دکتر رضوان خوش‌بین
واکنشهای دارویی انواع مختلفی از واکنشهای آلرژیک هستند که در اثر داروها ایجاد می‌شوند. این‌واکنش‌ها ارثی یا مسری نیستند.
علایم شایع
1 . بثور، خارش یا کهیر 2 . پوست برافروخته 3. اضطراب 4 . بیماری سرم(تب، بثور، درد مفصلی، و آسیب به‌رشته‌های عصبی) 5. آنافیلاکسی(شوک‌آلرژیک)(خس‌خس سینه و مشکل در تنفس)
6 . اختلالات متنوع خونی، مثل کم‌خونی همولیتیک (همراه با تخریب گلبول‌های قرمز) 7. آسیب رشته‌های عصبی محیطی 8. واسکولیت (التهاب رگ‌های خونی)
علل
داروها در واقع مواد «خارجی» هستند که وارد بدن می‌شوند. وقتی که تزریق دارو انجام می‌گیرد یا به‌صورت قرص و کپسول و شربت و غیره خورده میشود، بدن پادتن‌هایی‌علیه دارو تولید می‌کند. به این ترتیب زمینه برای بروز واکنش دارویی در مواجهه بعدی با دارو فراهم میشود.
توجه داشته باشید که این اتفاقات بیشتر در اثر تزریق دارو می‌افتد. تجویز دو دارو و یا تعداد بیشتری از داروها به طور همزمان اثر یک یا هر دو دارو را به علت تداخل بین داروها تغییر می‌دهد. دارو ممکن است یکی از چهار نوع واکنش آلرژیک کلاسیک را ایجاد کند که به نوع I تاIV تقسیم می‌شوند و امکان دارد واکنشهای آلرژیک را در همان فرد در زمان‌های متفاوت به وجود آورد. افراد مختلف ممکن است پاسخهای مختلفی به داروها نشان دهند.
عوامل افزایش‌دهنده خطر
1. نوع تزریقی‌داروها، خصوصاً در دوز بالا 2. سابقه سایر حساسیت‌‌ها، مثل تب یونجه، آسم‌یا آگزما
3. وجود عفونت (شاید به‌این علت که عفونت خود باعث تحریک دستگاه‌ایمنی میشود). 4 . مصرف هرگونه دارو، خصوصاً داروهای زیر: ـ آنتی‌بیوتیک‌های‌گروه پنی‌سیلین‌ها و سفالوسپورین‌ها ـ داروهای سولفامیدی‌ـ سرم‌های حیوانی‌ـ واکسن‌ها ـ بی‌حس‌کننده‌های موضعی‌ـ نمونه‌های تلخیص‌شده مواد آلرژیک‌ـ ترکیبات حاوی ید، مثل مواد رنگی مورد استفاده در عکسبرداری با اشعه‌ایکس
آیا واکنش با مصرف دارو برای اولین بار مشاهده میشود؟
واکنشهای ایمنی برای اینکه ایجاد شوند، بایستی قبلاً فرد در معرض عامل حساسیت‌زا قرار گرفته باشد و بعد از زمانی پاسخ ایمنی ایجاد شده باشد. وقتی که برای اولین بار دارو مصرف میشود، واکنش‌ها غالباً بروز نمی‌کنند و بیمار برای اولین بار که دارو را مصرف می‌کند، تحمل نشان می‌دهد.
چه مدت بعد از مصرف دارو واکنش ایجاد میشود؟
واکنشهای فوری که چند دقیقه تا یک ساعت بعد از مصرف دارو ایجاد می‌شوند و واکنشهای تأخیری بیشتر از یک ساعت بعد از مصرف دارو ایجاد میشود.
پیشگیری
در هنگام مراجعه به پزشک، سابقه هرگونه واکنش دارویی خود را بگویید و اسم داروهایی را که مصرف می‌کنید را یاد بگیرید. اگر نسبت به هر دارویی واکنش نشان می‌دهید، باید مصرف آن را قطع کنید. اصولاً داروها را مگر در موارد ضروری مصرف نکنید. اغلب واکنشهای دارویی را می‌توان با توقف مصرف دارو برای همیشه به فراموشی سپرد.
انواع واکنشهای دارویی
بثورات یا راش‌های پوستی: عموماً با مصرف آمپی‌سیلین، جنتامایسین، فنیل بوتازون،مشتقات طلا، جیوه و سولفونامیدها مشاهده می‌گردند.
کهیر: بعضی از داروها به طور مستقیم به عنوان آزادکننده‌های هیستامین عمل می‌کنند. داروهایی که عموماً سبب کهیر می‌شوند، عبارتند از: پنی‌سیلین، آسپیرین، باربیتورات‌ها مثل فنوباربیتال، هیدرالازین، سولفونامیدها مثل کوتریموکسازول، کدئین و مورفین. کهیر ممکن است با واکنشهای بیماری سرم یا شوک آنافیلاکتیک سیستمیک همراه شود.
درماتیت یا ورقه‌ورقه شدن پوست و ریزش آن: داروهای عادی مولد درماتیت شامل: مشتقات طلا، جیوه، باربیتورات‌ها، سولفانامید‌ها، فنیل‌بوتازون و هیدانتوئین می‌باشند.
بثورات آکنه(جوش) فرم: بثورات آکنه‌مانند عموماً به وسیله‌کورتون‌ها،آندروژن‌ها، ایزونیازید، داروهای ضد بارداری خوراکی، ترکیبات حاوی ید و برومید به وجود می‌آیند.
پیگمانتاسیون (تیرگی پوست): عادی‌ترین داروهای مسوول پیگمانتاسیون عبارتند از: تتراسیکلین‌ها، ماینوسیکلین، فلزات سنگین و کلروپرومازین.
طاسی و ریزش موی سر: این حالت ممکن است به وسیله‌داروهای ضد انعقاد، داروهای تیروئید و داروهای ضد بارداری خوراکی به وجود آید.
حساسیت نسبت به نور: داروهای مختلفی که سبب حساسیت نسبت به نور می‌شوند، عبارتند از: پسورالن، سولفونامیدها، گریزوفولوین‌ها، تتراسیکلین، فنوتیازین مثل کلرپرومازین و تیازیدها مثل هیدروکلروتیازید.
درمان
بیشتر بثورات حاصل از تجویز داروها چند روز بعد از توقف مصرف دارو فروکش می‌کنند. موارد خفیف‌تر نیاز به درمان علامتی به فرم آنتی‌هیستامین‌های خوراکی وبه کار بردن موضعی عوامل تسکین‌دهنده مانند لوسیون‌کالامین دارند. واکنشهای شدید باید با استفاده از کورتیکواستروئیدهای سیستمی درمان شوند.
