دکتر ناصر اقدمی؛ دکترای ایمونولوژی
انواع بیماری‌های کبدی
بیماری‌های کبد را با توجه به مدت بیماری و یا عامل بیماری می‌توان به سه شکل حاد، متابولیکی و یا سیروز کبدی در مبتلایان مشاهده کرد.در نوع حاد، همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید شروع، بسیار سریع و مشخصه اصلی آن اختلال در تنظیم سدیم بدن است و مرگ و میر بالایی به دنبال دارد.
عفونت ویروسی کبد، واکنش‌های دارویی، مسمومیت با استامینوفن و قارچ، از علل رایج آسیب حاد کبدی است. آنسفالوپاتی کبدی، ادم مغزی، نقص انعقادی، سپتی‌سمی (عفونت عمومی بدن) و اختلال در چندین ارگان از عوارض مهم بیماری هستند
در نوع متابولیکی، معمولا یک اختلال به صورت ارثی، مسیر سوخت و ساز یک ماده خاص را مختل می‌کند بنابراین با توجه به نقش کبد در سوخت و ساز آن ماده عوارض بیماری و علائم آن متفاوت خواهد بود. مثلا اگر کبد قادر به تولید فاکتورهای انعقادی در بدن نباشد، شخص مستعد خونریزی‌های کشنده می‌شود.
گاه این اختلال در موادی ایجاد می‌شود که بدن می‌تواند آنها را از مسیرهای دیگر تامین کند اما انباشت مواد واسطه‌ای در حین سنتز این ماده می‌تواند بالقوه برای بدن زیان‌آور باشد مثلا تیروزین اسیدآمینه‌ای است که نیاز بدن به آن نیمه ضروری است ولی اختلال در سوخت و ساز آن باعث می‌شود که شخص به بیماری فلج‌کننده‌ای به نام تیروزینمی مبتلا شود.
اختلال کبد در تجزیه مواد سمی می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری را در شخص موجب شود که گاه به مرگ وی منجر می‌شود. علاوه بر آن در بیماری‌های متابولیکی ممکن است تنها سلول‌های کبدی درگیر نباشند و مشابه بودن مسیر سوخت و ساز در سایر سلول‌ها می‌تواند به دسته‌ای از علائم منجر شود که در پزشکی، این نوع بیماری‌ها را با عنوان سندرم می‌شناسیم.
در مقایسه با آسیب حاد کبد، دوره بیماری‌های متابولیک کبدی تغییر کمتری دارد. به علاوه از یافته‌های آزمایشگاهی می‌توان بر تعیین قطعی کارآیی روش درمانی استفاده کرد. از سوی دیگر، این نوع بیماری، وضعیت اورژانس تهدیدکننده زندگی نیست و اغلب، درمان‌های مرسوم و قابل قبولی در دسترس است.
سیروز کبدی
بالاخره سیروز کبدی که مرحله انتهایی اغلب آسیب‌های کبدی برطرف نشده است. سیروز، یک بیماری بالقوه تهدیدکننده حیات است که سال‌ها پس از التهاب کبد و در نتیجه جایگزینی بافت فیبروزی غیرفعال به جای بافت طبیعی کبد ایجاد و از عملکرد طبیعی کبد جلوگیری می‌کند.
مشابه چنین جایگزینی را زمانی شاهد هستیم که بعد از ایجاد سوختگی در پوست، بافتی جایگزین می‌شود که نه تنها کارآیی ندارد بلکه از نظر شکل و اندازه نیز با بافت‌های اطراف ناسازگار است.
چنانچه می‌دانید، خون جمع‌آوری شده از دستگاه گوارش مانند خون جمع‌آوری شده از معده و روده‌ها ابتدا وارد کبد می‌شود تا بعد از تصفیه، وارد گردش خون عمومی شود. لذا کبد فیبروزه شده روی ورید کبدی فشار می‌آورد و موجب اختلال در جریان خون روده‌ای می‌شود.
این شرایط افزایش فشارخون پورت نامیده می‌شود که عوارضی از جمله تجمع مایع در شک(اسیت) و خونریزی از وریدهای دستگاه گوارش و غیره را ایجاد می‌کند. علاوه بر آن، فشار وارد شده به رگ‌های دیواره مری، باعث ایجاد واریس‌های مری می‌شود که در صورت پارگی می‌تواند موجب مرگ بیمار شود.
عامل ایجاد سیروز
سیروز، علل مختلفی دارد. گاهی حتی علت خاصی برای آن یافت نمی‌شود که در این موارد سیروز کریپتوژنتیک نامیده می‌شود علل شناخته شده و شایع سیروز عباتند از:
هپاتیت‌های مزمن ویروسی: 20-10 درصد از افراد مبتلا به هپاتیت مزمن ویروسی طی حدود 20 سال به سیروز مبتلا می‌شوند که در صورت مصرف افراطی الکل، این افراد ممکن است در مدت کوتاه‌تری به سیروز مبتلا شوند. این علت شایع‌ترین علت سیروز در کشور ما محسوب می‌شود.
سیروز الکلی: در مردانی که به مدت 10 تا 15 سال روزانه 5 بطری یا بیشتر و زنانی که بیش از سه بطری مشروبات الکلی مصرف می‌کنند، احتمال ابتلا به این نوع سیروز بالا می‌رود. 15-10 درصد افرادی که در نوشیدن الکل افراط می‌کنند به سیروز مبتلا می‌شوند و 40 درصد از افرادی که سالانه در دنیا در اثر سیروز جان می‌سپارند دچار سیروز الکلی هستند.
کبد چرب غیرالکلی: در روند این بیماری، مقدار زیادی چربی در کبد ذخیره می‌شود که علت آن الکل نیست. این بیماری در افرادی که چربی خون آنها بالا است دیده می‌شود و به سرعت در حال گسترش است و علت بسیاری از موارد سیروز در جهان به حساب می‌آید.
سیروز صفراوی اولیه: در اثر انسداد و التهاب مجاری صفراوی خارج از کبدی ایجاد می‌شود و علت واقعی آن مشخص نیست اما چنین به نظر می‌رسد که در اثر اختلال در سیستم ایمنی ایجاد می‌شود.
هپاتیت خودایمنی: وقتی سیستم ایمنی بدن، علیه کبد وارد عمل شود این نوع هپاتیت ایجاد می‌گردد.
بیماری‌های ارثی: مانند ویلسون، سیستیک فیروزیس و هموکروماتوزیس علل دیگر مانند داروها، مواد سمی موجود در محیط زندگی و بیماری‌های مزمن سیستم صفراوی مانند کلاتژیت اسکلروزان.