تحریریه زندگی آنلاین- گروه سلامت
تغییرات مربوط به ایمنی بدن در دوران پیری
تیموس، یکی از ارگان‌های سیستم ایمنی بدن است. سلول‌های خاص ایمنی که سلول‌های «Tcells» نام دارند، در این بخش هستند.
تیموس در سنین بزرگسالی شروع به جمع و چروک شدن می‌کند و در میانسالی به 15 درصد اندازه‌اش در دوران جوانی می‌رسد. برخی از سلول‌های T به طور مستقیم، اجزای خارجی را از بین می‌برند.
برخی دیگر به هماهنگی سایر بخش‌های سیستم دفاعی کمک می‌کنند و توانایی حمله‌ور شدن به انواع مختلف عفونت‌ها را دارند.
اگر چه تعداد سلول‌های T با پیری کاهش نمی‌یابد، اما عملکرد آنها ضعیف می‌شود و به این ترتیب سیستم دفاعی بدن تضعیف می‌گردد.
تاثیر تغییرات
سیستم ایمنی بدن توانایی خود را برای مقابله با عفونت‌ها کم‌کم از دست می‌دهد و به همین دلیل افراد مسن سریع‌تر بیمار می‌شوند. حتی ممکن است واکسن آنفلوآنزا در آنها به خوبی عمل نکند.
توانایی سیستم ایمنی بدن برای تصحیح نارسایی‌های سلول‌ها نیز کاهش می‌یابد؛ از این‌رو با پیر شدن، احتمال ابتلا به سرطان نیز بیشتر می‌شود.
سیستم دفاعی تحمل کمتری حتی در مورد سلول‌های بدن خود فرد پیدا می‌کند. گاهی اوقات اختلال خود ایمنی در برخی افراد پیش می‌آید و سلول‌های ایمنی به ارگان‌ها و بافت‌های خاص خود حمله‌ور می‌شوند.
سایر عوامل نیز خطر ابتلا به عفونت‌ها را افزایش می‌دهند؛ مثل: تغییر در احساسات، تغییر در راه رفتن، تغییر در ساختار پوست و برخی تغییرات دیگر. بیماری‌ها نیز سیستم ایمنی را ضعیف می‌کنند و بدن بیشتر مستعد عفونت‌ها می‌شود.
دیابت یکی از رایج‌ترین این بیماری‌هاست که باعث تضعیف سیستم دفاعی بدن می‌شود. افزایش سن و سال و پیری روی التهابات بدن و میزان بهبودی زخم‌های بدن نیز اثر می‌گذارد.
التهاب نوعی واکنش ایمنی است. وقتی که سیستم دفاعی بدن احساس خطر می‌کند، سلول‌های بیشتری را به آن قسمت بدن که درگیر مشکل شده است، می‌فرستد و این با تورم درد، قرمزی، داغ شدن، سوزش و حساسیت همراه است.
التهاب عموما نشان دهنده عفونت است؛ اما می‌تواند در اثر حمله و تهاجم خود ایمنی نیز به وجود آید. افراد مسن و پیر معمولا بسیار دیرتر از جوان‌ها بیماری‌ها و آسیب‌های‌شان بهبود می‌یابد و این به علت سیستم دفاعی و تغییرات مربوط به آن است و یا ممکن است خطر دیگری فرد را تهدید کند؛ مثل دیابت.
بیشتر افراد مسن داروهای ضد التهابی مصرف می‌کنند تا برخی دردهای خود را کنترل کنند و همین مسئله باعث کندتر شدن روند بهبود زخم‌ها در آنها می‌شود.
پیشگیری از بیماری‌ها در سالمندی
همان قدر که ایمن‌سازی بدن در مورد کودکان ضروری است، افراد پیر و سالخورده نیز نیاز به ایمن‌سازی دارند. ده سال یکبار باید ایمن‌سازی در برابر بیماری کزاز انجام شود.
ایمن‌سازی بدن در برابر ذات‌الریه، آنفلوآنزا و هپاتیت نیز در این دوران اهمیت دارد.
تغییرات سیستم تناسلی در آقایان در دوران پیری
تغییرات مربوط به سیستم تناسلی در آقایان شامل تغییر در بافت بیضه‌ای، تولید اسپرم و قابلیت نفوظ است. این تغییرات به طور تدریجی رخ می‌دهند.
برخلاف خانم‌ها، آقایان به ناگاه تغییر در باروری را تجربه نمی‌کنند؛ یعنی بر خلاف خانم‌ها که دچار یائسگی می‌شوند، آقایان به صورت تدریجی باروری خود را از دست می‌دهند.
این تغییرات ابتدا از بیضه‌ها شروع می‌شود که حجم آن و همچنین میزان هورمون‌های مردانه تستسترون کاهش می‌یابد (البته کاهش هورمون‌های مردانه بسیار کم و اندک است).
لوله‌هایی که اسپرم را حمل می‌کنند، قابلیت انعطاف‌پذیری‌شان کم می‌شود. بیضه‌ها همچنان تولید اسپرم می‌کنند ولی با روندی کنُدتر.
عملکرد ادراری
غده پروستات با افزایش سن بزرگ‌تر می‌شود، زیرا بافت اسکارلیک جایگزین بافت پروستات می‌گردد. به این شرایط هایپروتروفی پروستات خوش خیم یا (BPH) می‌گویند که در 50 درصد از مردان اتفاق می‌افتد.
این وضعیت با کُندتر شدن ادرار و حتی انزال همراه است. هم در آقایان و هم در خانم‌ها سیستم تولید مثل باعث ایجاد تغییرات در سیستم ادراری می‌شود.
تاثیر تغییرات
مردها قدرت باروری متفاوتی دارند و معمولا سن و سال آنها تعیین کننده میزان باروری‌شان نیست.
عملکرد پروستات چندان به باروری آقایان ارتباط ندارد. مردی که غده‌های پروستاتش را در آورده است نیز می‌تواند پدر شود.
سایر مشکلات رایج سالمندی
- نارسایی در نعوظ
نگرانی اغلب آقایان پا به سن گذاشته همین مسئله است. البته این وضعیت بیشتر تحت تاثیر مشکلات روانی و یا حتی استفاده از برخی داروهای درمانی تا فرایند پیری است.
نارسایی در نعوظ در اثر مصرف داروها و یا بیماری‌ها رخ می‌دهد و قابل درمان است. BPH روی عملکرد دستگاه ادراری اثر می‌گذارد. پروستات بزرگ شده باعث بسته شدن لوله‌ای می‌شود که ادرار مثانه را تخلیه می‌کند.
این تغییرات باعث می‌شود تا مردان مسن بیشتر دچار عفونت دستگاه ادراری شوند. وقتی که مثانه به طور کامل تخلیه نشود، ادرار به کلیه‌ها باز می‌گردد و اگر این وضعیت ادامه یابد، می‌تواند به نارسایی کلیه‌ها منجر شود.
همچنین عفونت غده پروستات یا التهاب آن نیز پیش می‌آید. احتمال ابتلا به سرطان پروستات در میان مردان پا به سن گذاشته بیشتر است. این بیماری یکی از مهم‌ترین علل مرگ و میر مردان می‌باشد.
سرطان مثانه نیز در میان مردان مسن بیشتر دیده می‌شود؛ اما سرطان بیضه در مردان جوان شایع‌تر است.
پیشگیری
بیشتر تغییرات فیزیکی مثل بزرگ‌تر شدن پروستات و یا تحلیل رفتن بیضه، غیر قابل اجتناب هستند؛ اما توجه به برخی مشکلات، مثل فشار خون بالا و درمان دیابت باعث می‌شود خطرات و مشکلات کمتری دستگاه ادراری و تناسلی را تهدید کند.
- تغییرات ناشی از پیری روی سیستم عصبی بدن
با افزایش سن و سال، مغز و سیستم عصبی دچار تغییرات طبیعی می‌شود. مغز و نخاع سلول‌های عصبی خود را از دست می‌دهند. سلول‌های عصبی، پیام‌ها را به صورت کُندتری انتقال می‌دهند.
تجزیه شدن عصب‌ها روی حواس ما اثر می‌گذارند؛ به همین دلیل واکنش‌ها کُندتر می‌شوند، حواس تغییر می‌کند و در حرکت کردن نیز دچار مشکلاتی می‌شویم.
برخی از تغییرات در حافظه و افکار به نظر طبیعی می‌آید. مردم به اشتباه فکر می‌کنند که این تغییرات باعث می‌شود افراد پیر گیچ و فرتوت شوند؛ ولی در واقع این یک باور غلط است.
این تغییرات در تمام افراد یکسان نیست. برخی افراد تغییرات فیزیکی زیادی در بافت مغز و اعصاب دارند و برخی هم تغییرات اندکی. این تغییرات همیشه به تاثیرات ناشی از توانایی فکر کردن مربوط نیستند.
مشکلات دستگاه عصبی در دوران پیری
زوال حافظه و از دست دادن آن یک فرایند طبیعی از پیری نیست. این وضعیت در اثر گسترش اختلالات مغزی، مثل بیماری آلزایمر رخ می‌دهد.
روان پریشی و دیوانگی باعث افزایش زوال حافظه می‌شود؛ ولی در واقع یک بیماری است که به مغز مربوط نمی‌باشد و تغییراتی در فکر کردن و رفتار کردن ایجاد می‌کند.
مثلا هر نوع عفونتی می‌تواند یک فرد پیر و مسن را دچار روان پریشی کند. برخی داروهای خاص نیز در این زمینه اثر گذارند.
عدم کنترل صحیح قند خون یکی دیگر از علل مشکلات فکری و رفتاری است. بالا و پایین رفتن میزان قند خون تاثیر زیادی در فکر کردن آنها دارد.
براساس پژوهش‌های به عمل آمده، ورزش‌های فیزیکی و ذهنی توانایی‌های فکری را بالا می‌برند.
کتاب خواندن، جدول و معما حل کردن، شرکت در مکالمات و بحث‌های تحریک کننده، در کنار ورزش مداوم، عملکرد مغز را افزایش می‌دهند.
- تغییرات ناشی از پیری در سیستم تولید مثل خانم‌ها
برای خانم‌ها پیری یعنی تغییر هورمون‌های بدن، تغییرات فیزیکی و تغییرات روانی. یائسگی یک بخش بسیار طبیعی از فرایند پیری خانم‌هاست. تخمدان‌ها دیگر تخمک‌گذاری نمی‌کنند.
قاعدگی‌های ماهانه به پایان می‌رسد و برخی تغییرات دیگر در بدن خانم‌ها رخ می‌دهند.
زن‌ها معمولا در 50 سالگی یائسه می‌شوند (در 8 درصد از خانم‌ها یائسگی حتی قبل از چهل سالگی نیز رخ می‌دهد).
در این شرایط تخمدان‌ها به محرک‌ها (هورمون FSH و LH) پاسخ نمی‌دهند و میزان این هورمون‌ها در بدن کاهش می‌یابد.
هورمون‌های تولید شده توسط تخمک‌ها شامل انواع مختلف استروژن از جمله استرادیول می‌باشند. علاوه بر استروژن، پروژسترون و آندروژن‌ها نیز توسط تخمک‌ها تولید می‌شوند.
در دوران یائسگی این هورمون‌ها کاهش می‌یابند و تخمک‌ها مقدار اندکی تستسترون و کمی هم استروژن ترشح می‌کنند. کاهش و افت میزان هورمون‌ها، باعث ایجاد تغییرات اساسی در سیستم تولید مثل می‌شود.
دیواره مهبلی قابلیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد و لاغرتر و سخت‌تر می‌شود. باروری خانم‌ها تحت تاثیر میزان هورمون‌های آنهاست.
یائسگی وقتی رخ می‌دهد که فرد به مدت یک سال کامل دچار سیکل ماهانه نشود. علائم یائسگی و شدت آن در افراد مختلف، فرق می‌کند.
بسیاری از علائم تحت تاثیر تغییرات هورمونی هستند و فقط 20 درصد از تمام خانم‌ها علائمی را بروز می‌دهند که نیاز به اقدامات پزشکی دارد.
در بافت سینه‌ها نیز تغییراتی ایجاد شده و این تغییرات از همان دوران یائسگی شروع می‌شوند. جایگزینی استرس (از طریق دارو) می‌تواند این علائم را کاهش دهد.
مثلا از خشکی و نازک شدن مهبل جلوگیری کند. در ضمن خطر بروز برخی مشکلات، مثل استئوپرویس را نیز کاهش می‌دهد.