تغذیه و سندرم روده تحریک‌پذیر

مهسا رضازادگان : دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

زیر نظر: د ‌کتر رضا امانی - متخصص تغذیه و رژیم د ‌رمانی

 تحریریه زندگی آنلاین : سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یکی از اختلالات کارکردی شایع دستگاه گوارش است که با نشانه‌هایی چون درد یا ناراحتی مزمن شکمی و تغییر در عادات روده‌ای در نبود اختلال ساختاری مشخص می‌شود. نفخ، اتساع و ورم شکم از جمله نشانه‌های شکمی این اختلال است، اما در همه بیماران وجود ندارد.

  تشخیص

جهت تشخیص اختلالات کارکردی دستگاه گوارش (از جمله سندرم روده تحریک‌پذیر) بطور گسترده‌ای از معیارهای Rome استفاده می‌شود. در سال 2016 از معیار Rome IV جهت تشخیص IBS استفاده شد. بر طبق این معیار تشخیص مستلزم آن است که بیمار، نشانه‌های درد مکرر شکمی را به طور متوسط دست کم یک روز در هفته طی 3 ماه گذشته و شروع علائم را دست کم از 6 ماه پیش داشته باشد. این نشانه باید با دو مورد زیر در ارتباط باشد:

بهبود یا بدتر شدن درد در هنگام تخلیه مدفوع 2. تغییر در تکرر مدفوع 3. تغییر در شکل مدفوع. بر اساس این معیار، بیماری به 3 زیرگروه عمده IBS با یبوست غالب، IBS با اسهال غالب و IBS مختلط تقسیم‌بندی می‌شود.

 بیشتربخوانید:

تاثیر سندروم روده تحریک پذیر در رابطه جنسی

شیوع

میزان شیوع جهانی این اختلال 10-15 درصد گزارش شده که در زنان 2 برابر مردان است. اهمیت این بیماری به اندازه‌ای است که پس از سرماخوردگی، دومین علت رایج تعداد روزهای از دست رفته کاری می‌باشد. بیماران مبتلا به IBS نه تنها از ناراحتی‌های گوارشی رنج می‌برند؛ بلکه بین 40-60 درصد آنان اختلالات روان‌شناختی چون افسردگی یا اضطراب را نیز تجربه می‌کنند.

رویکردهای درمانی

رویکردهای درمانی IBS شامل رفع نگرانی‌های بیمار و تجویز روش‌های درمانی بر اساس علائم موجود می‌باشد. آموزش بیمار و دادن اطمینان به او باید در همه درمان‌ها مورد نظر قرار گیرد. از جمله اقدامات درمانی برای IBS می‌توان به مشاوره، اصلاح شیوه زندگی (مانند انجام ورزش منظم و داشتن خواب کافی)، درمان‌های دارویی، روان‌درمانی (مانند هیپنوتراپی)، بهبود رژیم غذایی، درمان‌های فیزیکی و رفتاری و سایر روش‌های کمکی اشاره کرد.

عوامل مؤثر در بروز IBS

این سندرم به عنوان یک اختلال چند عاملی شناخته می‌شود. از جمله عوامل دخیل در بروز این سندرم می‌توان به اختلال در حرکات روده، التهاب، حساسیت بیش از حد احشاء، اختلال در میکروبیوم روده، عفونت، حساسیت‌های غذایی، اختلالات روان‌شناختی مثل استرس و اضطراب، عوامل ژنتیکی، افزایش نفوذپذیری روده و اختلال در متابولیسم سروتونین اشاره کرد. از این سندرم اغلب به عنوان یک اختلال مغزی-روده‌ای یاد می‌کنند.

 بیشتربخوانید:

عفونت های باکتریایی ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر را افزایش می‌دهد

نقش تغذیه در پیشگیری و درمان IBS

تاکنون مطالعات مختلفی برای اثبات نقش مواد غذایی در سندرم روده تحریک‌پذیر انجام گرفته است. بسیاری از این بیماران تشدید علائم گوارشی را بعد از مصرف مواد غذایی ویژه‌ای گزارش می‌کنند. افزایش تعداد وعده‌های غذایی و کاهش حجم هر وعده، پرهیز از مصرف غذاهای محرک و پرهیز از مصرف الکل و کافئین به مقدار زیاد از جمله توصیه‌های تغذیه‌ای عمومی برای این افراد می‌باشد.

مصرف فیبرهای نامحلول احتمال درد و نفخ شکمی در مبتلایان به IBS را افزایش می‌دهد. با این حال فیبرهای محلول مانند پسیلیوم به ویژه در IBS با یبوست غالباً به بهبود علائم می‌انجامد.

کربوهیدرات‌های با زنجیره کربنی کوتاه به میزان کمتری جذب می‌شوند و پس از ورود به روده کوچک و کولون باعث افزایش فشار اسموتیک و تخمیر توسط باکتری‌ها شده که در نهایت باعث تولید گاز، اتساع روده و درد در آن ناحیه می‌شوند. این کربوهیدرات‌ها FODMAPs (شامل: فروکتوز، لاکتوز، قندهای الکلی، فروکتان‌ها و گالاکتان‌ها) نام دارند و کاهش مصرف آن‌ها تحت عنوان رژیم low-FODMAP به ویژه برای بیماران IBS با اسهال غالب توصیه شده است. مشاهده شده در این بیماران مصرف شیر، ماست، میوه و دریافت پروتئین‌ها کم و دریافت انرژی از گروه چربی‌ها بیشتر است.

 کینوا، اوت میل (جو دوسر)، بسیاری از میوه‌ها و سبزی‌ها و عدس (در مقادیر کم) غذاهای low-FODMAP‌ای هستند که فیبر محلول زیادی دارند. غذاهایی که در رژیم low-FODMAP باید از مصرف آن‌ها پرهیز کرد، شامل موارد زیر می‌باشند:

 اولیگوساکارید‌ها: گندم، پیاز، سیر و کنگر فرنگی

 گالاکتو اولیگوساکاریدها: حبوبات

 لاکتوز: شیر و پنیر

 فروکتوز: عسل، سیب، هندوانه و انبه

 سوربیتول: سیب، گلابی و آدامس‌های بدون قند

 مانیتول: قارچ، گل‌کلم و آدامس‌های بدون قند

متخصصان تغذیه معمولاً برای چند هفته رژیم low-FODMAP را برای بهبود علائم به این بیماران توصیه می‌کنند. در صورت بهبود علائم، کم‌کم غذاهای حاوی FODMAP به رژیم غذایی آن‌ها اضافه می‌گردد و ممکن است بدون بروز علائم قادر به خوردن برخی مواد غذایی حاوی FODMAP باشند.

 گندم و پرهیز از گلوتن

شیوع بیماری سلیاک ممکن است در مبتلایان به IBS بیشتر باشد. غذاهای حاوی گلوتن شامل بیشتر غلات، ماکارونی و بسیاری از غذاهای فرآوری شده هستند. برخی از افراد مبتلا به IBS بعد از خوردن گلوتن علائم بیشتری نشان می‌دهند، حتی اگر بیماری سلیاک نداشته باشند.

پروبیوتیک درمانی

تعدادی از مطالعات تفاوت بین میکروبیوتای روده در این بیماران را با سایر افراد نشان داده‌اند. بسیاری از مطالعات مزیت درمان با پروبیوتیک‌هایی چون Lactobacillus plantarum، Bifidobacterium breve و Streptococcus faecium را پیشنهاد کرده‌اند.

 نقش عنصر روی در IBS

روی یکی از عناصر کمیاب تغذیه‌ای است که پس از آهن، فراوان‌ترین فلز کمیاب در بدن انسان می‌باشد. روی در بسیاری از گروه‌های غذایی وجود دارد و غلظت و زیست‌دسترسی آن به میزان قابل‌توجهی متفاوت است. از جمله مواد غذایی با غلظت بالای روی می‌توان به گوشت قرمز، حبوبات، غلات غنی شده و غلات کامل اشاره کرد. زیست‌دسترسی روی از منابع حیوانی بیشتر از منابع گیاهی است. در سراسر دنیا کمبود روی مسئول 10 درصد از بیماری‌های اسهالی می‌باشد. این عنصر برای کارکرد مناسب سیستم ایمنی روده ضروری است. مطالعات مقدماتی در انسان بیان می‌کنند که این عنصر در کمک به بازسازی یکپارچگی روده لازم است.

 کمبود روی به افزایش نفوذپذیری روده می‌انجامد که در نهایت منجر به ایجاد اسهال می‌گردد. یافته‌ها نشان می‌دهند عملکرد ضدالتهابی روی ممکن است علائم بیماری سلیاک همچنین اختلالات مزمنی چون سندرم روده تحریک‌پذیر و بیماری کرون را بهبود بخشد. این موارد بیان می‌کنند که روی می‌تواند عاملی در جهت پیشگیری از تغییر نفوذپذیری روده که نتیجه افزایش التهاب است، باشد. کمبود این عنصر با کاهش سطوح آن در مغز با پیشرفت اختلالات خلقی چون بی‌ثباتی احساسات، انزوا، زودرنجی، افسردگی و اضطراب در ارتباط است. از آنجا که افراد مبتلا به IBS از اختلالات خلقی رنج می‌برند که بر کیفیت زندگی آنان نیز تأثیر گذاشته است؛ این مورد ممکن است با علائم IBS در ارتباط باشد. از این رو لازم است مطالعات بیشتری در این زمینه انجام گیرد.