زنجبیل؛ داروی طبیعی با خواص گسترده

مروارید نورمحمدی : دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تغذیه ؛ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

دکتر غزاله اسلامیان : دکتری تخصصی علوم تغذیه ؛ عضو هیئت علمی گروه تغذیه بالینی و رژیم درمانی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

 

تحریریه زندگی آنلاین : زنجبیل نه تنها غذا را خوش طعم می‌کند، بلکه سرشار از مواد مغذی است. انسان‌ها از هزاران سال پیش ریشه زنجبیل را برای خوردن و شفا یافتن استفاده می‌کردند. نوشته‌های کهن یافت شده از کشورهای روم باستان، یونان، چین و حتی کشورهای عربی استفاده از زنجبیل را به عنوان دارو تأیید کرده‌اند. به ویژه در صنعت داروسازی آسیا استفاده از آن برای درمان مشکلات معده مانند: حالت تهوع و اسهال مرسوم بوده است. سایر کاربردهای دارویی سنتی زنجبیل شامل: درمان دردهای مفصلی و عضلانی، سرماخوردگی و آنفلولانزا، درد معده، گرفتگی عضلات هنگام قاعدگی و سوختگی پوست است. امروزه مردم هنوز هم زنجبیل را به عنوان یک مسکن طبیعی برای کاهش درد معده مصرف می‌کنند. تحقیقات به عمل آمده هم از مزایای سلامتی بخش زنجبیل پشتیبانی می‌کنند. در دستورات آشپزی نیز امروزه به کرات از زنجبیل استفاده می‌شود.

 بیشتربخوانید:

بااین داروی گیاهی درد‌های روماتیسمی را فراموش کنید

معرفی زنجبیل و مزایای مصرف آن

زنجبیل یک گیاه گلدار استوایی است که مبدأ رویش آن در جنوب شرقی آسیا بوده است، اما امروزه تولید‌کنندگان در سرتا سر دنیا آن را در دسترس همگان قرار می‌دهند.

زنجبیل به عنوان عضوی از خانواده Zingiberaceae طبقه‌بندی می‌شود. در این طبقه‌بندی زنجبیل و زردچوبه قرابت بسیاری با یکدیگر دارند. نام علمی زنجبیل Zingiber officinale است.

ریشه زنجبیل یا ساقه زیرین آن قسمتی است که به عنوان ادویه و یا دارو استفاده می‌شود. با توجه به تنوع این گیاه، داخل ریشه به رنگ‌های زرد، قرمز و یا سفید است. برداشت این محصول توسط کشیدن کل آن از خاک، جدا کردن برگ‌ها و پاک نمودن ریشه صورت می‌گیرد.

زنجبیل را می‌توان تازه مصرف نمود و یا آن را خشک نموده و به عنوان ادویه ذخیره کرد، یا در قالب قرص، کپسول و عصاره‌های مایع تهیه نمود. به میزان حدود 2 درصد روغن ضروری از ریشه این گیاه به دست می‌آید که در صنایع آرایشی و بهداشتی به عنوان صابون عطری و محصولات زیبایی استفاده می‌شود.

 

 حقایق تغذیه‌ای زنجبیل را دقیق‌تر بررسی کنیم

ویتامین‌ها و مواد معدنی بسیاری در زنجبیل وجود دارند.

 

یک قاشق غذاخوری زنجبیل تازه شامل

 8/4 کالری  07/1 گرم کربوهیدرات  12/0 گرم فیبر رژیم غذایی  11/0 گرم پروتئین  5/0 گرم چربی

 01/ گرم قند

  بیشتر بخوانید:

باید و نبایدهای مصرف زنجبیل برای سلامتی

 ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در زنجبیل تازه در مقادیر کم شامل

 ویتامین B3 و ویتامین B6  آهن  پتاسیم  ویتامین C  منیزیم  فسفر  روی  فولات  ریبوفلاوین

زنجبیل در یک رژیم غذایی سالم به عنوان یک ماده مغذی و ایمن در نظر گرفته می‌شود. مکمل‌هایی که از ترکیبات شیمیایی ریشه به دست می‌آیند در دوزهای بالاتر ممکن است عوارض جانبی مانند: سوزش سر دل، گاز و اسهال را ایجاد کنند.

 

ترکیبات زنجبیل

gingerol و shogaol ممکن است کمک به مبارزه با سرماخوردگی نمایند، چون می‌توانند تب و درد را کاهش دهند و سرفه را سرکوب نمایند.

 

چــــه پشــــتوانه علـــمی در رابــطه با مزایای زنجبیل وجود دارد؟

بنابر بررسی های انجام شده، اطلاعات علمی بدست آمده نشان می دهند که زنجبیل حاوی بیش از 400 ماده شیمیایی است، اما محققین بر این باورند که ترکیبات زنجبیلی در ابتدا خواص خود را مدیون مزایای سودمند ریشه هستند. آن‌ها همچنین طعم و بوی خود را مدیون این ماده غذایی هستند. زنجبیل دارای خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی قدرتمندی است.

 

تسکین درد معده

اعتقاد بر این است که ترکیبات شیمیایی موجود در زنجبیل درد معده را تسکین می‌دهند و به هضم کمک می‌نمایند. تحقیقات اخیر نیز شواهدی مبنی بر سودمند بودن آن یافته‌اند.

از قدیم تصور بر این بود که در افراد باردار، زنجبیل به عنوان درمان بیماری صبحگاهی سودمند است. مطالعات نشان داده‌اند استفاده از زنجبیل در کمک به کاهش تهوع صبحگاهی یک شیوه سالم و احتمالاً مؤثر است، اما توانایی آن برای کمک به رفع ناراحتی معده فراتر از کاربرد آن در بارداری است. زنجبیل ممکن است به کاهش تهوع و استفراغ پس از جراحی و افراد در حال انجام شیمی‌درمانی کمک کند.

خوردن زنجبیل ممکن است علائم سوء‌هاضمه را با کمک به تخلیه سریع‌تر معده بهبود بخشد. یک مطالعه نشان داد که مصرف 2/1 گرم کپسول زنجبیل قبل از هر وعده غذایی فرآیند گوارش را در افراد دارای سوء‌هاضمه تسریع می‌بخشد.

 بیشتربخوانید:

دمنوش رزماری و دمنوش زنجبیل مخصوص روزهای پاییزی

کاهش التهاب

گاهی اوقات در موارد ابتلا به آرتریت روماتوئید و استئوآرتریت (دو مورد آسیب مفصلی دردناک) زنجبیل به عنوان مکمل مصرف می‌شود. از آنجایی که زنجبیل ضدالتهاب است، در کاهش درد مفصلی ناشی از التهاب در آرتریت می‌تواند مؤثر باشد.

یک مطالعه نشان داد که افراد مبتلا به استئوآرتریت مفصل زانو که عصاره زنجبیل را مصرف می‌کنند، درد کمتری دارند و داروهای مسکن کمتری مصرف می‌کنند، اما به دلیل مصرف عصاره دارای غلظت زیاد زنجبیل ناراحتی معده خفیفی را تجربه می‌کنند.

تحقیقات جدیدتر بر کاربرد عصاره زنجبیل بر روی پوست مفصل دردناک متمرکز شده‌اند. درمان‌های موضعی با استفاده از زنجبیل ممکن است در کاهش درد ناشی از التهاب مفصل بدون ایجاد عوارض جانبی مؤثر باشند.

 

کاهش قند خون

اضافه کردن زنجبیل به رژیم غذایی، می‌تواند به بهبود سطح گلوکز خون کمک کرده و خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهد. در یک بررسی که بر روی بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 صورت گرفته، محققین دریافتند در کسانی که به میزان 1600 میلی‌گرم پودر زنجبیل برای مدت 12 هفته دریافت نموده‌اند، بهبودی در میزان حساسیت به انسولین، کاهش سطح تری‌گلیسرید و کاهش کلسترول تام در مقایسه با گروه کنترل وجود داشت.

مطالعه دیگری نشان داد مصرف 2 گرم مکمل پودر شده زنجبیل در روز میزان گلوکز خون را در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 پایین می‌آورد.

 

کاهش ریسک سرطان

ریشه زنجبیل به عنوان یک سلاح قدرتمند با سرطان مبارزه می‌کند. محققین شواهدی را مبنی بر توانایی gingerol که یک جزء فعالی در زنجبیل است در مبارزه با سرطان یافته‌اند. به این معنی که ممکن است این ماده به محافظت و درمان سرطان‌های دستگاه گوارش کمک نماید.

محتوی آنتی‌اکسیدانی بالای آن احتمالاً مسئول مبارزه با رشد سلول‌های سرطانی می‌باشد. در حقیقت آنتی‌اکسیدان‌های موجود در زنجبیل حتی ممکن است روند پیری را کند نمایند.

 بیشتربخوانید:

طب سنتی و درمان کبد چرب

تسکین گرفتگی‌های قاعدگی

به هنگام دردهای قاعدگی، زنجبیل ممکن است همانند داروهای مسکن مانند: ادویل (ایبوپروفن) عمل کند.

در یک تحقیق مشخص شده زنانی که 4 بار در روز به میزان 250 میلی گرم کپسول زنجبیل مصرف نموده‌اند در مقایسه با زنانی که 4 بار در روز 250 میلی‌گرم کپسول اسیدمفنامیک و یا 400 میلی‌گرم کپسول ایبوپروفن مصرف نموده‌اند به یک اندازه تسکین درد داشته‌اند.

 

جلوگیری یا کوتاه نمودن دوره سرماخوردگی

غالباً تصور بر این است که نوشیدن آب پرتقال از سرما خوردگی جلوگیری می‌کند، اما ممکن است آب زنجبیل تازه گزینه بهتری باشد. ریشه گیاه زنجبیل خاصیت گرم‌کنندگی دارد. اعتقاد بر این است که این خاصیت کمک به رفع علائم سرما خوردگی می‌کند.

 نوشیدن زنجبیل شما را گرم کرده و همچنین کمک به تعریق بدن و خلاصی از عفونت می‌کند.

علاوه بر مزایای بسیار دیگری، زنجبیل ممکن است کمک به پیشگیری از ابتلا به عفونت نماید. یک مطالعه نشان داد ممکن است مصرف زنجبیل تازه برای مبارزه با ویروس syncytial تنفسی (HRSV) که علت مشترک علائمی شبیه سرماخوردگی و عفونت‌های تنفسی می‌باشد، مؤثر باشد.

 

از زنجبیل در این موارد برای معطر کردن استفاده کنید

 تهیه سس مخصوص برای خواباندن گوشت و ماهی در آن قبل از پخت

 سرخ نمودن یا تفت دادن به شیوه آسیایی

 تهیه سس سالاد خانگی

 تهیه سوپ

 تهیه اسموتی‌ها

 در بشقاب هویج و سیب‌زمینی شیرین

 تهیه چای به این صورت که آن را به تنهایی درآب داغ بجوشانید و یا کمی شکر و لیمو به آن اضافه کنید.

 در تهیه دسرهای پختنی

در صورتی که قادر به خرید زنجبیل تازه نیستید می‌توانید ادویه پودر شده آن را جایگزین نمایید. در این مورد، طعم و بوی زنجبیل متفاوت خواهد بود و شما تمایل به استفاده کمتری از آن خواهید داشت. در حدود یک‌چهارم قاشق چایخوری پودر زنجبیل برابر با یک قاشق چایخوری زنجبیل تازه است.

طریقه کاشت زنجبیل در باغچه خانگی

از آنجایی که زنجبیل یک گیاه استوایی است، در مناطقی که در تمام طول سال، دارای آب و هوای سرد هستند قادر به حیات نخواهد بود، اما این به این معنی نیست که شما نمی‌توانید در منزل خود زنجبیل را بکارید. این گیاه را در ابتدای بهار که اطمینان دارید هوا سردتر نمی‌شود، بکارید یا هنگامی که درجه حرارت زیر 50 درجه فارنهایت (10 درجه سانتیگراد) است، آن را در گلدان و داخل خانه نگهداری کنید.

پرورش زنجبیل بسیار ساده است. مانند سیب‌زمینی شما می‌توانید از بازار محصولات تولیدی ریشه سالم را تهیه نمایید و یک گیاه تازه زنجبیل پرورش دهید. دقت کنید که اندازه آن در حدود 3 تا 5 اینچ (8-14 سانتیمتر) باشد و چند جوانه روی آن رشد کرده باشد. قبل از کاشتن چند ساعت ریشه را در آب قرار دهید.

این مراحل را انجام دهید

گلدانی را انتخاب کنید که به حد کافی برای ریشه جا داشته باشد (گلدان متوسط برای این کار باید به اندازه 15 اینچ (حدود 40 سانتیمتر) عریض باشد).

گلدان را با خاک سالم پر کنید. یعنی چیزی پر از کمپوست که اجازه نفوذ و خروج آب را بدهد.

ریشه را در حالی که جوانه روی آن رو به بالا قرار دارد، 1 اینچ (5/2 سانتیمتر) زیر خاک قرار دهید.

گلدان را در جایی قرار دهید که بیشتر روز نور آفتاب را دریافت کند.

به طور مرتب آب دهید تا خاک نسبتاً مرطوب بماند.

هنگامی که گیاه به طور کامل رشد کرد و برگ‌ها شروع به زرد شدن کردند، ریشه را درآورید (محصول رسیده است).

 

راه‌های متنوعی که شما می‌توانید زنجبیل را به رژیم غذایی خود اضافه کنید

راه‌های متنوع بسیاری وجود دارند که زنجبیل را برای شما لذت‌بخش کنند. از تهیه چای زنجبیل تا ریختن آن در غذای مصرفی. در حقیقت شما می‌توانید به عنوان طعم‌دهنده و تهیه غذاهای شیرین و خوشمزه از آن استفاده کنید.

هنگام خرید زنجبیل به منظور استفاده از آن در تهیه غذا بهتر است به جای خشک شده پودری آن، ریشه تازه را تهیه کنید. به این ترتیب شما میزان بیشتری زنجبیل دریافت خواهید نمود.

ریشه باید سفت و صاف و عاری از هر چین و چروک و کپک باشد. شما می‌توانید لایه قهوه‌ای رنگ پوست زنجبیل را با یک چاقوی مخصوص سبزیجات جدا کنید یا بتراشید.

سپس به هر طریقی که دوست دارید آن را ورقه ورقه و یا خرد کنید.

 

نگاهی به برخی پرسش‌ها و پاسخ‌های متداول در رابطه با زنجبیل

آیا می‌توان زنجبیل را بیش از حد مصرف نمود؟

قرار دادن زنجبیل به عنوان یک جزء از رژیم غذایی متعادل ایمن است. مصرف بیش از حد کنستانتره زنجبیل که در عصاره‌ها یا کپسول یافت می‌شود، می‌تواند در برخی از افراد باعث ناراحتی‌های معده مانند: سوزش سر دل، گاز یا اسهال شود.

 

 آیا زنجبیل با مصرف داروهای دیگر تداخل دارد؟

به طور کلی، شما باید به پزشک خود در مورد هر مکمل غذایی مصرفی اطلاع دهید. قبل از این که مصرف زنجبیل خود را افزایش دهید این کار را باید انجام دهید. به منظور رعایت نکات ایمنی، توصیه شده کسانی که از داروهای رقیق‌کننده خون استفاده می‌کنند در مصرف زنجبیل احتیاط کنند.

 

 کدام یک از دو نوع زنجبیل مزایای سلامتی بیشتری دارد: تازه یا خشک شده؟

در زنجبیل تازه تمامی ترکیبات شیمیایی طبیعی به طور سالم یافت می‌شود. هنگامی که ریشه خشک و به پودر تبدیل می‌شود، شما مقداری از gingerol را از دست می‌دهید. به نظر می‌رسد زنجبیل تازه برای مبارزه با عفونت‌ها بهتر عمل کند.

 

 استفاده از زنجبیل به عنوان طعم‌دهنده در کدام غذاها بهتر است؟

زنجبیل را همراه با غذاهای بسیاری می‌توان مصرف نمود. آن را با سویا سس، سیر، و روغن زیتون ترکیب کنید و داخل سالاد بریزید و یا موادی را که می‌خواهید تفت دهید در آن آغشته کنید. همچنین به خوبی می‌توانید ریشه زنجبیل را به همراه هویج و سیب‌زمینی شیرین در سوپ بریزید.

 

 آیا مصرف زنجبیل در بارداری ایمن است؟

بیشتر محققین اعتقاد دارند که زنجبیل به طور ایمن می‌تواند حالت تهوع را در بارداری برطرف کند، اما در صورتی که قصد مصرف کپسول و یا عصاره زنجبیل را به جای اضافه کردن زنجبیل تازه به غذا و یا نوشیدن چای زنجبیل دارید، بهتر است که شما با پزشک زنان خود در این باره مشورت کنید.

 آیا شیرینی زنجبیلی برای شما مناسب هست؟

شیرینی زنجبیلی هم زنجبیل دارد، بنابراین مزایای سلامتی‌بخش ریشه را خواهد داشت، اما به دلیل محتوی قند فراوان، شما باید مصرف  آن را محدود کنید تا دچار اضافه وزن نشوید.

 

 آیا افراد مبتلا به دیابت نوع 2 می‌توانند زنجبیل مصرف کنند؟

زنجبیل نه تنها برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 مفید است، بلکه همچنین ممکن است به کاهش مقاومت به انسولین که مشخصه دیابت نوع 2 هست، نیز کمک کند.

 

 زنجبیل تازه تا چه مدت خوب می‌ماند؟

زنجبیل تازه در داخل یخچال بیشتر از 3 هفته می‌ماند به شرطی که آن را پوست نکنید.

 اگر متوجه شوید کپک‌زده و یا چروکیده شده باید آن را دور بیندازید. چنانچه شما قصد مصرف فوری آن را ندارید، می‌توانید خیلی خوب در فریزر نگهداری کنید.