دکتر محمدرضا خدایی اردکانی؛ روانپزشک
یک خانم 31 ساله با شکایت از سردرد مراجعه می‌کند. بیشتر هنگامی که با همسر خود بگومگو می‌کند و یا از کم‌توجهی او به خود ناراحت است، دچار آن می‌شود. درد او درد مبهمی است که بیشتر از پشت سر شروع و به تمام سر کشیده می‌شود و او احساس می‌کند سرش را فشار می‌دهند که در این حالت، احساس خستگی و منگی می‌کند و کج‌خلق می‌شود.
خودش می‌گوید در دوران پریود بدتر است و فقط باید دراز بکشد یا مسکن بخورد تا بهتر شود.
آقایی 36 ساله و مدیر یک شرکت خصوصی است که بسیار به نظم اهمیت می‌دهد و از یک‌سو وقتی دیگران رعایت نظم و ترتیب را نمی‌کنند، عصبی می‌شود. مدتی است دچار سردردهای یکطرفه می‌شود که با اشکریزش همراه است و بیشتر شب‌ها سراغ او می‌آید. سردرد بسیار شدید باعث کلافگی او می‌شود که در عرض یک ربع به حد نهایت می‌رسد و پس از دوسه ساعت آرام می‌شود.
سردرد یکی از شکایات شایع در بین مردم است و هر سن و جنسی را درگیر می‌کند. شاید بتوان گفت شایع‌ترین شکایت از بیماری سردرد است.
علل سردرد متفاوت است: از علل جسمی مانند سینوزیت، عیوب چشم، بیماری‌های دندان و فک، بیماری‌های عفونی و ویروسی، مسمومیت‌ها سردرد می‌دهند تا سردردهایی که منشأ عصبی علت بروز آنهاست. از جمله سردردهای با منشأ عصبی می‌توان به سردردهای خوشه‌ای و همچنین سردردهای تنشی و انقباض عضلانی اشاره کرد.
سردرد خوشه‌ای
بیشتر درمردان اتفاق می‌افتد که معمولاً در یک طرف سر یا اطراف چشم یکطرف می‌باشد و بیشتر شب‌ها اتفاق می‌افتد و با اشکریزش یا قرمزی یکطرفه چشم همراه است. شروع سردرد ناگهانی است و یکی دو ساعت طول می‌کشد و باعث آزار شدید فرد می‌شود. بیشتر در افرادی اتفاق می‌افتد که دوست دارند همه‌چیز با میل و اراده آنها پیش برود و به قول معروف شخصیت‌های وسواسی هستند.
در نیمی از بیماران در همان طرفی که سردرد وجود دارد، گرفتگی بینی یا آبریزش و گرگرفتگی صورت همراه با حالت تهوع دیده می‌شود که بیمار وقتی به کاری مشغول می‌شود، سردردش کاهش می‌یابد (برخلاف میگرن که محیط آرام و ساکت بهتر است).
این سردردهای یکطرفه و شدید ممکن است در عرض 1-2 ماه پشت سر هم باعث آزار فرد گردد و سپس چند ماه هیچ حمله‌ای دست ندهد و مدتی بعد با استرس یا حتی بدون استرس مجدداً سراغ فرد بیاید. دیده شده است مصرف سیگار و الکل، باعث تشدید بیماری و خواب منظم و زندگی کم‌استرس باعث کاهش آن می‌شود.
لازم به ذکر است این نوع سردرد ناگهانی و معمولاً شدید می‌باشد و مراجعه به پزشک به عنوان اولین راه درمان است. یک پزشک با مهارت بالینی خود و همچنین تجربه و استفاده از آزمایش یا عکس می‌تواند سایر علل سردرد را کنار بگذارد و درمان مناسب دارویی را انجام دهد.
اما آنچه مهم است، اینکه زندگی توأم با آرامش همراه با برنامه‌ریزی، خواب و ورزش منظم و تغذیه مناسب می‌تواند تا حدودی در پیشگیری مؤثر باشد و استفاده از داروهای مسکن (بعد از غذا) و قرص سوماتریپتان یا ارگوتامین و پروپرانولال در صورتی که توسط پزشک تجویز شود، مؤثر خواهد بود. لازم به ذکر است در حال حاضر درمان قطعی برای این سردرد وجود ندارد. در برخی کشورها از اسپری بینی زویمترپیتان نتیجه خوبی گرفته شده است.
سردرد تنشی (سردرد انقباض عضلانی)
بیشتر خانم‌های جوان و میانسال درگیر این نوع سردرد می‌شوند و استرس هیجانی اغلب باعث انقباض عضلات در پس سر، گردن و اطراف سر می‌گردد. درد مبهم است و در پشت سر شروع و مانند کمربند محکم اطراف سر احساس می‌شود. سردرد معمولاً دوطرفه است و زندگی فرد را مختل می‌کند.
شدت درد معمولاً زیاد نبوده و با حالت تهوع همراه نیست و ممکن است در هر زمانی از روز بروز کند؛ به‌خصوص بعدازظهرها که خستگی روزانه یا استرس بیشتر است. زودرنجی، حساس بودن، مشخصه فکری و وسواس در کارها، عدم استراحت کافی، خستگی زیاد، بدخوابی یا کم‌خوابی، استرس‌های هیجانی عوامل مستعدکننده این نوع سردرد هستند و به‌خصوص در بین خانم‌ها نزدیک عادت ماهیانه بیشتر دیده می‌شود.
سردرد ممکن است ضرباندار، مبهم و فشاردهنده باشد و در پس سر و دور چشم‌ها بیشتر احساس گردد. درد معمولاً پس از چند ساعت بهتر می‌شود و با استراحت یا درمان دارویی سریع‌تر آرام می‌گیرد. برای پیشگیری بهترین فرد، خود بیمار است. با توجه به اینکه این سردردها در برخی موارد ممکن است مزمن شوند، فرد باید خودش به پزشک کمک کند؛ به این ترتیب که با ثبت مواقعی که دچار سردرد می‌شود، همچنین با شناسایی عوامل شروع سردرد و عوامل کاهش‌دهنده درد، پزشک را در تشیص یاری دهد.
بیمار باید برخی غذاها مانند غذاهای محرک، همچنین سوسیس، کالباس و یا غذاهایی که خود فرد براساس تجربه احساس می‌کند به بهتر یا بدتر شدن سردرد کمک می‌کند، را یادداشت کند. برای درمان بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید. از استرس و هیجان تا حد امکان بپرهیزید و روش‌های مدیریت استرس خود را فرا گیرید. زودرنجی و پرتوقع بودن را کنار بگذارید. سعی کنید زود نتیجه‌گیری و قضاوت نکنید.
خود را درگیر مشکلات نکنید و در حل مشکلات از دیگران هم کمک بخواهید. از وسواس بیش از اندازه و کمال‌طلبی در کارها پرهیز کنید و همیشه به خاطر بسپارید که افراط و تفریط در هر چیزی آسیب‌رسان است. زود عصبانی نشوید، خودخوری و نشخوار فکری را کنار بگذارید و بدانید که حسادت چیز بدی است و بدتر از آن قهر با دیگران و حتی با خود است؛ چون باعث مشغله فکری می‌شود.
آرامش خود را حفظ کنید و تمرین‌های آرام‌سازی (جسمی و ذهنی) را فرا گیرید. سعی کنید عضلات خود را به‌خصوص عضلات پس سر و پیشانی را شل و این شل کردن را با تمام وجود احساس کنید. ذهن خود را هم خالی و آرام کرده و به خدا توکل کنید. رژیم غذایی مناسب توام با سبزیجات و میوه‌جات و غذاهای سالم را فراموش نکنید و از غذاهای ناسالم، و محرک و پرچرب بپرهیزید.
از برخی گیاهان دارویی، از جمله چای سبز، زعفران به میزان کم، سنبلطیب و بیدمشک می‌توان استفاده نمود. به یاد داشته باشید خواب منظم و کافی می‌تواند به جلوگیری از سردرد کمک کند و ورزش سبک هم که جای خود دارد. بیش از اندازه از مسکن استفاده نکنید، چون مسکن زیاد گاهی جواب برعکس می‌دهد. با شروع سردرد، کیسه آب گرم که دمای مناسب داشته باشد و گاهی کیسه آب سرد (برحسب تجربه قبلی شما) می‌تواند مؤثر باشد.
ماساژ ملایم و گاهی بستن پارچه‌ای به دور سر در برخی افراد کمک‌کننده است. گاهی مواقع هنگام سردرد یک استراحت یا چرت کوتاه می‌تواند سردرد را کاهش دهد. موقع سردرد ممکن است شما زودرنج‌تر و حساس‌تر باشید و با کوچک‌ترین چیزی عصبانی شوید، پس سعی کنید زیاد با کسی جر و بحث نکنید؛ چون ممکن است بعداً پشیمان شوید! به یاد داشته باشید سیگار، الکل و موادمخدر باعث تشدید سردرد در درازمدت می‌شوند.
در صورتی که با این روش‌ها سردردتان کمتر نشد، به پزشک مراجعه کنید. پزشک پس از بررسی تشخیصی بیشتر درمان‌های دارویی و غیردارویی برای شما تجویز می‌کند. مصرف برخی داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی تحت نظر پزشک، می‌تواند به درمان کمک کند.
گاهی برخی پزشکان ممکن است برای شل کردن عضلات دور سر (اگر شدید باشد)، حتی از تزریق داروی فلج‌کننده عضلات (بوتاکس) هم استفاده کنند. این درمان‌ها را حتماً به پزشک متخصص بسپارید و خوددرمانی نکنید. در انتها به یاد داشته باشید که حتی اگر سردرد هم بگیرید بالاخره خوب خواهید شد؛ چراکه پایان شب سیه سپید است.