سرویس سیاست مشرق- وزارت امور خارجه بیست و دومین گزارش سه‌ماهه خود در مورد اجرای برجام را به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ارسال کرد، این گزارش حاوی آخرین تحولات مربوط به شش دور مذاکرات وین بوده و به‌صورت اجمالی، گفتگوهای بین تیم مذاکره‌کننده ایران و طرف غربی را شرح می‌دهد.
44 صفحه از این گزارش 262 صفحه‌ای در قالب 14 بخش به ارائه گزارشی آر تحولات برجام در طول شش سال گذشته پرداخته است و مابقی به نامه‌نگاری‌ها و اسناد مربوط به برجام اختصاص دارد.
با احیای برجام کدام تحریم‌ها لغو خواهند شد؟
در این گزارش اشاره می‌شود که، بر اساس چهارچوبی که تاکنون در مذاکرات وین به‌دست‌آمده است، در صورت حصول توافق و بازگشت آمریکا به برجام، کلیه تحریم‌هایی که وفق برجام رفع شده بودند، مجدداً رفع خواهند شد.
علاوه بر این، کلیه تحریم‌های ترامپ که در صورت استمرار عضویت آمریکا در برجام، نمی‌توانستند وضع شوند (ولو به بهانه‌های دیگر) نیز رفع خواهند شد. بر این اساس، طرف مقابل عنوان می‌دارد که درنتیجه بازگشت به برجام، تمامی تحریم‌های ذکرشده در برجام (به شمول بخشی، موضوعی یا شخصی) و نیز کلیه تحریم‌های وضع‌شده بعدی که مانع انتفاع ایران از آثار لغو تحریم‌های برجامی می‌شوند رفع خواهند شد.
تمامی تحریم‌های موضوعی علیه اقتصاد ایران شامل تحریم‌های قبل از برجام (مالی و بانکی، بیمه، انرژی و پتروشیمی، کشتی‌رانی، کشتی‌سازی و بخش بندرها، طلا و فلزات گران‌بها، نرم‌افزار، صنعت خودرو، فروش هواپیما و خدمات مربوطه، و واردات فرش و مواد غذایی از ایران)؛ و تحریم‌های بعد از برجام، زمان ترامپ (صنایع فلزات ایران، صنایع معدنی، عمران، صنایع نساجی، تولید) رفع خواهند شد.
آمریکا همچنین در صورت توافق کامل فرمان‌های اجرایی زیر را لغو می‌کند:
در گزارش اراده شده از سوی وزارت خارجه اشاره‌شده است که بعد از توافق کامل تحریم‌های قبل برجام شامل موارد زیر لغو می‌شود:
الف) لغو تحریم‌های قبل از برجام:
• فرمان اجرایی 13754
•فرمان اجرایی 13590
•فرمان اجرایی 13622
•فرمان اجرایی 13645
•فرمان اجرایی 13628
ب) لغو فرمان‌های ترامپ
•بخشی از فرمان اجرایی 13846
•فرمان اجرایی 13781 (تحریم صنایع فلزات ایران)
•فرمان اجرایی 13902 (تحریم صنایع معدنی، عمران، نساجی و تولید)
•فرمان اجرایی 13876 (تحریم علیه دفتر مقام معظم رهبری و مجموعه‌های وابسته)
همچنین شناسایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به‌عنوان به‌اصطلاح «سازمان تروریستی خارجی» ابطال خواهد شد
آمریکا حاضر به رفع بخشی از تحریم‌های خود، شامل «تحریم‌های اولیه» که افراد و نهادهای آمریکایی را از مبادلات اقتصادی با ایران منع می‌کند و از مهروموم‌های آغازین انقلاب اسلامی برقرار و به‌تدریج انباشته‌شده است، و نیز فهرستی از افراد و نهادهای ایرانی که به بهانه‌های غیرهسته‌ای وضع‌شده‌اند (مثل به‌اصطلاح تروریسم، موشکی، حقوق بشر ... و) نیست و جمهوری اسلامی ایران نیز اساساً هیچ‌گاه در مورد این موضوعات مذاکره نکرده و نمی‌کند.
اتخاذ چه تضمینی از آمریکا ممکن است؟
در این گزارش درباره مهم‌ترین بخش مذاکرات یعنی «تضمین طرف غربی به اجرای تعهدات» به‌جای تعیین راه‌کار حقوقی وزارت خارجه چند سؤال عجیب را مطرح کرده است:
در این گزارش آمده است:
چه تضمینی می‌توان از آمریکا و سایر قدرت‌های جهانی گرفت که آن‌ها را وادار به اجرای تعهدات خود کند؟
آیا امکان مراجعه به شورای امنیت که همین کشورها اعضای دائم آن هستند وجود دارد؟ آیا تبدیل برجام به معاهده‌ای که شرط محال تصویب سنا را نیز دارا بود، می‌توانست تضمینی برای رعایت آن توسط آمریکای ترامپ باشد؟
آیا دیوان بین‌المللی دادگستری توانسته است مانع خروج یک‌طرفه آمریکا از عهدنامه مودتــ که نه‌تنها یک معاهده مصوب سنای آمریکا است بلکه صلاحیت اجباری دیوان را نیز تضمین کرده است ــ شده و یا لااقل قرار موقت خود را برای جلوگیری از جنایات آمریکا در ممانعت از دستیابی مردم ایران به غذا و دارو اجرایی نماید؟
آیا ایجاد یک حکمیت اجباری ــ در تمایز با مرجع مشورتی موجود در برجام ــ می‌توانست مانع اقدامات آمریکا شود؟ آیا چنین مرجعی نمی‌توانست اقدامات جبرانی جمهوری اسلامی در کاهش تعهدات برجامی را با اختلال مواجه نماید؟
تضمین برای اجرای توافق ازنظر بین‌المللی اجماع جهانی علیه برهم زننده توافق از یکسو و اتکا به ظرفیت‌های ملی و به‌ویژه «اتکا به ظرفیت برگشت‌پذیری در برنامه هسته‌ای» برای هزینه مند کردن نقض توافق بود که هر دو مورداستفاده قرار گرفت.
نباید فراموش کرد که هیچ تضمینی جز ایجاد هزینه کوتاه و یا درازمدت برای متخلف ـنمی‌تواند مانع استفاده از قدرت اقتصادی آمریکا برای تحمیل خواسته خود بر دیگران شود.
حرف آخر مذاکره!
وزیر خارجه دربند آخر گزارش خود با طرح عنوان «و آخر دعوانا» پس از هشت سال مذاکره بی‌ثمر با طرف آمریکایی و تروئیکا اروپایی به مواردی اشاره‌کرده است که دلسوزان سال‌ها به تیم مذاکره‌کننده هشدار داده و ظریف و همراهانش نگرانی پیرامون حفظشان حقوقی و امنیت ملی کشورمان را به دعوای داخلی تقلیل دادند.
در جمع‌بندی آخر مذاکرات وین آمده است:
** برجام حاصل کوششی عاشقانه بوده است!
**توافق به‌دست‌آمده بی‌نقص نیست و نمی‌توان با غرب به توافقی رسید که همه طرف‌ها راضی باشند.
** گرایش حداکثری تنها به مذاکرات فرسایشی و بی‌پایان می‌انجامد؛ که تقریباً در تمامی شرایط ضرر و یا لااقل عدم النفع آن برای کشور و مردم از منافع فرضی رسیدن ــ ناممکن به توافق ایدئال کمتر نیست.
** تلاش هر یک از کنشگران برای پیروزی به هزینه شکست طرف مقابل بازی با حاصل جمع صفر به ناکامی هر دو طرف ــ بازی با حاصل جمع منفی می‌انجامد؛ البته ممکن است ضرر همه طرف‌ها یکسان نباشد. در دنیای به‌هم‌پیوسته کنونی تنها در نظر داشتن منافع همه طرف‌ها بازی با حاصل جمع مثبت است که می‌تواند نتیجه مطلوب را به همراه داشته باشد.
**تفاهم که لامحاله نیازمند نوعی مصالحه است در هیچ فرهنگ و جامعه‌ای بدواً مطلوب و محبوب نیست و قهرمانان تاریخیِ بیشتر جوامع انسانی، جنگاوران و مبارزان میدان نبرد بوده‌اند و نه کنشگران عرصه دیپلماسی، تفاهم و مصالحه.
**واقعیت آن است که دستاورد هر جنگی در پشت میز مذاکره نقد می‌شود و ناکامی‌های هر نبردی در مصاف دیپلماتیک تعدیل (ونه واژگون) می‌شوند.
ظریف در ادامه گزارش خود به کمیسیون امنیت ملی به‌جای ارائه شرح فنی مذاکرات بیانیه سیاسی منتشر کرده و می‌نویسد:
به‌هرحال، هر سیاستی اگر درست اجرا شود منافعی دارد و اگر در زمان اجرا دچار دعوا در اصل سیاست گردد، یقیناً تمامی ضررهای مورداشاره مخالفین واقع‌شده و هیچ‌یک از منافع متصور حاصل نمی‌گردد. اگر به‌عوض مناقشه و مجادله بر سر اینکه برجام پیروزی قطعی بود و یا شکست کامل که حتماً هیچ‌یک نبود همگی کوشیده بودیم بیشترین منفعت را از برجام ببریم، چه‌بسا شرایط به‌گونه‌ای دیگر رقم خورده بود.
وزارت خارجه در فراز آخر گزارش خود با عبرت گرفتن از تجربیات هشت‌ساله نوشته است: اگر در مورد ضرورت کار متوازن با شرق و غرب به یک اجماع ملی رسیده بودیم و از یکسو با خوش‌خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم، هم دوستانمان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهایمان نمی‌کردند و هم ترامپ برای فشار حداکثری با مانع جدیِ سرمایه‌داران جهانی –ازجمله در داخل آمریکا –مواجه می‌شد.
این گزارش (بیانیه تفضیلی) این‌گونه خاتمه یافته است: اکنون بهترین زمان برای ایجاد این همدلی و هم‌صدایی است. موفقیت در مذاکراتِ اخیر وین و شکست نهایی سیاست فشار حداکثری با بازگشت آمریکا به تعهدات برجامی می‌تواند در فضای جدیدِ سرای سیاست کشور، زمینه را برای بهترین بهره‌برداری از تمامی ظرفیت‌های برجام فراهم نموده، با اصالت دادن به روابط با همه شرکا و ایجاد توازن در روابط اقتصادی خارجی–وصد البته با تکیه‌بر اقتصاد مقاومتی مبتنی بر درون‌زایی و برونگرایی–رشدو شکوفایی بی‌نظیری را برای کشور و نسل‌های بعدی به ارمغان آورد، برنامه 25 ساله با چین، روابط راهبردی با روسیه، سیاست همسایگی و اولویت همسایگان، و استفاده حداکثری از تعهدات کشورهای غربی در برجام بستر مناسب برای چنین آینده‌ای است.
چند نکته درباره گزارش آخر وزارت خارجه: صدای وزارت خارجه یا وکیل تیم آمریکایی؟
1-این گزارش را می‌توان کارنامه هشت سال اقدامات پرفرازونشیب دیپلماتیک دولت روحانی دانست؛ گزارش وزارت خارجه اگرچه با بیم و امیدهایی به نگارش درآمده است؛ اما در بیش از 200 صفحه گزارش و الحاقیه حتی یک کلمه راهبرد دقیق در برابر تحریم‌های قبل و حتی آینده اشاره نشده است، رفتار ضعیف تیم دیپلماتیک ایران در گذشته باعث شد «تحریم آمریکا» نقش بسیار مهمی در قوای تصمیم سازی ایفا کند.
2-مروری بر این گزارش نشان می‌دهد که وزارت امور خارجه حتی پس از تحویل مذاکرات به دولت آینده تمایل دارد بحران احیای برجام را در کانون مدیریتی کشور قرارداده و برجام را تنها راه‌حل برای شکوفایی اقتصادی کشورمان نشان دهد. تمرکز بر چند جدول در آخرین گزارش بیانگر آن است که وزارت خارجه فیلم‌نامه ادامه مذاکرات را به‌خوبی نگارش کرده و انتظار دارد؛ دولت آینده نیز در همین ریل حرکت کند.
3-واقعیت آن است که نمای خارجی نتایج مذاکرات وین در این گزارش جذاب است؛ زیرا قرار است همه تحریم‌ها برداشته‌شده، نیروی مقاومت (سپاه پاسداران) از لیست سیاه درآمده و تحریم‌های نمایشی و بی‌اثر دفتر رهبر انقلاب نیز لغو شود؛ انگار همه‌چیز آماده است و فقط ایران باید قدمی در این مسیر بردارد.
اخیراً رابرت مالی سر مذاکره‌کننده آمریکایی نیز به همین موضوع اشاره‌کرده که ایران باید انتخاب کند، گزارش وزارت خارجه با تکرار ادعا و زیاده‌خواهی آمریکایی‌ها بیش از آن‌که صدای منافع ملی ایران از زبان وزارت خارجه باشد؛ قرائت گزارشی از سوی وکیل آمریکایی‌ها به مجلس است.
البته مدتی قبل حسن روحانی در جلسه هیئت دولت گفته بود که برای توافق وین تیم مذاکره‌کننده «اختیار بیشتر» می‌خواهد؛ در این گزارش به‌خوبی نمایان شده که منظور رئیس‌جمهور چه بود! بهتر است گزارش وزارت خارجه را به زبان ساده دوباره ترجمه کنیم؛ خروجی این گزارش طولانی تنها یک جمله است؛ تحریم‌ها برداشته می‌شود؛ اما آمریکا نه تضمین می‌دهد و نه اجازه راست آزمایی وجود دارد، در این معامله تنها باید بفروشیم!
