالیقدر ارتش اسلام در جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق علیه ایران بسیار پررنگ است. پس از عملیات ثامن الائمه علیهم السلام و شکسته شدن محاصرۀ آبادان در مهرماه سال ١٣٦٠، شهید صیاد شیرازی و دیگر فرماندهان جنگ در پی فراهم کردن مقدمات عملیات بعدی بودند. در عملیات بیت المقدس که از سه محور باید اجرا میشد، برای ادارۀ هر محور قرارگاهی تشکیل شد. قرارگاه قدس برای محور شمال، قرارگاه نصر و فتح برای دو محور شرق، همچنین قرارگاه مرکزی به نام کربلا تشکیل شد که شهید صیاد شیرازی و آقای محسن رضایی در آنجا روی کارها نظارت داشتند. پیمایش راه های طولانی، وسعت زیاد و عبور از رودخانه در تمام محورها که پیچیده ترین تاکتیک ها در جنگ است، از ویژگیهای خاص این عملیات بود.

رزمندگان در این عملیات موفق شدند به تمامی اهداف از پیش تعیین شده دست یابند؛ علاوه بر این در عملیات بیت المقدس، شهرهای خرمشهر، هویزه، پادگان حمید و جادۀ اهواز به خرمشهر پس از ٥٧٥ روز اشغال آزاد شدند. با آزادسازی خرمشهر، برتری نظامی جمهوری اسلامی ایران نسبت به ارتش بعثی عراق موردتأیید کارشناسان و تحلیل گران نظامی دنیا قرار گرفت (بابایی ابرقویی، ١٣٩١). این عملیات یکی از بزرگترین عملیاتی بود که پس از خلع بنی صدر از فرماندهی کل قوا انجام شد و همچنین، گسترده ترین عملیاتی بود که در آن، وحدت رزمندگان ارتشی و سپاهی به طور شایسته تجلی پیدا کرد؛ به همین دلیل، شهید علی صیاد شیرازی چنین یکپارچگی و وحدتی را ترکیب مقدس مینامد (خاتمی، ١٣٨٤).

٨. مشورت و اعتماد به افراد زیردست

درواقع، فرماندهی موفق است که نقش یک رهبر خوب را از طریق نفوذ در رفتار نیروهای تحت امر و زیردستان بازی کند. شخصی که در منصب فرماندهی است، در صورتی نردبان ترقی و تعالی را طی خواهد کرد و به موفقیت خواهد رسید که علاوه بر مهارت لازم در انجام وظایف و نقش های فرماندهی و مدیریتی خود، به عنوان یک فرماندۀ نمونه از نظر نیروهای تحت امر باشد. روحیۀ خوب افراد یک یگان نظامی، شاخص مهمی در نشان دادن موفقیت فرماندۀ آن یگان است. مطالعۀ جنگ های گذشته نشان داده که نفوذ معنوی در رفتار زیردستان مهم ترین عامل ایجاد نگه داری روحیه در آنان بوده است (بینام، ١٣٧٨).

شهید صیاد شیرازی به افراد زیردست و فرماندهان خود باور و اعتماد داشت و خدمات آن ها را ارزش گذاری میکرد و مشوق آن ها بود. وی علاوه بر تشویق های مادی برای ایجاد انگیزه از راه کارهای معنوی نیز بهره میگرفت. به عنوان مثال، افراد تحت امر خود را به دیدار با علما و روحانیون سرشناس، حضرت امام خمینی رحمت الله علیه و به سفرهای زیارتی اعزام میکرد که این موضوع باعث ایجاد انگیزه در افراد شده و باعث بهره مندی از تمام ظرفیتشان برای انجام کارها میشد. ایشان گاهی در شرایط سخت عملیاتی با حضور شخصی در خطرناکترین محل و مأموریت، انگیزۀ ازدست رفته و یا تضعیف شدۀ رزمندگان را تقویت مینمود. از ویژگیهای مهم شهید علی صیاد شیرازی در حیطۀ مدیریت این بود که تلاش میکرد انگیزۀ زیردستان خود را به کار گیرد. ایشان در محیط کار باتوجه به اصول رفتارشناسی همواره از انگیزه های باطنی و ظاهری افراد در موفقیت انجام بهتر امور بهره میجست و برای قبول مسئولیت، آن ها را به خودباوری و اصالت های انگیزشی رهنمون میساخت. همچنین، در حیطۀ مدیریت خود، به گونه ای رفتار مینمود که افراد احساس میکردند کارها در مسیر تمایلات آن ها صورت میگیرد و هرگز احساس ترس نداشتند و ضرورتی به چاپلوسی برای بقای خود نمیدیدند؛ بلکه، آزادانه در امور مختلف هم فکری و همکاری داشتند (امینی، 1382).

نتیجه گیری

جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق علیه ایران، نقطۀ عطفی در هویت تاریخی و فرهنگی ملت ایران به شمار میرود. در این بین، نوع فرماندهی و مدیریت در جنگ تحمیلی حقیقتی بارز و غیرقابل انکار است که باید به عنوان ذخیره ای ارزشمند برای نسل های آینده به یادگار بماند. در این پژوهش مشخص شد که شهید امیر سپهبد علی صیاد شیرازی نمونه ای برجسته از الگوی قهرمانی نه در شعار، بلکه در عمل بود. وی ضمن احترام به رعایت اصول علمی در انجام هر فعالیتی، یک فرماندۀ تکلیف محور بود؛ چه بسا، اگر روح ایمانی این شهید عزیز نبود سرنوشت جنگ به گونه ای دیگر رقم میخورد. یکی از مهم ترین ابتکارات و راهبردهای نظامی ایشان مدیریت جنگ در کنار نیروهای سپاه و استفاده از تمامی امکانات موجود باهدف ورود سازماندهیشدۀ مردم به جبهه ها بود. وی با این کار روح تازه ای به صحنه های جنگ تحمیلی دمید و چرخۀ نظامی کشور و ارابۀ جنگ را به حرکت درآورد. گواه این مطلب هم عملیات های پیدرپی و موفقی بود که در زمان فرماندهی مشترک ارتش و سپاه در صحنه های عملیات جنوب و غرب حاکم بود.

یکی از روحیات خاص شهید صیاد شیرازی، گرایش به وحدت و پرهیز از اختلافات بود؛ وی این باور را در تمامی ابعاد زندگی خود سرایت داده بود. در بعد نظامی و در زمان جنگ تحمیلی، هدف او در کنار هم جنگیدن رزمندگان بود و درنهایت، ثابت شد وجود عامل وحدت قلبی و همراهی و هماهنگی بین نیروها تحت یک فرماندهی واحد در هر عملیاتی میتواند به فتح و پیروزی منجر شود. وی درحقیقت، یک نقش تاریخی در وحدت بین ارتش و سپاه ایفا کرد که موضوعی فراموش نشدنی است. این شهید بزرگوار با خلاقیت و نوآوری در فرماندهی خود یک نوع راهبرد و نبوغ نظامی از خودش در جنگ نشان داد که بتواند از قدرت عقلانی و قدرت بالای فکری و تصمیم گیری در شرایط بحرانی برخوردار باشد. با داشتن تخصص، سازماندهی نیروها، اعتماد به نیروها، مشورت با افراد و پیشقدمی در خط مقدم قابلیت خود را به عنوان یکی از بهترین فرماندهان دوران دفاع مقدس به اثبات رساند؛ زیرا فرماندهی در جنگ تحمیلی، هنر اصلی دلاوران دفاع مقدس است. زندگی پر فرازونشیب و شخصیت ارزنده ای همچون شهید علی صیاد شیرازی از این نظر میتواند الگو قرار گیرد.

امروزه، جوانان میتوانند با دنبال کردن سیرۀ این شهید بزرگوار درس ها و پیام های بسیاری را آموخته و با شناخت رمزهای موفقیت وی از آن ها الگوبرداری کنند. علاوه بر این، راهبردهای فرماندهی شهید صیاد شیرازی نیز به عنوان یک الگوی شایسته و موفق در سطوح مختلف فرماندهی و مدیریتی از سطوح عملیاتی تا سطوح راهبردی برای فرماندهان و مدیران قابل استفاده و بهره برداری و قابل انتقال به نسل های آینده است. از آنجاکه شهید علی صیاد شیرازی یک الگوی فرماندهی و مدیریت در هشت سال دفاع مقدس بوده باید در نظام آموزشی کشور نیز به تشریح شخصیت والای ایشان پرداخته شود. همچنین، نقش شهید صیاد شیرازی در جنگ تحمیلی، نه به اعتبار شهادت، بلکه به اعتبار سهم وی از مجاهدت ها و رنج های خالصانه ای که متحمل شد همواره باید واکاوی و تبیین شود. شهید صیاد شیرازی به دلیل تفکر و عملکردی که در تحولات امنیتی کردستان و همچنین نقشی که در ارتش و در جنگ تحمیلی داشت، شایستۀ بهترین تقدیر است.

کتابنامه

قرآن کریم ترجمۀ آیت الله مکارم شیرازی.

امام خمینی رحمت الله علیه (١٣٧٩). صحیفۀ نور، جلد ١٦، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمت الله علیه.

امینی، محمدرضا (١٣٨٢). رفتارشناسی ایثارگران، سیری در رفتارشناسیشهید علی صیاد شیرازی (١٣٧٨-١٣٢٣)، تهران: انتشارات شعاع.

اعوانی، علی (١٣٨٦). سخن آشنا، تهران: انتشارات آجا.

بابایی ابرقویی، محمدرضا (١٣٩١). ماجرای هشت سالۀ دفاع مقدس، قم: نشر هدی.

بی نام (١٣٧٨). خاطرات شهید امیر سپهبد علی صیاد شیرازی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

تزو، سون (١٣٦٤). هنر جنگ، مترجم دکتر حسن حبیبی، تهران: انتشارات قلم.

حسینیا، احمد (١٣٩٠). صیاد دلها، یادنامۀ امیر سرافراز ارتش اسلام شهید سپهبد علی صیاد شیرازی، تهران: نشر آجا وابسته به سازمان عقیدتی سیاسی آجا.

حسینیا، احمد (١٣٨٦). خاطراتی دربارۀ شهید سپهبد علی صیاد شیرازی به روایت محافظان، تهران: انتشارات ایران سبز.

خاتمی، سیدکاوه (١٣٨٤). سفر به ماورای «آخرین مأموریت میدانی هیأت معارف جنگ»، تهران: انتشارات ایران سبز.

سلامی، حسین (١٣٨٩). فرماندهی و رهبری نظامی با رویکرد اسلامی انقلابی، تهران: انتشارات مرکز چاپ سپاه.

شکیبا، حمید (١٣٨٨). نردبان طلایی، تهران: انتشارات ایران سبز.

درودیان، محمد (١٣٧٩). سیری در جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز مطالعات و پژوهشات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

درودیان، محمد (١٣٨٢). اجتناب ناپذیری جنگ، تهران: مرکز مطالعات و پژوهشات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

رفیعی، عبدالله (١٣٩٠). صیاد کوهستان، تهران: انتشارات امیر محمد.

رشیدزاده، فتح الله (١٣٨٧). منش و رفتار فرماندهی، جلد ١.

ذاکری، سیدتراب (١٣٩٢). راز جاودانگیشهید سپهبد علی صیاد شیرازی، تهران: مرکز آموزشی و پژوهشیشهید سپهبد علی صیاد شیرازی.

سجادی انصاری، علی و احمدی، علیحسین (١٣٨٩). فرماندهان دفاع مقدس و نبوغ نظامی و خلاقیت، تهران: انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران.

صادقی گویا، نجاتعلی (١٣٨٠). عملیات شیندرا، اولین عملیات رزمیشهید علی صیاد شیرازی و شهید دکتر مصطفی چمران به روایت از شهید و همرزمان ١٣٥٨. تهران: ایران سبز.

صدرشیرازی، محمدعلی (١٣٩٢). عملیات مرصاد و سرنوشت منافقین، تهران: مؤسسۀ فرهنگی و هنری انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

صالحی، حمید (١٣٩٠). ابرقدرت نظام بین الملل و جنگ عراق علیه ایران، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، فصلنامۀ سیاست، دورۀ ٤١، شمارۀ ١.

عمید، حسن (١٣٨٩). فرهنگ لغت، تهران، انتشارات اشجع، چاپ عترت.

قوزانلو، جمیل (١٣٦٢). جنگ ده سالۀ ایران و روس، چاپ اول، تهران: انتشارات دنیای کتاب.

فولر، گراهام (١٣٧٦). قبله عالم، ژئوپلیتیک ایران، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: انتشارات مرکز.

محمدی، منوچهر و حسینی، حسین (١٣٧٢). علل و عوامل بروز جنگ تحمیلی، فصلنامۀ حقوق و سیاست، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، دورۀ ٣٠.

میرشفیعی، نصرالله و الوانی، مهدی (١٣٦٨). مدیریت تولید آستان قدس رضوی،

نظامی پور، قدیر (١٣٨٧). نقش هوشمندی راهبردی در برنامه ریزی راهبردی دفاعی، نشریۀ مطالعات دفاعی استراتژیک، شمارۀ ٣٥.

نوروزی، محمدتقی (١٣٨٥). فرهنگ دفاعی امنیتی، تهران: انتشارات سنا، مرکز مطالعات و پژوهش های مدیریت.

پی نوشت: