نقش داروها در ایجاد استئوپروز

دکتر احمدرضا جمشیدی؛ فوق تخصص روماتولوژی

مصرف طولانی مدت  برخی از داروها باعث افزایش روند پوکی استخوان می‌شوند:

 داروهایی که در درمان سرطان‌ها استفاده می‌شوند.

 داروهایی که در بیماری‌های مزمن کبدی و بیماری‌های مزمن کلیوی مورد استفاده قرار می‌گیرند

بیماری‌ها

بعضی از بیماری‌ها، باعث افزایش روند پوکی استخوان می‌شوند که شامل موارد زیر هستند:

بیماری پرکاری غده تیروئید، پرکاری غده پاراتیروئید، بیماری دیابت، بیماری‌های التهابی مفصلی (مانند آرتریت روماتوئید)، لوپوس و بیماری‌های پلی‌میوزیت، که در رده بیماری‌های التهابی یا استخوانی – عضلانی و مفصلی هستند که باعث ایجاد پوکی استخوان می‌شوند.

کورتن

به طور کلی  کورتن‌ها از جمله داروهایی هستند که در بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.مصرف کورتن به عنوان عاملی که باعث تحریک پوکی استخوان می‌شود به اثبات رسیده است.

البته به این معنا نیست که نباید کورتن را مصرف کرد، مصرف کورتن مانند مصرف سایر داروها، در موارد نیاز، کاربرد دارد.

ولی هنگام مصرف کورتن باید به فکر پوکی‌استخوان هم بود و از ایجاد استئوپروز پیشگیری کرد.

هپارین

داروی هپارین که برای رقیق کردن خون، مورد استفاده قرار می‌گیرد، باعث افزایش روند پوکی استخوان می‌شود.

داروهای ضدصرع

در افرادی که به هر علت از داروهای ضدصرع استفاده می‌کنند، حتما باید به فکر پوکی و نرمی استخوان باشیم، در این افراد پیشگیری از روند پوکی استخوان باید به طور جدی انجام گیرد.

داروهای شیمی درمانی

داروهای ضدسرطان و داروهایی که در شیمی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، باعث افزایش پوکی استخوان می‌شود.

داروهای روان درمانی

برخی از داروهای روان درمانی، که در روان‌پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند مانند لیتیوم، باعث ایجاد پوکی استخوان می‌شوند. در موارد مصرف این نوع داروها، باید به فکر پیشگیری از پوکی استخوان هم باشیم.

فاکتور وزن در ایجاد استئوپروز

افرادی خیلی لاغر (LOW BMI) مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند، بنابراین در افراد لاغر باید به فکر پیشگیری و درمان پوکی استخوان باشیم.افرادی که در خانواده درجه یک آنها، ابتلا به پوکی استخوان وجود دارد، باید مراقب این بیماری باشند.

مکمل‌های کلسیم

اغلب این سوال پیش می‌آید که در افرادی که به طور روزانه 4 واحد لبنیات مصرف می‌کنند، آیا نیازی به مصرف مکمل‌های کلسیم وجود دارد یا خیر؟

اگر فردی به اندازه کافی لبنیات مصرف کند و ریسک فاکتوری برای پوکی استخوان نداشته باشد، نیازی به تجویز مکمل کلسیم وجود ندارد.

خانم‌های باردار باید به طور روزانه کلسیم و ویتامین D مصرف کنند، حال اگر این فرد مقدار کافی از کلسیم و ویتامین D را از طریق غذا مصرف کند، در صورتی که لاغری مفرط و یا هر عامل دیگری که فرد را مستعد ابتلا به پوکی استخوان می‌کند، در وی وجود نداشته باشد، نیازی به مصرف قرص کلسیم ندارد، مگر اینکه فردی دچار اختلالات جذب بوده و قادر به جذب کامل کلسیم نباشد و یا دچار بیماری باشد که کلسیم در بدن وی به خوبی جذب نشود.

بنابراین در افرادی که تغذیه مناسب دارند، نیازی به دریافت کلسیم اضافی وجود ندارد. (در خانم‌های شیرده نیز این قانون صدق می‌کند).

یادآوری

هر خانم باردار روزانه میزان 1500 میلی‌گرم کلسیم نیاز دارد، فقط باید ویتامین D، بیشتر از مقدار مورد نیاز معمول دریافت کند.

مصرف ویتامین D

نیاز روزانه ویتامین D در افراد معمولی و حتی افرادی که دچار پوکی استخوان هستند، به میزان (1200-800) واحد است.

آیا افرادی که به پوکی استخوان دچار هستند، تجویز ویتامین D تزریقی ضرورت دارد؟

در مبتلایان به پوکی استخوان، نیازی به تجویز ویتامین D تزریقی وجود ندارد، مگر اینکه اثبات شود، فرد مبتلا به کمبود ویتامین D است.با توجه به اینکه هر قرص کلسیم D حاوی 400 واحد ویتامین D است، بنابراین در افرادی که دچار پوکی استخوان هستند با خوردن 3-2 قرص کلسیم D، ویتامین D مورد نیاز بدن تامین می‌شود ولی هرگز نیازی به تزریق آمپول ویتامین D وجود ندارد.

نکته

مصرف بیش از حد ویتامین D با توجه به اینکه ویتامین D از ویتامین‌های محلول در چربی است، باعث ایجاد مسمومیت با این ویتامین شده که متعاقب آن خطر ابتلا به پوکی استخوان وجود دارد. بنابراین در تجویز ویتامین D تزریقی، باید بسیار دقت کرد و افراد عادی نیز هرگز نباید ویتامین D را خودسرانه مصرف کنند.

تجویز کلسیم در دوران منوپوز

در خانم‌هایی که در دوران منوپوز قرار دارند، در صورتی که دانسیتومتری طبیعی داشته باشند، نیازی به مصرف کلسیم مکمل وجود ندارد، ولی در صورتی که با بررسی‌های آزمایشگاهی کاهش کلسیم و فسفر خون، کاهش ویتامین D، در خون و یا کاهش کلسیم ادرار وجود داشته باشد.

باید قرص‌های کلسیم‌ D تجویز شود ولی در صورت وجود تراکم استخوان طبیعی، به بیمار مصرف کافی لبنیات و ورزش را توصیه می‌کنیم. ولی در افرادی که تغذیه مناسب ندارند یا دچار اختلال در جذب کلسیم باشد، باید قرص‌های مکمل کلسیم D تجویز شود.

در افرادی که در مرحله استئوپنی هستند، تجویز مکمل کلسیم ضرورت دارد؟

در خانم‌هایی که در حوالی سنین یائسگی هستند، با توجه به اینکه مهار استروژنی برداشته می‌شود، اگر فرد در مرحله استئوپنی باشد، درمان بیمار بستگی به تصمیم پزشک دارد. یعنی با توجه به سنجش تراکم استخوان اگر فرد دچار استئوپنی است، باید توجه داشت که فرد به نوعی دچار کمبود کلسیم بوده، پس حتما باید به این فرد، کلسیم و ویتامین D (با دوز مناسب) تجویز کرد (با برآورد کلسیمی که از مواد غذایی می‌گیرد).