در چنین شرایطی، ضرورت مصرف بهینه گاز در میان مشترکان خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده انکارناپذیر است؛ امری‌که در صورت عدم‌تحقق می‌تواند به بحران آلودگی در شهرها و احتمال تضعیف و افت فشار در شبکه تامین گاز منتهی شود که منافع عموم جامعه را در خطر قرار می‌دهد. البته در این میان مساله واقعی‌سازی قیمت گاز و جلوگیری از ارزان‌فروشی نیز می‌تواند به‌عنوان راهکاری که در بسیاری از نقاط جهان اجرا شده است، توجه سیاستگذاران را به خود جلب کند و مصرف بیرویه گاز در کشور را کاهش دهد. در کنار مساله مصرف، بحث عدم‌توجه کافی به افزایش ظرفیت تولید و بهره‌‌وری در صنعت گاز کشور نیز در کنار قطع جریان واردات گاز از دیگر کاتالیزورهای بحران کنونی هستند که با ورود سرمایه‌‌گذاران بین‌‌المللی و فناوری آنها در میان‌مدت و بلندمدت قابل‌حل است.
بحران مشترکان خانگی پرمصرف
وزیر نفت پیش‌‌تر گفته بود که 25درصد مشترکان پر مصرف و بد مصرف گاز، نزدیک به 50درصد گاز کشور را مصرف می‌کنند و ضمن تاکید بر جریمه این دست از مشترکان، از مردم خواست تا با آغاز روزهای سرد سال در مصرف گاز صرفه‌جویی کنند. شرکت ملی گاز نیز با انتشار نمودار مقایسه‌‌ای از مصرف روزانه گاز در هفته سوم آبان‌ماه در سال‌جاری با سال گذشته، نشان داد که مصرف روزانه در این مدت زمان به شکل چشمگیری بالاتر از مدت مشابه در سال گذشته بوده است. در آمار شرکت ملی گاز آمده بود که مصرف روزانه در روزهای 22 و 23 آبان‌ماه به مرز 500 میلیون مترمکعب در روز رسیده بود، در حالی که زمستان سال گذشته و در زمان اوج مصرف روزانه 565میلیون مترمکعب گاز مصرف شده بود.
در چنین شرایطی و با رسیدن مصرف خانگی به سطح 500 میلیون مترمکعب در روز، همان‌طور که انتظار می‌رفت عملا استفاده از سوخت مایع برای تامین نیروگاه‌ها و صنایع عمده کشور ناگزیر شد که البته وزارت نفت از پیش دست به ذخیره‌‌سازی سوخت مایع در مخازن نیروگاه‌ها و صنایع زده بود.
مجید چگنی، مدیرعامل شرکت ملی گاز نیز در پایان هفته گذشته با اشاره به سردشدن هوا و افزایش 20درصدی مصرف گاز، مردم را به کاهش مصرف و صرفه‌جویی دعوت کرد. چگنی با اشاره به اینکه 28 میلیون مشترک گاز در سراسر کشور و همه بخش‌ها وجود دارد گفت که با کاهش یک مترمکعبی مصرف، می‌توان به رقم 28 میلیون مترمکعب کاهش در مصرف گاز رسید که برای آنها رقم بزرگی است. احمد زمانی، سرپرست مدیریت هماهنگی و نظارت بر تولید شرکت ملی گاز نیز در گفت‌‌وگویی تلویزیونی اظهار کرد که اکنون مصرف گاز در کشور از تولید آن پیشی گرفته و این به معنای ناترازی گاز در بخش تولید و مصرف است. زمانی نیز در گفت‌‌و‌‌گوی خود تاکید ویژه‌‌ای بر رعایت الگوی مصرف بهینه گاز داشت.
ضرورت بهینه‌‌سازی مصرف گاز
با وجود چنین شرایطی در کشور به‌نظر می‌رسد مشترکان خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده که بخش عمده مصرف کشور (به گفته مدیرعامل شرکت ملی گاز 67درصد کل گاز تولیدی کشور) را به خود اختصاص داده‌‌اند، باید در نحوه مصرف گاز خود نهایت دقت و صرفه‌جویی را به خرج دهند. این امر پیش از هر چیزی به منافع عمومی جامعه گره خورده است. مساله ناترازی تولید و مصرف در کشور یک واقعیت عینی است که دست‌‌کم در 2 سال اخیر به شکل چشمگیری خودنمایی کرده است، درصورتی‌که مصرف گاز در بخش خانگی همچنان به افزایش ادامه دهد که ممکن است به دلیل سرمای زمستانی تا حدی هم ناگزیر باشد، بی‌تردید بیشترین آسیب متوجه عموم جامعه ایران است. از یک‌سو، افزایش مصرف در بخش خانگی می‌تواند به بحران آلودگی هوا در فصل سرد سال و بالاخص در کلانشهرها و مناطق صنعتی دامن بزند؛ چرا‌که در آن صورت گاز طبیعی که به صنایع عمده و نیروگاه‌ها تحویل داده می‌‌شد، احتمالا با کاهش جدی‌‌تری روبه‌رو می‌شود که این امر به‌معنای سوزاندن سوخت‌های مایعی چون گازوئیل و مازوت در این بخش خواهد بود. سوخت‌های مایع از نظر آلایندگی اثرات بسیار مخرب‌‌تری نسبت به گاز طبیعی دارند و با توجه به اینکه برای سرپا نگاه داشتن شبکه تامین برق، صنایع و اقتصاد کشور در شرایط کنونی چاره دیگری وجود ندارد، تنها مساله بهینه‌‌سازی مصرف گاز است که می‌تواند مانع گسترش آلودگی شود.
مالک شریعتی‌نیاسر، عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز در گفت‌‌وگو با «ایسنا» ضمن تاکید بر نقش مخرب مازوت بر آلودگی هوای شهرها در پاسخ به این پرسش که چرا به‌رغم تاثیرات مازوت بر تشدید آلودگی هوا همچنان از آن استفاده می‌شود؟ تصریح کرد: «ما برای اینکه بخواهیم در فصل زمستان همه نیازهای کشور را چه در بخش خانگی و چه در بخش صنعتی تامین کنیم با کمبود گاز طبیعی مواجه هستیم، بنابراین بخشی از سوخت صنایع و نیروگاه‌ها الزاما باید از طریق سوخت مایع تامین شود. ما باید به این سمت برویم که تکنولوژی نیروگاه‌ها و صنایع را بالاتر برده تا آلودگی کمتری با سوزاندن سوخت‌های مایع ایجاد کنند.»
از سوی دیگر مساله ایجاد خلل در تامین گاز برخی مناطق در روزهای سرد زمستان و زمان اوج مصرف نیز مطرح است و درصورتی‌که نرخ مصرف گاز با سرعتی که در حال‌حاضر دارد، به روند رو به افزایش خود ادامه دهد، شاید دور از انتظار نخواهد بود که همچون اوقاتی در گذشته، استان‌های شمالی کشور که از قضا سردسیرترین منطقه اقلیمی را هم شامل می‌شوند در زمستان با مشکل افت فشار شبکه و حتی قطعی گاز مواجه شوند. در واقع می‌توان گفت که در چنین شرایطی حتی با در نظر نگرفتن مساله گاز موردنیاز صنایع، مردمان استان‌های شمالی کشور که بخش عمده افزایش مصرف اخیر نیز ناشی از سرمای هوا در این مناطق بوده، ممکن است با مشکلات حادی در تامین انرژی موردنیاز خود برای گرم‌کردن خانه‌هایشان روبه‌رو شوند. در چنین شرایطی، پر واضح است که در صورت عدم‌رعایت اصول کاهش و بهینه‌‌سازی مصرف گاز در بخش خانگی، بیشترین زیان متوجه مصرف‌کنندگان در همین بخش خواهد بود؛ چرا‌که مشکل ناترازی گاز در کشور امری نیست که بتوان یک روزه، یک ماهه یا حتی یک‌‌ساله آن را حل کرد؛ به همین دلیل ضرورت بهینه‌‌سازی و کاهش مصرف گاز طبیعی، برای مشترکان خرد امری گریزناپذیر است.
همچنین مساله مصرف بیرویه گاز که به گفته مقامات شرکت ملی گاز در میان 25درصد مشترکان رواج دارد و به جریمه حدود7 میلیون مشترک از ماه جاری منتهی خواهد شد، به عقیده بسیاری از کارشناسان و ناظران ناشی از ارزان‌فروشی گاز است. برخی از کارشناسان و اقتصاددانان در همین راستا خواهان واقعی‌شدن قیمت‌ها و عرضه گاز در یک بازار رقابتی و آزاد هستند تا کشف قیمت‌ها به‌صورت واقعی انجام شود. امری که در بسیاری از نقاط جهان اجرا شده و تا حد زیادی مانع بروز مشکلاتی چون مصرف بیرویه و هدررفت منابع انرژی شده است. البته این مورد برخلاف مواردی که در بالا ذکر شد، متوجه مشترکان نیست و این وظیفه سیاستگذاران است که با انجام مطالعات علمی، فنی و اقتصادی در این راستا سیاستگذاری و تصمیم‌سازی کنند. امری که تحقق آن می‌تواند به کارآیی شبکه گاز ملی و مدیریت مصرف در میان مشترکان منجر شود.
ریشه‌های بحران گازی
فارغ از بحث ضرورت کاهش مصرف در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده، ریشه بحران کنونی گاز کشور که راه‌حل موقت و کوتاه‌مدتی هم در ظاهر برای آن وجود ندارد، عدم‌برنامه‌‌ریزی صحیح و محاسبات فنی در زمینه تامین گاز کشور است. همزمان با افزایش مداوم وابستگی صنایع و نیروگاه‌ها به خوراک گازی، شبکه گازرسانی در کشور نیز رشد چشمگیری داشت و اکثریت قریب به قاطع مناطق کشور اکنون دارای شبکه تامین گاز طبیعی برای مصارف خانگی و تجاری هستند. هر چند که تحقق این امر در راستای رفاه شهروندان کشور قابل‌ستایش است، اما از سوی دیگر عدم‌توجه کافی به رشد متوازن تولید و مصرف باعث ایجاد ناترازی چشمگیری در صنعت گاز کشور شده است. واقعیت این است که افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی در کشور، همخوانی چندانی با افزایش مصرف نداشته و این امر نقش قابل‌توجهی در مشکلات کنونی دارد. همچنین قطع واردات گاز از ترکمنستان نیز به این بحران دامن زد و کشور را در شرایط کنونی قرار داده است. لازمه برون‌رفت از این وضعیت، سرمایه‌‌گذاری عظیم در بخش تولید و افزایش بهره‌‌وری میادین گازی است که در شرایط اقتصادی کنونی، نمی‌‌توان و نباید انتظار داشت که از بودجه عمومی کشور چنین منبع مالی چند 10 میلیارد دلاری تامین شود. همچنین دیگر درآمد نفتی کشور به دلیل تحریم‌ها در شرایطی نیست که چشم به آن برای سرمایه‌‌گذاری در بخش گازی داشت، هر چند که درآمدهای حاصل از صادرات انرژی نباید صرف سرمایه‌‌گذاری در این بخش شود و بخش‌های سلامت، آموزش و رفاهی در اقتصاد کشور نیازمند این درآمد ناموجود است.
برای تامین سرمایه موردنیاز باید به‌دنبال سرمایه‌‌گذاران خارجی و بین‌‌المللی بود که از یک‌سو منابع مالی و از طرف دیگر فناوری موردنیاز صنعت گاز را برای کشور تامین کنند. امری که به شرایط تحریمی کشور گره خورده است و تنها با رفع تحریم‌ها می‌توان انتظار داشت که بسیاری از بازیگران جهانی صنعت انرژی از شرق تا غرب مشتاق سرمایه‌‌گذاری در این بخش باشند. همچنین در کنار این امر، لزوم فعال‌سازی دیپلماسی گاز و واردات گاز از ترکمنستان و حتی در صورت نیاز، از جمهوری‌آذربایجان هم می‌تواند به ثبات امنیت انرژی در کشور کمک کند.
