چگونه به فرد مبتلا به تشنج کمک کنیم

دکتر امید حسامی؛ متخصص مغز و اعصاب

 صرع یکی از شایعترین بیماری‌های مغز و اعصاب است. در صورتی که یک فرد، حداقل دو حملۀ تشنج (بدون علت مشخص مانند پائین بودن قند‌خون) داشته باشد، مبتلا به صرع شناخته می‌‌شود. افراد مبتلا به صرع، به جز در زمان تشنج خود مانند سایر اشخاص رفتار می‌‌کنند.

تشنج، ناشی از فعالیت بیش از حد و گذرای سلول‌‌های خاکستری مغز است که به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌‌شود. دو نوع از انواع تشنج‌‌ها به نام‌‌های تونیک کلونیک (همراه با عدم هوشیاری فرد و حرکات انقباضی و سپس ریتمیک اندام‌‌ها) و کمپلکس پارشیل (همراه با عدم هوشیاری فرد ولی بدون حرکات پرشی اندام‌‌ها) در زمان وقوع، نیازمند کمک‌‌های اولیۀ خاصی هستند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت. اساساَ کمک‌‌های اولیه برای تشنج ساده هستند. هدف از این اقدامات، ایمن نگه داشتن فرد است تا زمانی‌که تشنج به طور طبیعی و خود به خود متوقف شود. 

علایم تشنج تونیک-کلونیک 

  ناله کردن یا افتادن ناگهانی فرد،سفت شدن و سپس حرکات ریتمیک اندام‌‌ها 

 تنفس غیر طبیعی (خر خرکردن یا قطع گذرای تنفس) 

 تغییر رنگ پوست (کبود شدن)

 از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع

 همراه با شل شدن بدن،تنفس طبیعی مجدداً از سر گرفته می‌‌شود

 وجود درجاتی از گیجی و منگی و خستگی در فرد، به دنبال حمله 

 در نهایت به دست آوردن هوشیاری کامل به‌طور تدریجی

این تشنج می‌‌تواند از 30 ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد

بایدها و نبایدهای زمان حمله تشنج تونیک-کلونیک

 خونسردی خود را حفظ کنید و سایر افراد (در محل حادثه) را به آرامش دعوت کنید. 

 اطراف بیمار را به سرعت از وسایل خطرناک و تیز پاک کنید. 

 مدت تشنج را اندازه‌گیری کنید. 

 یقۀ لباس (یا هر چیز دور گردن) وی را شل کنید. زیرا ممکن است تنفس وی را سخت‌تر کند. 

 عینک وی را بردارید. 

 مانع حرکات بیمار نشده و اندام وی را نگیرید. 

 یک جسم نرم و هموار (مثل ژاکت تا خورده) زیر سر وی قرار دهید. 

 سعی نکنید برای جلوگیری از گازگرفتگی زبان به زور دهان وی را با اشیای سخت و یا انگشتان خود باز کنید. زیرا بیمار هرگز زبان خود را نمی‌بلعد و یا به آن آسیب جدی وارد نمی‌کند. ممکن است با این کار به دندان‌‌های بیمار و یا انگشتان خود آسیب جدی وارد می‌‌کنید.

 سعی نکنید در حین و یا بلافاصله پس از تشنج به وی آب (ویا سایر مایعات) و دارو دهید. زیرا ممکن است فرد مبتلا به تشنج در وضعیت عدم هوشیاری کامل، آب را آسپیره – ورود آب به داخل راه‌‌های هوایی- کند که این امر باعث عفونت ریه خواهد شد. 

 فرد را به یک طرف چرخانده و روی یک شانه بخوابانید. این کار را زمانی انجام دهید که حرکات شدید اندام‌‌ها تمام شده باشد و قابلیت اجرا داشته باشد. با این کار مانع ورود ترشحات و کف دهان به نای بیمار خواهید شد. 

 به وی تنفس مصنوعی ندهید. مگر اینکه پس از قطع حرکات بدن، تنفس وی به حالت عادی باز نگردد و یا اینکه تشنج در آب رخ داده باشد و فرد آب را وارد ریه‌‌های خود کرده باشد. 

 تا زمانی که فرد هوشیاری کامل خود را بازیابد، در کنار وی بمانید. 

 رفتار صمیمانه و اطمینان بخش با وی داشته باشید. 

 به آرامی با وی صحبت کنید و او را از اینکه کجاست آگاه کنید و به وی اطمینان دهید که ایمن است و اینکه شما تا زمانی که او کاملاً بهبود یابد، نزد وی خواهید ماند. 

 در صورتی که احساس می‌‌کنید فرد همچنان گیج و منگ است و نمی‌تواند به تنهایی به خانه برود، به وی پیشنهاد بدهید که به آژانس، دوست یا فامیل او برای کمک به بردن او به منزل، زنگ بزنید.  

بایدها و نبایدهای زمان حمله تشنج کمپلکس پارشیل

 خونسرد باشید و به سایر افراد ناظر نیز آرامش دهید. 

 با بیمار تماس فیزیکی برقرار نکنید و وی را نگیرید. مگر اینکه در معرض یک خطر قریب‌الوقوع باشد (مثل نزدیک شدن یک ماشین یا رسیدن به لبه بالکن). در این صورت فرد را به آرامی و ملایمت از موقعیت خطرناک دور کنید. 

 در صورتی که فرد به نظر عصبانی و یا تهاجمی می‌‌رسد، از او فاصله بگیرید. 

 مدت تشنج را زمان گیری کنید. 

 فریاد نزنید. 

 موانع آسیب‌رسان را از مسیر فرد بردارید. 

 انتظار نداشته باشید که وی دستورات شما را بفهمد یا اجرا کند. 

 سعی نکنید تا زمانی که کاملاً هوشیار شود،به وی آب، قرص یا غذا بدهید. 

 با آرامش با وی صحبت کنید و تا زمانی که هوشیاری کامل را به دست آورد، نزد وی بمانید. 

 ممکن است این نوع به تشنج تونیک-کلونیک تبدیل شود، ولی بهتر است محیط اطراف بیمار را مناسب کنیم. 

 با توجه به گذرا و کوتاه بودن علایم تشنج، ضرورتی ندارد که برای هر حملۀ تشنجی با اورژانس تماس گرفته شود. 

علایم تشنج کمپلکس پارشیل

انتظار دیدن چه صحنه‌ای را داشته باشید : 

 داشتن حالت خیرگی و گیجی و منگی در بیمار و عدم آگاهی از اطراف خود 

 ناتوانی در پاسخ دادن به سؤال‌‌ها

 انجام حرکات غیر ارادی و اتفاقی مثل جویدن یا مکیدن لب، ور رفتن با لباس، زمزمه کردن،آب دهان را قورت دادن، دست‌‌ها را به هم مالیدن و سعی برای درآوردن لباس

 این تشنج کمتر از پنج دقیقه طول می‌‌کشد. 

با اورژانس تماس بگیرید اگر: 

 اولین تشنج فرد باشد(یا اینکه اطلاعی از حملات قبلی در دست نباشد). 

 فرد تنفس طبیعی خود را پس از تشنج به دست نیاورد. 

 تشنج بیش از پنج دقیقه طول بکشد و یا اگر یک تشنج به دنبال تشنج دیگر اتفاق بیفتد، بدون اینکه فرد هوشیاری خود را بین دو حمله به دست آورد (Status Epilepticus). 

 فرد به دنبال تشنج آسیب دیده باشد یا اینکه باردار، مبتلا به دیابت و یا دارای تب بالا و عفونت باشد. 

 تشنج در آب رخ داده باشد. 

 اگر هوشیاری فرد پس از قطع حرکات بدن باز نگردد. 

 و در انتها تا زمانی که کمک برسد، کنار فرد مبتلا به تشنج بمانید.