دکتر رضا ملک‌زاده؛ فوق تخصص گوارش و کبد
عوامل خطرساز
مهمترین اتیولوژی برای سرطان معده، عفونت با هلیکوباکترپیلوری است. مطالعات متعدد نشان داده است که اکثر قریب به اتفاق بیماران مبتلا به سرطان معده، سابقه قبلی ابتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری را داشته‌اند، و این در حالی است که از هر 100 نفر مبتلا به عفونت با هلیکوباکترپیلوری، کمتر از یک نفر در معرض ابتلا به سرطان معده قرار می‌گیرد.
بنابراین عفونت با هلیکوباکترپیلوری یک امر ضروری برای به وجود آمدن سرطان معده است ولی عوامل متعدد محیطی و احتمالا ژنتیکی نیز باید وجود داشته باشد تا سرطان معده اتفاق بیفتد.
پیشگیری اولیه از سرطان معده
مطالعات متعدد به خصوص در ژاپن، نشان داده است که اکثر قریب به اتفاق بیمارانی که به سرطان معده مبتلا می‌شوند، سابقه قبلی عفونت با هلیکوباکترپیلوری را داشته‌اند. به نظر می‌رسد که عفونت با هلیکوباکترپیلوری شرط ضروری برای ایجاد سرطان معده باشد و سایر عوامل، پس از به وجود آمدن عفونت، در ایجاد سرطان موثر واقع می‌شوند.
یکی از عوامل مهم کاهش میزان سرطان معده در آمریکای شمالی، اروپای غربی و ژاپن، نیز کاهش میزان ابتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری در این کشورها است. به همین دلیل موثرترین شیوع پیشگیری اولیه از سرطان معده، پیشگیری از ابتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری است. هنوز واکسن موثری برای پیشگیری از ابتلا به این عفونت تولید نگردیده است و احتمالا حداقل تا 5 سال آینده نیز چنین واکسنی به بازار مصرف نخواهد رسید.
ریشه‌کنی هلیکوباکترپیلوری به خصوص در سنین نوجوانی و جوانی و قبل از به وجود آمدن تغییرات وسیع و برگشت‌ناپذیر التهابی و آتروفی در مخاط معده، یکی دیگر از روش‌های پیشگیری اولیه محسوب می‌شود، که تصمیم‌گیری در مورد آن به خصوص در کشورهایی مانند ایران که بیش از 80 درصد جمعیت بالای 40 سال آن، سابقه عفونت با هلیکوباکترپیلوری را دارند، جای تردید فراوان دارد.
چون هزینه تشخیص، درمان و عوارض دارویی که برای درمان دو هفته‌ای با چهار آنتی‌بیوتیک به وجود می‌آید، قابل توجه بوده و به خصوص که شانس موفقیت در ریشه‌کنی هم کمتر از 80 درصد پیش‌بینی می‌شود. به همین دلیل هم‌اکنون برنامه جامع و قابل قبولی برای پیشگیری اولیه از سرطان معده در سطح جهان وجود ندارد و باید منتظر واکسن موثر علیه هلیکوباکترپیلوری باشیم.
پیشگیری ثانوی از سرطان معده
بیش از 80 درصد بیماران با سرطان معده در ایران در مرحله‌ای از بیماری تشخیص داده می‌شوند که درمان‌های متداول امروز اعم از جراحی، شیمی درمانی و یا اشعه درمانی تاثیری در افزایش طول عمر بیماران ندارد.
به همین دلیل باید تلاش ویژه و موثری در جهت تشخیص زودرس و درمان به موقع بیماران با سرطان معده به عمل آید.
در یک مطالعه غربالگری با اندوسکوپی که در بیش از یک هزار نفر از افراد با سن بیش از 40 سال در استان اردبیل به عمل آمده نشان داد که حداقل 34 درصد افراد به ظاهر سالم، دارای درجاتی از گاستریت آتروفیک که به عنوان اولین مرحله ضایعات پیش سرطانی محسوب می‌شود، بودند.
یکی از روش‌های پیشگیری ثانویه، شناسایی افراد مستعد به این سرطان در مراحل اولیه بیماری و معالجه سریع آنها، به خصوص در مناطق با شیوع بالا می‌باشد. در این رابطه استفاده از یک تست ساده مثل آزمایش خون، برای شناسایی افراد مستعد و سپس انجام اندوسکوپی، بیوپسی و تشخیص به موقع ضایعات مهم پیش سرطانی چون دیسپلازی مخاط معده پیشنهاد شده است.
مطالعه سرولوژی و اندوسکوپی بستگان درجه اول بیماران با سرطان معده در تهران، افزایش غلظت پپسینوژن نوع 2 را با حساسیت و دقت نزدیک به 80 درصد، به عنوان نشانه‌ای از التهاب مزمن در تنه معده (Gastritis Corpus Predominant) نشان داده است.
بررسی بیماران با سرطان معده در اردبیل نیز کاهش نسبت پپسینوژن 1 به 2 را مهمترین یافته در بیماران با سرطان غیرکاردیا و بخشی از بیماران با سرطان کاردیا نشان داده است. هم‌اکنون تحقیقات بیشتری در رابطه با تعیین میزان دقیق غلظت پپسینوژن 1 و 2 سرم در بیماران ایرانی با آتروفی مخاط معده در تنه و آنتروم در دست انجام است و براساس نتایج آن، می‌توان مطالعات بزرگتری را ابتدا در مناطق با شیوع بالای سرطان معده به صورت پایلوت انجام داده و در صورتی که مطالعات پایلوت اولیه، دقیق بودن این روش را ثابت کند، اجرای برنامه پیشگیری بر پایه دستاوردهای آن می‌تواند در سطح کشور شروع شود.
تغییرات میزان پپسینوژن 1 و 2 سرم به عنوان یکی از روش‌های پیشگیری ثانویه و شناسایی افراد مستعد سرطان در مراحل اولیه بیماری از جمله راه‌های در حال بررسی است. با توجه به بروز بالای سرطان معده و توجه به این واقعیت که بیشتر از 80 درصد بیماران مبتلا به سرطان معده در مراحل انتهایی بیماری تشخیص داده می‌شوند، اجرای برنامه‌های مطالعاتی در سطوح مختلف پیشگیری اولیه و ثانویه برای شناسایی عوامل خطرساز و راه‌های تشخیص زودرس بیماری در کشور ضروری به نظر می‌رسد.
