دکتر بهروز ترنوبیک؛ متخصص قلب و عروق، فلوشیپ آنژیوپلاستی
بیماری‌های قلب و عروقی این روزها در تمام دنیا و بخصوص در کشور ما شایع است و موجب درگیری و نگرانی و اتفاقات بد می‌شوند.
ابتدا باید بدانیم که قلب از مهم‌ترین اعضای بدن است؛ چرا که با کار بی‌وقفه و پمپاژ دائمی، خون روشن و پاک را به تمام سلول‌های زنده بدن می‌رساند و مواد زاید و دفعی را در قالب خون تیره از تمام بدن تحویل می‌گیرد تا برای تصفیه به کلیه‌ها، کبد و ریه‌ها بفرستد.
چنین عملکرد سنگین و مهمی حتی اگر برای چند لحظه هم متوقف شود کافی است تا اعضای حساسی مانند مغز در اثر فقدان اکسیژن و مواد غذایی کافی دچار اختلال و حتی توقف عملکرد و در نتیجه اتفاقات ناگوار و برگشت ناپذیر و نهایتاً مرگ شوند.
اما این قلب پر تلاش، خودش هم نیاز به تغذیه و تنفس از طریق دریافت خون پاکیزه دارد، که خون حیات‌بخش از طریق عروق کرونری یاتاجی به ماهیچه قلب می‌رسد و موجب تداوم حیات و فعالیت ماهیچه قلب و حفظ عملکرد آن در پمپاژ خون می‌شود.
همین رگ‌های کرونری هستند که اگر در اثر بیماری‌های مختلف به‌ویژه بیماری آترواسکروز (خشکی شریان‌ها) تنگ و نهایتاً مسدود شوند؛ می‌تواند موجب نقصان در عملکرد قلب، دردهای قلبی و نهایتاً سکته قلبی و مرگ شود.
پس اهمیت دادن به سلامت قلب و همچنین عروق تغذیه‌کننده آن، امری حیاتی و ضامن سلامتی و طول عمر ما خواهد بود.
اینکه چه باید کرد تا قلبی سالم داشته باشیم را در فرصت‌های بعد به تفصیل با هم مرور خواهیم کرد، ولی امروز راجع به روشهای بررسی سلامت عروق کرونری و به‌ویژه آنژیوگرافی کرونری صحبت می‌کنیم.
روشهای متعددی برای بررسی وضعیت عروق کرونری بکار می‌روند که هر یک جایگاه خاص خود را دارند؛ از روشهای ساده و غیر تهاجمی مانند تست ورزش تا روشهای مفصل‌تر مانند اسکن هسته‌ای قلب یا سی‌تی‌آنژیوگرافی کرونری که دقیق‌تر هستند و نهایتاً آنژیوگرافی کرونری که نیاز به مراجعه به بیمارستان دارد.
تست ورزش، کم‌هزینه و بدون استفاده از دارو و اشعه انجام می‌شود.
ولی دقت آن به اندازه روشهای دیگر نیست؛ از طرفی روش‌هایی مانند اسکن هسته‌ای و سی تی آنژیوگرافی دقت بالاتری دارند ولی در آنها از مواد دارویی حاجب و اشعه ایکس یا گاما استفاده می‌شود، که طبعاً آثار مضر (هر چند محدود و عمدتاً غیربیماری‌زا) روی کلیه‌ها و سلول‌های در حال تکثیر بدن ما دارند.
آنژیوگرافی کرونری دقیق‌ترین روش بررسی عروق بدن به‌ویژه عروق کرونری است که با کمک اشعه ایکس و تزریق ماده حاجب در عروق کرونری انجام می‌شود، این روش در بیمارستان انجام می‌شود و از طریق عروق شریانی مچ دست یا کشاله ران، بدون بیهوشی و با بی‌حسی موضعی و در عرض ده دقیقه انجام می‌شود.
آنژیوگرافی کرونری
معمولاً آنژیوگرافی کرونری توسط متخصصین قلب و عروق یا پزشکان فوق تخصص آنژیوپلاستی انجام می‌شود، مزیت فوق‌العاده آن نیز دقت صد درصدی در تشخیص بیماری‌های عروق کرونری، امکان درمان همزمان تنگی‌های عروقی با بالون و استنت می‌باشد که انقلاب دهه‌های اخیر در درمان بیماری‌های قلبی است.
این روزها حتی بیماری‌های دریچه‌ای قلب و همچنین عروق خارج از قلب نیز با روشهای آنژیوگرافی و بدون عمل باز و بیهوشی قابل انجام است که این امر باعث تقلیل خطر و مرگ و میر ناشی از عمل‌های وسیع سابق شده است.
اگر در قفسه سینه خود احساس درد یا ناراحتی می‌کنید، اگر در حین فعالیت؛ درد سینه یا تنگی نفس پیدا می‌کنید یا دیابت دارید، اگر در اقوام نزدیک شما بیماری‌های قلبی دیده شده است بهتر است در اولین فرصت به پزشک قلب مراجعه کنید و از او بخواهید سلامت قلب و عروق شما را چک کند.
او نیز قطعاً بعد از پرسش در خصوص عوامل خطرزای بیماری قلبی عروقی (کشیدن سیگار، فشارخون بالا، چربی خون بالا، دیابت قندی و سابقه فامیلی) و معاینه شما، از روش‌هایی که پیشتر عرض کردم استفاده خواهد کرد تا امکان درگیری عروق قلب شما را بررسی نماید.
در صورت لزوم از روشهای ساده‌تر مانند نوار قلب، اکوکاردیوگرافی رنگی و تست ورزش استفاده می‌کند یا شما را برای اسکن هسته‌ای یا سی‌تی آنژیوگرافی ارجاع می‌نماید.
در قدم نهایی ممکن است به شما توصیه شود که تحت آنژیوگرافی عروق کرونر قرار بگیرید؛ اگر چنین شد نگران نباشید، با تجهیزات جدید و پیشرفته که خوشبختانه در تمام شهرهای بزرگ کشور عزیزمان در دسترس می‌باشد و در دستان توانمند پزشکان مجرب و متخصص ایرانی، آنژیوگرافی قلب شما بدون درد، بدون نیاز به بیهوشی و با حداقل ریسک انجام می‌شود و در اکثر موارد شما حتی نیاز به اقامت شبانه در بیمارستان نیز نخواهید داشت و از مزایای این روش بسیار سودمند و کم عارضه در سلامت و طول عمر خود بهره خواهید برد.
بالون و استنت‌های عروقی
اگر در آنژیوگرافی مشاهده شود که عروق کرونری دچار تنگی شدید هستند می‌توان در همان زمان از طریق ابزارهایی بسیار ظریف اقدام به درمان بیماری عروق و برطرف کردن تنگی آنها کرد که معروف‌ترین آنها بالون و استنت‌های عروقی می‌باشند.
با کمک بالون‌ها تنگی عروق کرونری باز می‌شود و با قرار دادن استنت (که شبکه‌ای ساخته شده از جنس فلز ظریف یا مواد دیگراست) جلوی بازگشت تنگی گرفته می‌شود. بالون‌ها بعد از استفاده از عروق خارج می‌شوند ولی استنت‌ها برای همیشه در دیواره رگ باقی می‌مانند و بعد از چند ماه توسط سلول‌های جدار رگ احاطه شده و جزیی از ساختمان دیواره‌ی رگ ما می‌شوند.
در سال‌های اخیر استنت‌هایی با فناوری‌های پیشرفته ساخته شده‌اند که از خود داروهایی آزاد می‌نمایند که جلوی تنگی مجدد رگ در محل فعلی را تا حد زیادی می‌گیرد و به استنت آغشته به دارو یا در اصطلاح استنت دارویی معروفند.
استنت‌های قابل جذب
آخرین نسل استنت ها که هنوز در مرحله‌ی بررسی و استفاده محدود هستند استنت‌های قابل جذب می‌باشند که همانگونه که از اسمشان قابل حدس است پس از مدتی توسط سلول‌های جدار رگ جذب و نهایتاً کاملاً ناپدید می‌شوند.
استنت در اصطلاح عوام به فنر معروف است ولی قطعاً استفاده از نام صحیح آن یعنی استنت بسیار زیباتر و برازنده‌ی مردم آگاه و فهیم ماست.
فرایند باز کردن عروق تنگ یا آنژیوپلاستی عمدتاً بدون درد انجام می‌شود و ممکن است حتی توسط بیمار احساس هم نشود ولی قطعاً اقدامی حساس و بسیار پیشرفته و علمی است که پزشک فوق تخصص آنژیوپلاستی سال‌ها برای آموختن مهارت‌های پیچیده و دقیق آن مطالعه و تمرین نموده است.
بعد از انجام آنژیوپلاستی موفق؛ بیمار معمولاً یک شب را در بیمارستان می‌گذ‌راند و پس از اطمینان از سلامت عروق قلب و محلی که از آن برای آنژیوگرافی استفاده شده (یعنی کشاله ران یا مچ دست) توسط پزشک خود معاینه و نهایتاً ترخیص می‌شود.
بدنبال آنژیوگرافی یا آنژیوپلاستی بهتر است بیمار تا چند روز مراقب محل رگ گیری باشد و به خود فشار جسمی زیاد وارد نکند تا ترمیم رگ بطور کامل انجام شود ولی در همان روز ترخیص بیمار می‌تواند استحمام کند.
بعد از آنژیوپلاستی باید بیمار بمدت چندماه از داروهای ضد پلاکتی به منظور پیشگیری از لخته شدن خون در محل استنت استفاده نمایند که مدت مصرف این داروها بر حسب نوع استنت ها بین یک ماه تا یک سال متغیر است و توسط پزشک تعیین می‌شود.
معروف‌ترین این داروها قرص کلوپیدوگرل یا پلاویکس است که بیمار باید اهمیت مصرف منظم و بی وقفه آن را بدانند و جدی بگیرند.
داروهای دیگری مانند آسپرین و انواع داروهای تنظیم کننده چربی و قند و فشارخون نیز برای بیماران به فراخور شرایط خاص هر فرد تجویز می‌شود.
پرهیز غذایی مناسب؛ ترک سیگار و قلیان و تحرک کافی و مناسب نیز قطعاً در بهبودی بیماران تاثیرگزار و مهم است.
باید بخاطر داشت که مراجعات منظم و انجام تست‌های دوره‌ای برای سنجش وضعیت قلبی عروقی فرد و پایش دقیق نواسانات وزن و فشارخون و چربی و قندخون از اهمیت بسیاری برخوردارند.
