یک بیماری مزاحم

دکتر مجید صادقی؛ روانپزشک

گرچه وسواس بیماری شایعی است (از هر 50 نفر یک نفر دچار وسواس است)، اما معمولاً بیماران وسواسی دیر به پزشک مراجعه می‌کنند. بررسی‌ها نشان داده از شروع بیماری‌ تا زمان مراجعه ممکن است 9 سال طول بکشد.

انواع وسواس

وسواس انواع مختلفی دارد. شایع‌ترین آن که بیشتر مردم هم با آن آشنایی دارند، «وسواس شست‌وشو» یا وسواس «نجس و پاکی» است که بیمار همه چیز را نجس می‌داند و بارها و بارها باید خودش یا وسایل منزل را آب بکشد. البته برخی نیز نگران ابتلا به بیماری و آلودگی هستند و به این دلیل رو به شست‌وشوی افراطی می‌آورند.

دومین وسواس شایع، وسواس چک کردن و وارسی است. بیمار از منزل خارج می‌شود، فکر می‌کند در را نبسته یا شیر گاز را خاموش نکرده و چندین بار آنها را چک و وارسی می‌کند.

وسواس‌های دیگر عبارتند از: وسواس شمردن، وسواس نظم که در آن بی‌نظمی بیمار را آزاد می‌دهد و او مکرراً همه چیز را منظم و صاف می‌کند، وسواس قرینگی؛ یعنی همه وسایل دوروبر بیمار باید قرینه باشند، نشخوارهای ذهنی وسواسی که شامل جر و بحث‌های روانی است و مجادلات مداوم و پایان‌ناپذیری در ذهن بیمار مرور می‌شود.

تصاویر ذهنی وسواسی از دیگر انواع وسواس است که به صورت صحنه‌های چندش‌آور یا خشونت‌آمیز در ذهن فرد ظاهر می‌شوند. تکرار کلمات و مناسک وسواس نیز شامل اعمال مکرر و بی‌معنی هستند. بیماران وسواسی معمولاً در فعالیت‌های روزمره، به دلیل تکرارهای بیش از حد و طولانی کُند عمل می‌کنند. اضطراب و افسردگی هم در آنها شایع است. زن‌ها و مردها تقریباً به طور مساوی به وسواس مبتلا می‌شوند.

عامل وسواس

دو عامل مهم در بروز وسواس دخالت دارد؛ یکی ژنتیک یا ارث و دیگر یادگیری و تجارب اولیه فرد. میزان بروز وسواس در بین اعضای خانواده بیمار بیشتر از افراد عادی است که نشان می‌دهد این بیماری یک زمینه ارثی دارد. همچنین ممکن است مادران وسواسی علائم خود را از طریق یادگیری به فرزندان خود منتقل کنند.

وسواس معمولاً به‌ دنبال رویدادهای استرس‌زای زندگی شروع می‌شود. نزدیک به دوسوم بیماران ظرف یک سال با درمان مناسب بهبود می‌یابند. یک سوم باقیمانده مسیر طولانی و پرافت و خیزی دارند که با دوره‌هایی از بهبودی نسبی یا کامل (از چند ماه تا چند سال) همراه است. درمان وسواس معمولاً با استفاده از دارودرمانی و رفتاردرمانی صورت می‌گیرد.

بیماران وسواسی گاه اعمال و رفتار خود را آنقدر عجیب و غیرمنطقی تصور می‌کنند که اغلب نگران از دست دادن کنترل خود یا دیوانه شدن هستند.

معمولاً به بیماران اطمینان می‌دهیم که چنین اتفاقاتی برای آنها نخواهد افتاد. همچنین با توجه به اینکه علائم وسواسی اغلب در شرایط پراسترس تشدید می‌شود، به‌خصوص اگر موجب خشم بیمار شده و قادر به ابراز آن نباشد، توصیه می‌کنیم روش برخورد با این موقعیت‌ها را بیاموزند یا از آن بپرهیزند.

بیماران باید در برابر انجام اعمال وسواسی مقاومت کنند. این کار ممکن است در ابتدا باعث تشدید اضطراب و ناراحتی آنها شود؛ اما به‌تدریج از شدت وسواس آنها خواهد کاست. اگر بیمار بخواهد، یک دوست نزدیک یا یکی از بستگان می‌تواند به او کمک کند و مانع بروز این رفتارها شود.

درمان

امروزه داروهای بسیار مفیدی برای درمان وسواس وجود دارد. مطالعات نشان می‌دهد که مغز این بیماران دچار کمبود و اختلال در کارکرد نوعی ماده شیمیایی به نام سروتونین است. داروهایی که سروتونین مغز را تنظیم می‌کنند، در درمان بیماران وسواسی کمک‌کننده هستند.

برخی از این داروها عبارتند از فلکوکستین، سرترالین، فلووگزامین و ستیالوپرام. این داروها معمولاً عوارض جانبی بسیار کمی دارند و بیمار به خوبی آنها را تحمل می‌کند. اما بیمار وسواسی باید بداند که اولاً از زمان شروع دارو تا اولین علامت بهبودی بین 4-12 هفته طول می‌کشد و ثانیاً پس از بهبودی باید دارو را تا مدت طولانی، حتی تا چند سال (بسته به شدت و مدت وسواس)، مصرف کند.