زینب زینال زاده – خبرنگار
تحریریه زندگی آنلاین : دست‌هایش می‌لرزد، کمرش چون کمان خمیده شده و پاهایش قدرت راه رفتن ندارد. کمتر از 20 ثانیه به قرمز شدن چراغ راهنما مانده و او مجبور است در این فرصت کوتاه از عرض خیابان عبور کند. پسر جوانی که کنارش ایستاده، دستش را محکم می‌گیرد و با عصبانیت می‌گوید: «تندتر بیا دیگه!» پیرمرد نگاهی به جوان می‌اندازد و نگاهی هم به چراغ راهنما و در فکر فرو می‌رود. گویا یاد سال‌های خیلی دور، که پسر هنوز کودک خردسالی بود، می‌افتد. روزی که دست در دست کودکش از عرض خیابان عبور می‌کرد و پسر آهسته قدم برمی‌داشت و او با صبوری قدم‌هایش را کند می‌کرد. این روزها آستانه صبر و تحمل نسل جوان کم شده و انجام چنین رفتارهایی حتی اگر ناخواسته باشد، موجب آزار بزرگ‌ترها به‌ویژه پدر و مادرهای سالمند می‌شود و زمینه بروز پدیده «سالمند آزاری» را در جامعه فراهم می‌کند. پدیده‌ای که بر اساس آمار سازمان بهزیستی استان تهران در مقایسه با سال پیش، 50 درصد افزایش داشته است. سالمند آزاری، پدیده جدیدی نیست اما به تازگی در جامعه سیر صعودی یافته است و این می‌تواند زنگ خطر و هشدار برای همه مردم و مسئولان باشد. معاون اجتماعی سازمان بهزیستی استان تهران سالمند آزاری را تنها ضرب و شتم سالمندان نمی‌داند بلکه این پدیده را دارای ابعاد مختلفی معرفی می‌کند که یک بعد آن آزارهای جسمی است و بخش دیگر هم مربوط به آزارهای روحی، روانی و عاطفی می‌شود. افراد در دوران سالمندی به دلیل کهولت و بیماری، توانایی انجام کارهای روزمره را ندارند و نیازمند کمک اطرافیان هستند. «مهشید موقر» بر این باور است که در این دوران، طرد یا ترک و رها کردن سالمندان، آن‌ها را دچار صدمات روحی و روانی و جسمی می‌کند: «هر کار عمد یا غیرعمدی که سبب آسیب‌دیدگی سالمندان شود، مصداق سالمند آزاری است. متأسفانه فرزندان و اطرافیان با بی‌توجهی کردن به پدر و مادر سالمند خود، موجب آزار روحی و روانی آن‌ها می‌شوند.
بیشتربخوانید:
تغییر سبک زندگی
سالمند آزاری به یک منطقه و یک قشر و یک محدوده تعلق ندارد و به گونه‌ای، کلان‌شهر تهران با این پدیده مواجه و یا درگیر است. موقر بر این باور است که فرهنگ و تربیت خانوادگی در بروز این پدیده تأثیر زیادی دارد: «فرزندان از پدر و مادر الگو‌برداری می‌کنند. وقتی والدین با بزرگ‌ترهایشان درست رفتار کنند، فرزندان هم می‌آموزند و خود را موظف می‌کنند به بزرگ‌ترها احترام بگذارند و آن‌ها را تکریم کنند.» باورهای مذهبی و میزان تحصیلات، عوامل تأثیرگذار در ایجاد پدیده سالمند آزاری است. معاون اجتماعی سازمان بهزیستی استان تهران می‌گوید: «در دین اسلام به تکریم بزرگ‌ترها و سالمندان توصیه شده است و به همین دلیل، سالمند آزاری در خانواده‌های مذهبی کمتر دیده می‌شود.» وضعیت اقتصادی از عوامل دیگر مؤثر در بروز پدیده سالمند آزاری است که موقر در تشریح آن می‌گوید: «متأسفانه بخش عمده پدیده سالمند آزاری ریشه در وضعیت اقتصادی خانواده‌ها دارد. نگهداری از سالمندان پرهزینه است و به همین دلیل این پدیده در خانواده‌های کم‌درآمد بیشتر دیده می‌شود.» به طور کلی تغییر سبک زندگی از سنتی به مدرن و شکل خانواده‌ها از گسترده به هسته‌ای موجب رواج پدیده سالمند آزاری در جامعه کنونی شده است.
زنگ خطر
شهروندان برای گزارش سالمند آزاری با سامانه 123 تماس می‌گیرند و بر اساس آمارهای این سامانه، در سال گذشته، حدود 731 مورد سالمند آزاری در استان تهران ثبت شده و این آمار فقط در 3 ماه اول امسال به 220 مورد رسیده است. موقر می‌گوید: «حدود 12درصد تماس‌های سامانه 123 مربوط به سالمند آزاری است و متأسفانه این پدیده در مقایسه با سال گذشته، نزدیک به 50درصد افزایش داشته است و این سیر صعودی می‌تواند برای جامعه خطرناک باشد.» معاون اجتماعی سازمان بهزیستی استان تهران در صحبت‌هایش به مورد دیگری نیز اشاره می‌کند که موجب تأسف و تأثر است. او می‌گوید: «آمار مربوط به آزار و اذیت زنان سالمند بیشتر از مردان است و این پدیده اغلب توسط نزدیکان و افراد مورد اعتماد رخ میدهد که پیش از اینکه دیر شود باید با آن مقابله کرد.» آگاه‌سازی افراد از نیازهای سالمند، تقویت ارزش‌های خانوادگی، حمایت دولت از حقوق سالمندان، برگزاری برنامه‌های تفریحی و شاد ویژه سالمندان و آگاه‌سازی سالمندان از حق و حقوقشان، راه‌هایی هستند که به گفته موقر می‌توانند مانع افزایش این پدیده در جامعه شوند.
بیشتر بخوانید:
آمارها واقعی نیست
با تبدیل شهرداری به نهاد اجتماعی و فرهنگی، مدیران شهری تلاش کرده‌اند در اجرای برنامه‌های روزمره به گروه‌های سنی متفاوت خدمات متناسبی ارائه دهند. راه‌اندازی سرای محله، نخستین گامی بود که در افزایش سرانه‌های فرهنگی محله‌ها برداشته شد و پس از آن در محله‌ها نیز کانون‌های گوناگون با هدف جلب مشارکت شهروندان و ارائه خدمات تخصصی متناسب با سن شهروندان راه‌اندازی شد. در این میان قشر سالمندان که از آن‌ها با عنوان «جهان‌دیدگان» یاد می‌شود، بی‌بهره نماندند و کانون سالمندان تشکیل شد تا امکانات رفاهی و درمانی بیشتری در اختیار این قشر قرار بگیرد. مسئولان کانون سالمندان تلاش کردند با دایر کردن کلاس‌های آموزشی، نسل جوان را با رفتار صحیح و نحوه برخورد با سالمندان آشنا کنند تا شاید سدی مقابل رواج بی‌رویه پدیده سالمند آزاری ایجاد کنند. «فرزانه بشردوست» دبیر کل کانون سالمندان شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری محله آمارهای ارائه شده مربوط به سالمند آزاری را واقعی نمی‌داند و می‌گوید: «در معابر عمومی کمتر با پدیده سالمند آزاری مواجه می‌شویم اما اغلب در خانه و حریم خصوصی و توسط اطرافیان درجه یک رخ میدهد، سالمندان آزار دیده، راضی به شکایت یا بیان کردن این مشکلات نیستند. به همین دلیل آمارهای واقعی بیشتر از آن چیزی است که امروز توسط برخی از مسئولان اعلام می‌شود.» به گفته او نزدیک به یک تا 5درصد سالمندان، به نوعی سالمند آزاری را تجربه کرده‌اند: «سلامت روحی و روانی در وهله اول و پس از آن سلامت جسمی سالمندان دارای اهمیت است و هر چیزی که آسیبی به روح و روان و جسم آن‌ها وارد کند و موجب آزردگی‌شان شود، سالمند آزاری است و باید با مرتکبان آن برخورد شود. متأسفانه با وضعیت و شرایط حاکم در جامعه که به نوعی سبب کاهش آستانه صبر و تحمل شده و همدلی بین نسل نوجوان و جوان یا با سالمندان کم‌رنگ کرده است باید منتظر افزایش روز افزون این پدیده در جامعه باشیم.» سالمندی دوره‌ای است که به دلیل بی‌حوصلگی فرد سالمند تمایل زیادی به برقراری روابط اجتماعی با دوستان ندارد و به همین دلیل لازم است در خانه و کانون خانواده مورد محبت قرار بگیرند و مرکز توجه باشند.
ابتلا به سالخوردگی
بشردوست، سال‌هاست که دبیر کل کانون سالمندان شهر تهران است و با استناد به تجربیاتش، باور دارد که شکاف بین نسل جوان و سالمند هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود. او به کاهش زاد و ولد و پیر شدن هرم سنی کشور اشاره و عنوان می‌کند: «هر روزی که می‌گذرد یک قدم به سالخوردگی جمعیتی نزدیک‌تر می‌شویم و همین موضوع میزان سالمند آزاری را تشدید می‌کند. سالمندان به لحاظ جسمی و روحی نیاز به رسیدگی‌های ویژه‌ای دارند که گاهی هزینه‌بر هستند و نداشتن تمکن مالی و فشارهای اقتصادی زمینه توسعه این پدیده شوم را فراهم می‌کند. بنابراین سالمند آزاری پدیده‌ای نیست که بتوان به‌طور یکسان در همه مناطق از آن صحبت کرد و بگوییم در مناطق شمالی کمتر و در مناطق جنوبی بیشتر است. این پدیده متأسفانه در بین قشر مرفه و ضعیف دیده می‌شود و دولتمردان باید به فکر مدیریت و پیشگیری این پدیده باشند.»
بیشتر بخوانید:
سالمندی سالم در جامعه
"معصومه صالحی" دبیر انجمن آلزایمر ایران: افراد در دوره سالمندی، به انواع بیماری‌ها مبتلا می‌شوند که مشکل‌ترین آن بیماری آلزایمر است. این بیماری معمولاً از 65 سالگی شروع می‌شود و اکنون نزدیک به 2درصد جمعیت سالمندانی که در این گروه سنی قرار دارند، به این بیماری مبتلا هستند و هر 5 سالی که می‌گذرد تعداد مبتلایان 2 برابر می‌شود و تقریباً 40 تا 45درصد سالمندان 80 تا 85 ساله با این بیماری دست و پنچه نرم می‌کنند. تغییر اختلال رفتاری و عملکردی نتیجه این بیماری است و به همین دلیل سالمندان مبتلا به آن کنترلی روی رفتار، حرکات، گفتار و برخی از عملکردهای ارادی و غیرارادی ندارند. متأسفانه نداشتن آگاهی و اطلاع کافی از این بیماری موجب می‌شود، اطرافیان سالمندان مبتلا، عکس‌العمل‌های نادرستی نشان دهند و موجب آزار آن‌ها شوند. جامعه، زمانی می‌تواند دوره سالمندی سالمی داشته باشد که از دوره جوانی برنامه‌ریزی‌های درستی در روش تغذیه و مدیریت‌های اقتصادی انجام دهد. البته در این میان مشارکت مردم و دولتمردان بسیار اهمیت دارد و هیچ‌کدام به تنهایی قادر به کنترل و مدیریت آن نخواهند بود.
