کمبود پهنای باند عامل اختلالات اینترنتی است؟

روز یکشنبه میزان اختلالات اینترنتی به اوج خود رسید به‌طوری که «رادار آروان» که در حال‌حاضر تنها منبع عمومی سنجش کیفیت اینترنت ایران است اختلالات شدیدی روی سرویس‌های مختلف اینترنتی نشان داد. همچنین تعداد زیادی از کاربران هم گلایه‌‌هایی از افت کیفیت اینترنت در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند.

مسوولان ارتباطی اما تاکنون در برابر دلایل این اختلال یا سکوت کرده‌اند یا وعده رسیدگی داده‌اند. برخی شنیده‌ها حاکی است با توجه به رشد طبیعی تقاضا میزان خرید پهنای باند بین‌الملل نیز باید افزایش یابد اما حداقل در دولت جدید این اتفاق رخ نداده است. برخی دیگر از عدم‌صدور مجوز از سوی شورای فضای‌مجازی در این زمینه خبر داده‌اند.

معاون وزیر ارتباطات در گفت‌وگویی که روز یکشنبه با «ایرنا» انجام داد گفت که آغاز سال تحصیلی جدید و بر‌گزاری اغلب کلاس‌های دانشجویان و دانش‌آموزان به‌صورت ‌مجازی باعث افزایش حجم استفاده از اینترنت شده که این امر باعث کندی سرعت اینترنت در برخی نقاط و ساعات پیک شده است. به گفته حسین فلاح‌جوشقانی برای رفع این مشکل جلساتی با حضور همه عوامل تامین و توزیع اینترنت از جمله شرکت زیرساخت، شرکت مخابرات، اپراتورها و شرکت‌های اینترنت ثابت برگزار شد. با این حال پرسش اصلی این است که چرا دولت در زمینه پهنای باند آن‌هم در آغاز سال تحصیلی پیش‌بینی لازم را انجام نداده است.

  رابطه پهنای باند و رشد اقتصاد دیجیتال ایران

سال‌ها از اثبات تاثیر رشد پهنای باند بر GDP می‌گذرد. در ایران و از اواسط دهه 90 شمسی رابطه پهنای باند و توسعه کسب‌و‌کارهای دیجیتالی به‌وضوح مشخص‌کننده تاثیر این موضوع است. اغلب استارت‌آپ‌ها در ایران زمانی به رشد سریع رسیدند که دسترسی ارتباطی پرسرعت‌تر از طریق 3G و 4G اتفاق افتاد. حتی سال‌ها قبل از آن افزایش سرعت اینترنت ثابت نیز تاثیر مشابهی بر فضای کسب‌و‌کار ایران گذاشت. در دوران کرونا سرمایه‌‌گذاری‌های قبلی در زمینه پهنای باند و به‌طور کلی زیرساخت نتیجه خود را نشان داد. بر اساس اعلام رئیس سابق سازمان فناوری اطلاعات رشد اقتصاد دیجیتال در دوره پاندمی بالغ بر 4‌درصد بود و این در دوره‌ای که اقتصاد کشور با رکود مواجه بود، اتفاق افتاده است. از همین‌رو کمتر تغییری در پهنای باند اینترنت یا تغییری در کیفیت دسترسی تاثیر مستقیمی بر کسب‌وکار دارد و نه فقط کاربران عادی که کسب‌وکارها را هم دچار مشکل می‌کند.

در ایران با توجه به فضای اینترنت و حساسیت‌های سیاسی پیرامون آن موضوع پهنای باند سال‌هاست از یک بحث فنی به یک بحث سیاسی تبدیل شده است. طراحان طرح صیانت که طی روزهای اخیر کمیسیون آن در مجلس هم شکل گرفته، ابزارهای اجرایی این طرح را روی کاهش پهنای باند شبکه‌های اجتماعی خارجی متمرکز کرده‌اند با این امید که به‌دور از هزینه‌های فیلترینگ یکباره، به‌تدریج میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی خارجی کاهش یابد. حمید فرامزی‌نیا متخصص شبکه‌های کامپیوتری در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: سیاست توسعه پهنای باند در ایران توسط برخی از مسوولان سیاسی با سیاست واردات دیگر کالاها اشتباه گرفته می‌شود. پهنای باند یک مسیر ارتباطی با جهان است و به دلایل جغرافیایی، سیاست‌های زیرساختی و ... ایران نتوانسته یک شاهراه درون‌مرزی برای این موضوع ایجاد کند؛ نتیجه آن شده که از نظر اقتصادی پهنای باند بین‌الملل هزینه قابل‌توجهی را به کشور تحمیل می‌کند، اما از طرف دیگر پهنای باند (چه بین‌الملل و چه داخلی) حتی برای توسعه کسب‌وکارهای داخلی هم مهم است. فرامرزی می‌افزاید: این شاید فقط در ایران باشد که مسوولان سیاسی و فنی از عبارت پهنای باند خارجی - داخلی استفاده می‌کنند، این خیلی طبیعی است که داده‌های حساس و ملی در داخل کشور باشند و ترافیک داخلی مسیر طولانی را برای رسیدن به مقصد داخلی طی نکند اما اینها همه راه‌حل‌های فنی مطمئنی در همه‌جای دنیا دارد و کسی شبکه‌ای را برای قطع ارتباط با دنیا توسعه نمی‌دهد.

به گفته وی اینکه تصور کنیم با کاهش پهنای باند مردم را به سمت کسب‌وکارهای داخلی هدایت می‌کنیم، نشان از عدم‌درک واقعیت فضای اینترنت دارد. کسب‌وکارهای ایرانی در شرایطی رشد می‌کنند که در فضای بین‌المللی رقابت کنند و به‌ویژه در شرایطی که بسیاری از کشورها به دلیل تحریم راه را به روی کاربران و کسب وکارهای ایرانی بسته‌اند، محدود کردن پهنای باند در داخل – در صورت رخداد – صرفا کمک به آنهاست.

  زیرساخت و سیاست‌های جدید

دولت جدید که به تازگی مستقر شده در زمینه پهنای باند سیاست مشخصی را اعلام نکرده است. در تیرماه امسال معاون وزیر ارتباطات از افزایش 30‌درصدی ظرفیت شبکه پهن باند کشور خبر داده بود. بنا به گزارش سازمان تنظیم مقررات در زمستان سال گذشته پهنای باند بین‌الملل ایران هم در 6 سال گذشته بیش از 5 هزار‌درصد رشد کرده است. ظرفیت پهنای باند داخل کشور از 624گیگابیت بر ثانیه در سال 1392 به 24 هزار 20گیگابیت برثانیه در سال 98 رسیده است.

سازمان تنظیم مقررات ظرفیت پهنای باند داخلی در 7‌سال گذشته را با افزایش 3هزار و 800‌درصدی عنوان کرده است. این رشد در بخش پهنای باند بین‌الملل بیشتر هم بوده است. براساس اطلاعات این گزارش ظرفیت پهنای باند اینترنت بین‌الملل از 82 گیگابیت بر ثانیه در سال 1392 به 4 هزار و 309 گیگابیت برثانیه در سال 1398 رسیده است، یعنی افزایش در این بخش پنج هزار و 200‌درصد بوده است.

ظرفیت پهنای باند شبکه انتقال کشور از یک‌هزار و 116 ترابیت برثانیه در سال 1392 به 27 هزار و 601 ترابیت برثانیه در سال گذشته رسیده است. در زمینه ظرفیت پهنای باند انتقال کشور هم افزایش 2 هزار و 400‌درصدی ثبت شده است.

  موضع دولت جدید درباره محدودیت‌های اینترنتی

در دولت جدید اما به‌نظر می‌رسد روی بحث سیاستگذاری در این عرصه چندان تمایلی به پاسخگویی وجود ندارد. وزیر ارتباطات در مورد طرح جنجالی صیانت که آشکارا مورد انتقاد کسب وکارها واقع شده و حتی در آن مسوولیت‌های حوزه وزارت ارتباطات را هم در زمینه اینترنت به شکل چشمگیری کاهش داده، مخالفتی نکرده و حتی تلویحا از آن حمایت هم کرده است. روز گذشته عیسی زارع‌پور حتی در مورد احتمال قطع دسترسی به اینستاگرام هم گفته که این جزو تصمیماتی نیست که در اختیار این وزارتخانه باشد.

عیسی زارع‌پور در گفت‌وگو با «ایسنا» در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا قصدی برای مسدودسازی دسترسی کاربران به برخی از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های غیربومی وجود دارد یا خیر، گفت: ما حتما باید در فضای‌مجازی شرایطی را فراهم کنیم که از حقوق مردم در این فضا حمایت کنیم. وقتی تمام زندگی مردم با فضای‌مجازی گره خورده حتما و قطعا باید دولت زیرساخت‌‌هایی را در این زمینه فراهم کند که از حقوق مردم حمایت کند، این به هیچ‌وجه به معنای مسدودسازی نیست بلکه به معنای قانونمند‌کردن و نظام‌مند کردن است.

زارع‌پور درباره اینکه آیا این سخنان شما به این معناست که مردم و صاحبان کسب‌وکارها نگرانی بابت قطع اینستاگرام و ... نداشته باشند، به «ایسنا» گفت: این‌ها تصمیماتی نیست که وزارت ارتباطات بگیرد و به هرحال نهادهای تصمیم‌گیر در این حوزه باید تصمیم‌گیری کنند.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ادامه داد: نگاه ما این است که حداکثر استفاده را از این ابزار برای حل مشکلات کشور داشته باشیم. در عین حال فضا باید قانونمند باشد تا اگر حقی از کسی ضایع شد، بتواند آن را پیگیری کند، اما تصمیمات درباره اینکه چه پلت‌فرمی استفاده بشود یا نشود، در اختیار وزارت ارتباطات نیست.

  رشد سریع کشورهای عربی

گزارش اخیر آنکتاد از اقتصاد دیجیتال که همین هفته (17‌مهر) در همین صفحه منتشر شد، نشان‌دهنده رشد انفجاری پهنای باند در جهان به‌ویژه در میان کشورهای توسعه‌یافته است. در همین حال این گزارش نشان می‌دهد کشورهای عربی و همسایه‌های جنوبی ایران سرمایه‌‌گذاری عظیمی برای توسعه زیرساخت‌ها و دسترسی به پهنای باند انجام داده‌اند.

بر اساس گزارش آنکتاد طی یک دهه اخیر کشورهای عربی رشد زیادی در توسعه پهنای باند و به‌ویژه پهنای باند موبایل داشته‌اند؛ هرچند هنوز از زاویه رشد، کشورهای توسعه‌یافته در این زمینه همچنان پیشرو هستند.

کارشناسان معتقدند که توسعه پهنای باند یک نیاز اساسی توسعه اقتصاد دیجیتال در جهان است و محدود کردن این مسیر مستقیما به ضرر اقتصاد کسب‌وکارهای اینترنتی است. امروزه میلیون‌ها نفر از طریق اینستاگرام مشغول به کسب‌وکارند و مبالغ هنگفتی برای توسعه کسب‌وکارشان و نفوذ بین مخاطبان هزینه کرده‌اند و هدف‌گرفتن شبکه‌های اجتماعی مشابه اینستاگرام تنها نگران کردن این کسب وکارها از آینده است.