سرطان‌های شایع در خانم‌های مسن

دکتر محمد رضا صفری نژاد؛ جراح و متخصص ارولوژی

بسیاری از سرطان‌هائی‌که یک دهه قبل غیر قابل درمان بودند یا الان بطور کامل درمان می‌‌شوند و یا اینکه به طول عمر بیماران افزوده شده است.

متاسفانه تعداد سرطان‌ها بیشمار هست ولی سه نوع سرطان شیوع بیشتری در خانم‌های مسن دارند که بیشتر به آن پرداخته می‌‌شود.

وقتی می‌‌گوییم مسن یعنی در افراد بالای 50 سال ولی این قانون و قاعده نیست هر سرطانی هر سنی را گرفتار می‌‌کند ولی باز هر سرطانی یک سن شیوع بیشتر دارد که ممکن است از دوران کودکی تا پایان عمر این شیوع متفاوت باشد.

سرطان رحم

پوشش مخاط رحم آندومتر (Endometrium) نام دارد و اکثر سرطان‌های رحم (UterineCancer) از این پوشش ایجاد می‌‌شوند که به آنها سرطان آندومتر (Endometrialcancer) می‌‌گویند و اغلب در جامعه سرطان آندومتر را مترادف سرطان رحم می‌‌دانند.

سرطان آندومتر چهارمین سرطان شایع در خانم‌ها است و اگر به موقع تشخیص داده شود، پیش آگهی آن خیلی خوب خواهد بود.

یکی از علائم سرطان رحم خونریزی پس از یائسه شدن است، بنابراین خونریزی پس از یائسه شدن را باید جدی تلقی کرد.

چاقی و استفاده از هورمون‌های استروژنی خطر سرطان آندومتر را زیاد می‌‌کند.

تخمین زده می‌‌شود در سال 2013 تعداد 49560 مورد جدید سرطان رحم و 8190 مورد مرگ ناشی از سرطان رحم در آمریکا اتفاق افتاده است.

سرطان رحم معمولاً از پوشش مخاطی رحم ایجاد می‌‌شود که به آن سرطان آندومتر می‌‌گویند و موضوع مورد بحث این مقاله نیز سرطان آندومتر است.

سرطان آندومتر یا سرطان رحم (Uterine Cancer) شایع‌ترین سرطان دستگاه تولید مثل در زنان می‌‌باشد.

آن چهارمین سرطان شایع در خانم‌ها پس از سرطان سینه، سرطان ریه و سرطان روده بزرگ می‌‌باشد.

سرطان آندومتر در زنان یائسه بیشتر دیده می‌‌شود. بیش از 90 درصد موارد سرطان آندومتر در خانم‌های بالای 50 سال دیده می‌‌شود.

عدم تعادل هورمونی، خانم‌هائی‌که هرگز حامله نشده‌اند، افزایش سن، خونریزی واژینال بعد از یائسگی، پریودهای طولانی و یا خونریزی مابین پریودها، ترشح مایع آبکی و خون آلود از واژن، درد لگن، درد در حین نزدیکی

تست‌های تشخیصی سرطان رحم

تشخیص سرطان آندومتر با معاینه، تصویر برداری و نمونه برداری می‌‌باشد.

سرطان رحم دارای 4 مرحله است

مرحله 1: سرطان محدود به خود رحم است و از آن خارج نشده است.

مرحله 2: سرطان هم رحم و هم گردن رحم را گرفتار کرده است.

مرحله 3: سرطان از رحم خارج شده و وارد لگن شده است ولی هنوز راست روده و مثانه را گرفتار نکرده است.

مرحله 4: سرطان از لگن نیز عبور کرده و علاوه از راست روده یا مثانه به نقاط دور دست نیز ممکن است منتشر شده باشد، مثل ریه.

هر قدر مرحله سرطان افزایش می‌‌یابد پیش آگهی نیز بدتر می‌‌شود.

درمان سرطان رحم

درمان بستگی به مرحله سرطان، شرایط عمومی بیمار و ترجیح بیمار دارد. درمان در اکثر موارد با جراحی است که در آن رحم، لوله های رحمی و تخمدانها خارج می‌‌گردند.

بعد از جراحی ممکن است از پرتودرمانی برای کاهش شانس میزان عود سرطان استفاده شود.

اگر شرایط عمومی بیمار مساعد نباشد و یا اینکه بیمار سرطان پیشرفته داشته باشد از پرتودرمانی برای کنترل سرطان و کنترل درد استفاده می‌‌شود.

هورمون درمانی

هورمون درمانی در مواردی انجام می‌‌شود که سرطان آندومتر (Endometrialcancer) پیشرفته بوده و به خارج از رحم دست اندازی کرده باشد. برای هورمون درمانی از داروهای زیر استفاده می‌‌شود:

- تجویز پروژسترون که ممکن است رشد سلولهای سرطانی را متوقف سازد.

- چون 80 درصد سرطانهای آندومتر وابسته به هورمون استروژن هستند، می‌‌توان داروهائی که میزان استروژن خون را کم می‌‌کنند تجویز کرد.

شیمی درمانی

شیمی درمانی در مواردی انجام می‌‌شود که سرطان آندومتر پیشرفته بوده و به خارج از رحم دست اندازی کرده باشد. برای شیمی درمانی ممکن است یک یا چند دارو تجویز شود.

پیشگیری از سرطان رحم

برای کاهش خطر ابتلا به سرطان رحم (Uterine Cancer) یا سرطان آندومتر می‌‌توان اقدامات زیر را انجام داد:

- اگر شما یائسه هستید و هورمون درمانی می‌‌شوید در مورد تاثیر مصرف هورمون در ایجاد سرطان آندومتر با پزشک خود مشورت نمائید. اگر رحم شما قبلاً درآورده شده است، خطری شما را تهدید نمی کند. برای هورمون درمانی جهت کاهش علائم یائسگی بهتر است استروژن و پروژسترون را با هم تجویز کرد و از تجویز استروژن تنها اجتناب نمود. هورمون درمانی خطر سرطان سینه را نیز زیاد می‌‌کند.

- استفاده از قرصهای ضدحاملگی: استفاده حداقل یک سال از قرصهای ضد حاملگی از خطر سرطان آندومتر می‌‌کاهد. پس از قطع مصرف قرصهای ضد حاملگی اثرات کاهش خطر سرطان آندومتر سالها باقی می‌‌ماند.

- وزن ایده آل: چاقی خطر سرطان آندومتر را به مقدار زیادی افزایش می‌‌دهد. اگر چاق هستید و اضافه وزن دارید نسبت به کاهش آن اقدام کنید.

- ورزش به مدت 30 دقیقه و چند جلسه در هفته از خطر سرطان آندومتر می‌‌کاهد.

سرطان تخمدان

سرطان تخمدان (Ovarian Cancer) دومین سرطان شایع زنانه، شایعترین عامل مرگ ناشی از سرطانهای زنانه و کشنده‌ترین سرطان زنانه است.

این سرطان در کشورهای صنعتی به استثنای ژاپن بیشتر دیده می‌‌شود.

در آمریکا یک خانم در طول مدت زندگی 2/5-1/4 درصد شانس ابتلا به سرطان تخمدان دارد. یعنی از هر 60-40 زن یک نفر آن در طول زندگی مبتلا به سرطان تخمدان خواهد شد.

تقریباً نصف مرگ و میرهای ناشی از سرطان تخمدان (Ovarian Cancer) در خانم‌های 74-55 ساله اتفاق می‌‌افتند. هر قدر سن افزایش می‌‌یابد خطر سرطان تخمدان بیشتر می‌‌شود.

خطر سرطان تخمدان در خانم‌هائی‌که دارای سابقه فامیلی درجه 1 سرطان تخمدان هستند، 5 درصد است.

سرطان تخمدان متأسفانه در مراحل اولیه علامتی ایجاد نمی‌کند تا اینکه در داخل لگن و شکم منتشر شود، در این مرحله متأسفانه سرطان تخمدان قابل درمان نبوده و کشنده خواهد بود.

علل سرطان تخمدان

علت اصلی سرطان تخمدان نامعلوم است ولی فاکتورهای زیر میزان شیوع آنرا تحت تأثیر قرار می‌‌دهند:

خانم‌های مسن، با افزایش سن میزان شیوع سرطان تخمدان افزایش می‌یابد،

سابقه فامیلی سرطان تخمدان

در افرادی که در بستگان درجه یک و دو دارای سرطان تخمدان بوده‌اند، میزان شیوع سرطان تخمدان بیشتر بوده است، یک نوع سرطان تخمدان ارثی وجود دارد که علت آن جهش ژنی است، خانم‌های نابارور، خانم‌هائی که دارای آندومتریوز هستند، خانم‌های یائسه که از هورمون درمانی استفاده می‌کنند.

علائم و نشانه های سرطان تخمدان

سرطان تخمدان (Ovarian Cancer) در مراحل ابتدائی علائم و نشانه های خاصی ندارد و اگر هم باشد غیر قابل توجه هستند.

در اکثر موارد علائم و نشانه های بیماری چندین ماه پس از ایجاد سرطان حادث می‌‌شوند. درد کمر، خونریزی واژینال، نفخ و تهوع از علائم سرطان تخمدان هستند.

شایع‌ترین علائم سرطان تخمدان

نفخ شکم، سوءهاضمه، درد شکم و لگن، مشکل در خوردن، علائم ادراری، احساس توده در داخل شکم، یبوست، خستگی، خونریزی واژینال، کاهش وزن، گاهاً مایع در داخل شکم جمع می‌‌شود که به آن آسیت می‌‌گویند.

 تست‌های تشخیصی سرطان تخمدان

- سونوگرافی که هم از راه شکم و هم از راه واژن انجام می‌شود.

- نمونه برداری

- اندازه‌گیری تومور مارکرCA-125 در خون: CA-125 یک پروتئینی است که در سلول‌های سطح تخمدان و بعضی بافت‌های سالم یافت می‌‌شود.

در بسیاری از خانم‌های مبتلا به سرطان تخمدان میزان CA-125 خون بالا است. در خانم‌هائی‌که در ابتدای مراحل اولیه سرطان تخمدان هستند، میزان CA-125 اکثراً طبیعی است.

درمان سرطان تخمدان

درمان سرطان تخمدان با مجموعه‌ای از جراحی و شیمی درمانی است.

جراحی سرطان تخمدان

برای جراحی سرطان تخمدان معمولاً هر دو تخمدان، رحم، لوله های رحمی، و غدد لنفاوی داخل لگن برداشته می‌‌شوند.

شیمی درمانی

بعد از جراحی معمولاً شیمی درمانی انجام می‌‌شود، شیمی درمانی برای کشتن سلول‌های سرطانی باقی مانده است.

سرطان گردن رحم

سرطان گردن رحم (Cervical Cancer) دومین سرطان شایع در خانم‌ها است و متأسفانه در مراحل ابتدائی علائمی ایجاد نمی‌کند. یکی از مهمترین علائم سرطان گردن رحم خونریزی غیر طبیعی است.

عامل اصلی سرطان گردن رحم ابتلا به ویروس زگیل تناسلی است که از راه مقاربت و تماس جلدی منتقل می‌‌شود.

استفاده از کاندوم از انتقال این ویروس صد در صد جلوگیری نمی‌کند، خانم‌ها باید حداکثر سعی و تلاش را بکنند که مبتلا به ویروس HPV و یا زگیل تناسلی نشوند.

سرطان گردن رحم (Cervical Cancer) دومین سرطان شایع در خانم‌ها می‌‌باشد. دو گروه از خانم‌ها بیشترین شانس ابتلا به سرطان گردن رحم دارند: خانم‌های 39-35 ساله و خانم‌های 64-60 ساله.

حدود 50 درصد خانم‌هائی‌که سرطان گردن رحم در آنها تشخیص داده می‌‌شود هرگز تست پاپ اسمیر نداده اند و ده درصد خانم‌هائی‌که سرطان پیشرفته دارند در 5 سال گذشت تست پاپ اسمیر نداده‌اند.

گردن رحم پائین‌ترین قسمت رحم است. امروزه مشخص شده است که عامل اصلی سرطان گردن رحم، ویروس عامل بیماری زگیل تناسلی (Genital Wart) یا همان ویروس HPV می‌‌باشد.

زگیل تناسلی یک بیماری آمیزشی است و از طریق مقاربت و تماس جلدی به راحتی منتقل می‌‌شود. استفاده از کاندوم از انتقال این ویروس بصورت صد در صد جلوگیری نمی کند.

بعد از اینکه این ویروس وارد بدن شد تا آخر عمر باقی می‌‌ماند ولی در عده ای سیستم ایمنی بدن ممکن است چند سال بعد این ویروس را از بین ببرد.

این ویروس سبب تغییراتی در سلول‌های گردن رحم می‌‌شود که منجر به سرطان می‌‌گردد.

امروزه بعلت گنجاندن واکسیناسیون زگیل تناسلی در برنامه واکسیناسیون کشوری در اروپا و آمریکا، از مرگ و میر ناشی از سرطان گردن رحم (Cervical Cancer) در کشورهای مذبور به مقدار زیادی کاسته شده است.

علل سرطان گردن رحم کدام‌ها هستند؟

اکثر سرطان‌های گردن رحم ناشی از ویروس HPV می‌‌باشند. اگر خانمی با مردی که دارای این ویروس است نزدیکی داشته باشد، این ویروس را به راحتی خواهد گرفت.

همین جا باید متذکر شد که از هر صد نفر آلوده به این ویروس فقط در 5 نفر ضایعات زگیلی در ناحیه تناسلی ایجاد می‌‌شوند، بنابراین اگر کسی در سابقه و یا فعلا دارای ضایعات پوستی زگیل مانند نیست، دلیلی بر این نیست که مبتلا به ویروسHPV نمی‌باشد.

این ویروس بیش از 40 نوع دارد که دو نوع 16 و 18 سبب سرطان گردن رحم می‌‌شوند. یک خانم می‌‌تواند سال‌ها این ویروس را در بدن خود داشته باشد بدون اینکه از آن مطلع باشد، چون این ویروس هیچ علامتی بجز زگیل ایجاد نمی‌کند.

این ویروس در بدن سالها بعد می‌‌تواند منجر به سرطان گردن رحم شود. به این دلیل خانم‌ها باید مرتب پاپ اسمیر بدهند تا هرگونه مورد غیر طبیعی تشخیص داده شود. با انجام تست پاپ اسمیر می‌‌توان تغییرات قبل از سرطانی شدن را پیدا کرد.

علائم سرطان گردن رحم

سرطان گردن رحم در مراحل ابتدائی علامتی ندارد با پیشرفت سرطان ممکن است علائم زیر ظاهر شوند:

خونریزی غیر طبیعی از واژن، بهم خوردن پریودهای ماهیانه، خونریزی با هر تماس با گردن رحم مثل نزدیکی، درد لگنی یا نزدیکی درناک، ترشحات خون آلود از واژن، خونریزی پس از یائسگی.

چگونه سرطان گردن رحم (Cervical Cancer) تشخیص داده می‌‌شود؟

خانم‌ها بصورت روتین تست پاپ اسمیر می‌‌کنند در حین انجام این تست هر نوع تغیر سرطانی در گردن رحم قابل تشخیص است.

اگر نتیجه تست پاپ اسمیر غیر طبیعی باشد تست‌های تکمیلی از جمله نمونه برداری انجام می‌‌شوند.

عوامل خطر زا برای سرطان گردن رحم کدام‌ها هستند؟

یک عده فاکتورهائی سبب می‌‌شوند که خانم برای سرطان گردن رحم مستعد شود، این فاکتورها عبارتند از:

- داشتن شرکای جنسی متعدد. اگر یک خانمی با مردی رابطه جنسی داشته باشد که این مرد قبلا با چند نفر دیگر رابطه داشته است، مثل این است که با شرکای جنسی تمام آن خانم‌ها رابطه دارد. علت آن امکان زیاد آلوده شدن به ویروس HPV است.

- داشتن رابطه جنسی قبل از سن 18 سالگی

- ضعف در سیستم ایمنی بدن. اگر خانمی آلوده به ویروس HPV باشد و به هر دلیلی سیستم ایمنی بدن وی ضعف داشته باشد، امکان ابتلا به سرطان گردن رحم در وی زیادتر می‌‌شود.

- کشیدن سیگار: سیگار سبب تشدید اثرات ویروس HPV می‌‌شود.

درمان سرطان گردن رحم

درمان سرطان گردن رحم (Cervical Cancer) بستگی به مرحله بیماری، شرایط عمومی یا سلامتی بیمار و ترجیح بیمار دارد.

جراحی: جراحی بر دو نوع است اگر سرطان در مراحل خیلی ابتدائی باشد فقط رحم برداشته می‌‌شود ولی اگر سرطان پیشرفته باشد رحم، قسمتی از واژن و غدد لنفاوی لگن خارج می‌‌گردند.

پرتودرمانی: اگر سرطان در مراحل اولیه باشد پرتودرمانی به همان میزان جراحی موثر است ولی در سرطانهای پیشرفته پرتودرمانی همراه با شیمی درمانی تجویز می‌‌شود.

شیمی درمانی: اگر سرطان پیشرفته باشد چاره ای جز شیمی درمانی وجود ندارد.

اقدامات پیشگیری کننده از سرطان گردن رحم

هنگام نزدیکی از کاندوم استفاده کنید، کاندوم خطر آلودگی به ویروس HPV را کم می‌‌کند ولی صفر نمی‌کند، اولین نزدیکی را به تأخیر بیندازید، از داشتن شرکای جنسی متعدد اجتناب کنید، از کشیدن سیگار خودداری کنید، واکسن زگیل تناسلی (Genital Wart) را بزنید

واکسیناسیون از ابتلا به بسیاری از انواع خطرناک ویروس HPV جلوگیری می‌‌کند. در اروپا و آمریکا دختران 12-9 ساله را واکسن می‌‌زنند، ولی اگر دختری واکسن را نزده باشد مابین 26-13 سالگی هم می‌‌توان زد.

بهترین موعد واکسیناسیون قبل از شروع رابطه جنسی است. اگرکسی واکسن زد نباید خیالش کاملا راحت شود باید هراز چندگاهی تست پاپ اسمیر انجام شود.

ما بین 29-21 سال تست پاپ اسمیر هر 3-2 سال توصیه می‌‌شود و در خانم‌های ما بین 65-30 سال هر سه سال توصیه می‌‌شود.

اگر تست پاپ اسمیر همراه با تست HPV باشد هر 5 سال انجام می‌‌شود. اگر خانمی احساس بکند که نیاز به پیگیری بیشتری دارد فواصل پاپ اسمیر را می‌‌توان کمتر کرد.

تنها راه قطعی عدم آلوده شدن به ویروسHPV نداشتن رابطه جنسی است.