صبر و نماز، وسیله جلب حمایت الهی

آیهیا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ [۱]

آیه
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ [1]

ترجمه
ای کسانی که ایمان آورده اید!(در برابر حوادث سخت زندگی) از صبر و نماز کمک بگیرید، همانا خداوند با صابران است.

ستایش صبر در قرآن
صبر از بزرگ ترین ملکات و احوالی است که قرآن آن را ستوده و مکرر امر بدان نموده است، تا جایی که قریب به هفتاد مورد شده، حتی در باره اش فرموده: إِنَّ ذلِک مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ، این صبر از کارهای بس مهم است[2] و نیز فرموده: وَ ما یلَقَّاها إِلَّا الَّذِینَ صَبَرُوا وَ ما یلَقَّاها إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ، این اندرز را نمی پذیرد مگر کسانی که صبر کنند و نمی پذیرد، مگر صاحب بهره ای عظیم[3] و نیز فرموده: إِنَّما یوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسابٍ، تنها صابرانند که بدون حساب اجرشان بتمام داده می شود.[4] و اما(صلاة) در باره آن همین قدر می گوییم: که نماز از بزرگ ترین عبادت هایی است که قرآن بر آن تاکید بسیار دارد، حتی در باره اش فرموده: إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکرِ، نماز انسان را از فحشاء و منکر باز می دارد،[5] و در قرآن کریم در باره هر امری سفارش می کند، در صدر آن و در اولش نماز را بیاد می آورد. خدای سبحان صبر را چنین توصیف کرده که خدا با صابران است که دارای این صفتند، و اگر در آیه مورد بحث تنها صبر را توصیف کرد و از نماز چیزی نفرمود، با اینکه در آیه:

وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکبِیرَةٌ نماز را توصیف کرده، بدین جهت بود که مقام آیات مورد بحث مقام برخورد با مواقف هول انگیز و هماوردی با شجاعان است و در این مقام اهتمام ورزیدن به صبر مناسب تر است، بخلاف آیه سابق، و باز به همین جهت در آیه مورد بحث فرمود:(إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ)، و نفرمود:(ان اللَّه مع المصلین). و اما اینکه فرمود: خدا با صابران است این معیت غیر آن معیتی است که در آیه: وَ هُوَ مَعَکمْ أَینَ ما کنْتُمْ، او با شماست هر جا که باشید،[6] آمده، برای اینکه معیت در آیه سوره حدید معیت احاطه و قیمومت است، می خواهد بفرماید: خدا بر همه شما احاطه دارد و قوام ذات شما باو است، بخلاف معیت در آیه مورد بحث که بمعنای یاری کردن صابران است می خواهد بفرماید الصبر مفتاح الفرج صبر کلید فرج خدایی و یاری اوست.[7]

نکته ها
مشابه این کلام الهی را در همین سوره [8] خواندیم که خداوند به بنی اسرائیل می فرمود: در برابر ناملایمات و سختی ها، از صبر و نماز کمک بگیرید. در این آیه نیز به مسلمانان دستور داده می شود تا در برابر حوادث سخت زندگی، از صبر و نماز یاری بجویند. آری، دردهای یکسان، داروی یکسان لازم دارد. اصولًا انسانِ محدود، در میان مشکلات متعدّد و حوادث ناگوار، اگر متصل به قدرت نامحدود الهی نباشد، متلاشی و منکوب می شود. و انسانِ مرتبط با خداوند، در حوادث و سختی ها، خود را نمی بازد و برای او حوادث، بزرگ نمی نماید. کسی که نماز را با حضور قلب و با توجّه می خواند، به معراج می رود. هرچه پرواز معنوی او بیشتر باشد و بالاتر رود، دنیا و مشکلات آن و حتّی خوشی های آن کوچک تر می شود.

انسان، یا در نعمت بسر می برد که باید به آیه قبل عمل کند؛ «فَاذْکرُونِی، اشْکرُوا لِی» و یا در سختی بسر می برد که باید به این آیه عمل کند؛ «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ»خداوند می فرماید: خدا با صابران است و نمی فرماید: با نمازگزاران است. زیرا نماز نیز نیاز به صبر و پایداری دارد. [9]در روایات می خوانیم: هرگاه کار سختی برای حضرت علی علیه السلام پیش می آمد حضرت دو رکعت نماز می خواند.[10] این سیره را بوعلی سینا نیز عمل می کرد. صبر، مادر همه کمالات است؛ صبر در جنگ، مایه شجاعت است. صبر در برابر گناه، وسیله تقواست. صبر از دنیا، نشانه زهد است. صبر در شهوت، سبب عفّت است. صبر در عبادت، موجب طاعت، و صبر در شبهات، مایۀوَرع است.[11]

پیام ها
1-ایمان اگر همراه با عمل و توکل وصبر و عبادت باشد، کاربرد بیشتری خواهد داشت.[12] «الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ...»

2-نماز اهرم است، بار نیست. «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»

3-صبر ونماز، وسیله جلب حمایت های الهی هستند. «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ»

4-اگر چه خداوند با هر کس و در هر جایی حضور دارد؛ «هُوَ مَعَکمْ أَینَ ما کنْتُمْ»[13] و لکن همراهی خدا با صابران، معنای خاصّی دارد و آن لطف، محبّت و یاری رسانی خداوند به صابران است. «إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ»[14]

پی نوشت ها

[1] بقره/ 153

[2] لقمان/ 17

[3] فصلت/ 35

[4] زمر/ 10

[5] عنکبوت/ 45

[6] حدید/ 4

[7] طباطبایى، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، 20جلد، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى - ایران - قم، چاپ: 5، 1374 ه.ش.

[8] بقره، 45.

[9] تفسیر روح‌المعانى.

[10] تفسیر صافى.

[11] تفسیر اطیب‌البیان.