دکتر دردانه ابراهیمی؛ متخصص انکولوژی
سرطان سومین عامل مرگ‌ومیر در ایران است. تخمین زده می‌شود سالانه بیش از 70 هزار مورد جدید سرطانی در کشور اتفاق بیفتد که با افزایش درصد سالمندی در جمعیت کشور انتظار می‌رود بروز موارد سرطانی در دو دهه آینده به دو برابر افزایش یابد. در صورت افزایش آگاهی، تشخیص به موقع و درمان موثر بیش از 50 درصد مبتلایان به سرطان می‌توانند از عمری طولانی برخوردار شوند.
شناخت سرطان
سرطان به دلیل تغییرات ژنتیکی در سلول‌ها ایجاد می‌شود. یک سلول طبیعی معمولاً پس از یک سلسله تغییر و تحول در ژن‌ها، به سلول سرطانی تبدیل می‌شود. در شرایط عادی سلول‌ها، در حد نیاز بدن و به صورت کنترل شده رشد کرده و تقسیم می‌شوند. زمانی که ژنتیک سلولی تغییر پیدا می‌کند، سلول به طور غیر قابل کنترلی شروع به تقسیم می‌کند و سلول‌های اضافی بوجود می‌آیند که اغلب تشکیل توده‌ای از بافت را می‌دهند که تومور نامیده می‌شود. این تومورها می‌توانند خوش‌خیم (غیر سرطانی) و یا بدخیم (سرطانی) باشند.
چه عواملی باعث بروز سرطان می‌شوند؟
کهولت سن: کهولت سن مهم‌ترین عامل ایجاد سرطان است و بیشتر سرطان‌ها در افراد بالای 65 سال اتفاق می‌افتد، اما در عین حال افراد در هر سنی، حتی در سنین کودکی، نیز ممکن است به سرطان مبتلا شوند.
دخانیات: استفاده از محصولات تنباکو و یا قرار داشتن پیوسته در معرض دود آن خطر ابتلا به سرطان‌های ریه، حنجره، دهان، مری، مثانه، کلیه، حلق، معده، لوزالمعده و دهانه رحم را افزایش می‌دهد.
پرتوی فرابنفش: از اشعه خورشید، لامپ‌های آفتابی و دستگاه‌های برنزه کننده ساطع می‌شود. این اشعه موجب پیری زودرس پوست و آسیب‌دیدگی آن می‌شود و ممکن است به سرطان پوست منجر شود.
پرتو یونیزان: اینگونه تشعشعات پرتوهایی هستند که از فضای خارج جو زمین، از غبار رادیواکتیو، گاز رادون، اشعه ایکس و منابع دیگر ایجاد می‌شوند و میتواند موجب آسیب‌دیدگی سلول‌ها و ابتلا به سرطان شوند.
برخی مواد شیمیایی و مصنوعات خاص: کار و تماس با آزبست (پنبه نسوز)، بنزن، بنزیدین، کادمیوم، نیکل یا وینیل کلراید در محیط کار میتواند موجب ابتلا به سرطان شود.
برخی ویروس‌ها و باکتری‌ها
ویروس پاپیلوم انسانی: یکی از دلایل اصلی سرطان دهانه رحم است. همچنین در ابتلا به دیگر سرطان‌ها نیز یکی از عوامل خطر به حساب می‌آید.
ویروس‌های هپاتیت B و C: سرطان کبد ممکن است سال‌ها بعد از ابتلا به هپاتیت B و C بروز کند.
ویروس لوسمی‌لنفوم سلول‌های انسانی خطر ابتلای فرد به لنفوم و لوسمی را افزایش می‌دهد.
ویروس نقص ایمنی انسانی: ویروسی است که باعث بیماری ایدز می‌شود. در افراد مبتلا، خطر ابتلا به سرطان‌هایی مانند خون و نوع نادری از سرطان به نام سارکوم کاپوزی بسیار افزایش می‌یابد.
ویروس ایشنین – بار: عفونت ناشی از ویروس اپشتین – بار میتواند خطر ابتلا به لنفوم را افزایش دهد.
ویروس هریس انسانی: این ویروس نیز میتواند موجب بروز سارکوم کاپوزی شود.
هلیکوباکترپیلوری: این باکتری میتواند موجب زخم معده و همچنین سرطان‌های معده و لنفوم جدار معده شود.
برخی هورمون‌ها: هورمون درمانی مربوط به یائسگی ممکن است عوارض جانبی خطرناکی داشته باشد. هورمون‌ها می‌توانند خطر ابتلا به سرطان سینه، سکته قلبی، سکته مغزی یا لخته شدن خون را افزایش دهند.
سابقه ابتلا به سرطان در خانواده (توارث)
رژیم غذایی نامناسب: کمبود فعالیت بدنی یا اضافه وزن: افرادی که رژیم غذایی پرچربی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان‌های روده بزرگ، رحم و پروستات قرار دارند. فعالیت بدنی کم و اضافه وزن از جمله عواملی هستند که خطر ابتلا به سرطان‌های سینه، روده بزرگ، مری، کلیه و رحم را افزایش می‌دهند.
تشخیص زود هنگام سرطان
تشخیص زود هنگام سرطان در بسیاری از موارد شانس بهبودی کامل را افزایش می‌دهد. سرطان در مراحل اولیه به ندرت علائم هشدار دهنده دارد.
اقدامات زیر به تشخیص زودرس سرطان، به خصوص در افرادی که در معرض خطر بیشتری قرار دارند، کمک می‌کنند.
1- انجام معاینات منظم توسط پزشک
2- انجام معاینات منظم توسط خود فرد
انجام آزمون‌های غربالگری
برخی از سرطان‌ها را می‌توان پیش از آنکه در بدن علائمی ایجاد کنند تشخیص داد. آزمایشات برای تشخیص سرطان (یا شرایطی که ممکن است منجر به سرطان شود) را در مورد افرادی که علائمی از سرطان در آنها ظاهر نشده است آزمایشات غربالگری می‌نامند.
علائم هشدار دهنده سرطان
- وجود توده با ضخیم شدگی در سینه با دیگر قسمت‌های بدن
- رشد خال جدید یا تغییراتی در خال قدیمی
- زخمی که التیام نمی‌یابد.
- خشونت در صدا یا سرفه‌ای که از بین نمی‌رود.
- تغییراتی در اجابت مزاج یا دفع ادرار
- ناراحتی پس از خوردن غذا
- وجود مشکلاتی در بلع
- افزایش یا کاهش بی‌دلیل وزن
- ترشحات یا خونریزی‌های غیر منتظره
- احساس ضعف یا خستگی شدید
در بیشتر مواقع این علائم به معنی وجود سرطان نیستند. همچنین ممکن است به دلیل وجود تومور خوش‌خیم یا دلایل دیگر باشند و تنها پزشک میتواند در این مورد نظر دهد. شخصی که این علائم یا تغییرات دیگری در او مشاهده شود باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند تا مشکلاتش تشخیص داده شده و درمان شود.
تشخیص بیماری
اگر برخی علائم سرطان در شما آشکار شد و یا نتایج آزمایشات غربالگری مثبت بود، این پزشک است که باید تشخیص دهد این علائم و نتایج واقعاً مربوط به سرطان است یا دلایل دیگری دارد. پزشک احتمالا سوابق پزشکی شخصی و خانوادگی شما را جویا می‌شود و معاینه بالینی انجام می‌دهد...
برای خواندن بخش دوم- آنچه لازم است درباره سرطان بدانید- اینجا کلیک کنید.
