آزاده دهقانی کری‌بزرگ : دانشجوی دکتری تخصصی سیاست‌های غذا و تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تبریز
تحریریه زندگی آنلاین : بیماری سلیاک نوعی اختلال سیستمیک، با واسطه ایمنی است که توسط گلوتن در رژیم غذایی افراد مستعد ژنتیکی ایجاد می‌شود و به دلیل تعامل پیچیده‌ای بین عوامل غذایی، ایمنی و محیطی می‌باشد.
گلوتن یک مجموعه پروتئینی است که در گندم، چاودار و جو وجود دارد. بیماری سلیاک با طیف گسترده‌ای از علائم بالینی، پاسخ آنتی‌بادی خاص سرم و درجات مختلف آسیب به مخاط روده کوچک مشخص می‌شود. سلیاک به دلیل صدمه به پرزها در روده باریک، با جذب ناقص مشخص می‌شود. این سوءجذب منجر به کمبودهای غذایی می‌شود که شامل درشت و ریزمغذیها است. یک رژیم غذایی فاقد گلوتن تنها استراتژی درمانی موجود در سلیاک می‌باشد. اگر یک رژیم دقیقا رعایت شود، ممکن است علائم برطرف گردد، یافته‌های بافت‌شناسی و آزمایشگاهی به حالت طبیعی برگردد و خطر عوارض مربوط به سلیاک در اکثر قریب به اتفاق بیماران کاهش یابد.
مطالعات قبلی نشان داده است که کمبودهای تغذیه‌ای 20 تا 38 درصد بیماران مبتلا سلیاک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کمبودهای تغذیه‌ای مشاهده شده در بیماری سلیاک ممکن است به دلیل خود سلیاک و یا از پیامدهای رژیم مخصوص آن باشد. شدت این کمبودها ممکن است تحت تأثیر زمان سپری شده قبل از تشخیص سلیاک یا درمان محل و میزان آسیب به روده کوچک و همچنین میزان سوءجذب باشد. اگرچه رژیم فاقد گلوتن با سلامتی بهتر در این بیماران همراه است، در بیست سال گذشته مطالعات متعددی گزارش کرده‌اند که یک رژیم فاقد گلوتن ممکن است باعث کمبود و عدم تعادل غذایی شود. در این رابطه، باید در نظر داشت که هر رژیم غذایی محدود ممکن است باعث عدم تعادل غذایی در هر دو عنصر درشت و ریز مغذی‌ها از جمله مواد معدنی شود. علاوه بر این، کمبود تغذیه و خود ایمنی همزمان ممکن است منجر به اختلالات عصبی در سلیاک شود. عواقب منفی یک رژیم فاقد گلوتن ممکن است به عواملی از جمله تغییر توزیع مصرف غذا، کیفیت نسبتا پایین محصولات فاقد گلوتن موجود در بازار و روش‌های غذایی منجر شود که به گروه‌های خاصی از مواد غذایی علاقه‌مند هستند.
بیشتر بخوانید:
کمبودهای تغذیه‌ای محتمل در بیماران مبتلا به سلیاک
درشت‌مغذی‌ها
چربی
نتایج مطالعات نشان داد که محتوای کل و چربی اشباع شده در محصولات فاقد گلوتن، و به ویژه برای نان‌های فاقد گلوتن، ماکارونی و محصولات نانوایی، بالاتر از محصولات حاوی گلوتن است. تعدادی از مطالعات میزان مصرف کل چربی در کودکان مبتلا به سلیاک را به میزان قابل توجهی بالاتر از گروه سالم گزارش کرده‌اند. مشخص شده است که هم کودکان دارای سلیاک و هم کودکان سالم مقادیر بیشتری چربی اشباع و مقادیر کمتری چربی اشباع نشده از میزان توصیه شده مصرف می‌کنند، هرچند که مطالعات اندکی تفاوت چشمگیر بین دو گروه را گزارش کرده است.
فیبر
محتوای فیبر در نشاسته و یا آردهای تصفیه شده مورد استفاده برای تولید محصولات فاقد گلوتن معمولا کم است.
در واقع، تولید شامل حذف لایه بیرونی دانه‌ها (که بیشتر فیبر را شامل می‌شود) می‌شود، در نتیجه مقدار نهایی فیبر محصول کاهش می‌یابد. مطالعات روی جمعیت کودکان نشان داده است که کودکان صرف نظر از اینکه در رژیم غذایی فاقد گلوتن و حاوی گلوتن هستند، از توصیه‌های دریافت فیبر غذایی پیروی نمی‌کنند.
کربوهیدرات‌ها
از آنجا که گلوتن مانع هیدرولیز نشاسته روده کوچک می‌شود، با حذف آن از رژیم غذایی ممکن است پاسخ گلیسمی به کربوهیدرات‌ها افزایش یابد. مطالعات قبلی نشان داده‌اند که شاخص گلیسمی در رژیم فاقد گلوتن اغلب نسبت به محصولات حاوی گلوتن بیشتر است. تنها دو مطالعه‌ای که شاخص گلیسمی رژیم غذایی را در کودکان مبتلا به سلیاک بررسی کرده‌اند، نشان داده است که در چنین کودکانی شاخص گلیسمی رژیم غذایی به میزان قابل توجهی بالاتر از افراد دیگر است. این جنبه که بسیار مربوط به کودکان مبتلا به سلیاک و دیابت نوع 1 است، جای بررسی بیشتر دارد.
بیشتر بخوانید:
ریز مغذی‌ها
همان‌طور که انتظار می‌رود، بیماران مبتلا به سلیاک که تحت درمان قرار نمی‌گیرند، به دلیل سوءجذب در مصرف ریزمغذیها از جمله آهن، اسید فولیک، ویتامین‌های A، B6، B12، D، E و K، مس و روی دچار کمبود هستند. قابل ذکر است که سطح ریز‌مغذی بیماران پس از شروع رژیم فاقد گلوتن همچنان ادامه دارد و بنابراین در حین پیگیری نیاز به مکمل دارند.
این کمبود مواد مغذی در برخی از زیر گروه‌های بیماران سلیاکی تحت تأثیر قرار می‌گیرد، ممکن است در تظاهرات بالینی خارج روده‌ای، از جمله عوارض عصبی (صرع، آتاکسی مخچه، نوروپاتی محیطی، نورومیوتونی، میلوپاتی و زوال عقل)، علائم روانپزشکی (پارستزی، اضطراب و افسردگی) یا تغییرات استخوانی (پوکی استخوان) نقش داشته باشد.
نتیجه‌گیری
یافته‌های مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که کودکان در معرض مصرف مقادیر بیش از حد چربی و مقادیر ناکافی فیبر، آهن، ویتامین D و کلسیم هستند، صرف‌نظر از اینکه در رژیم فاقد گلوتن قرار دارند یا خیر. این عدم تعادل ممکن است توسط رژیم فاقد گلوتن تشدید شود. در حقیقت، گزارش شده است که مصرف فولات، منیزیم، روی و مصرف غذاهای با شاخص گلیسمی بالا در کودکان مبتلا به سلیاک در رژیم فاقد گلوتن به طور قابل توجهی تغییر کرده است. هر زمان تشخیص سلیاک در کودکی انجام شود، در صورت لزوم، کمبودهای تغذیه‌ای باید بررسی و با مکمل‌های مناسب تا زمان بهبودی کامل مخاط، اصلاح شود. با شروع آزمایش و در ویزیت‌های بعدی، بیمار باید از طریق آزمایش خون از نظر وضعیت تغذیه‌ای کنترل شود. دستورالعمل‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که بیماران مبتلا به سلیاک و تحت رژیم فاقد گلوتن با کمبود باید به صورت سالانه مورد آزمایش قرار گیرند.
