تحریریه زندگی آنلاین : در این گزارش آمده است تقریباً 16درصد افراد 60 سال به بالا در معرض سوءاستفاده روانی قرار گرفته و موارد دیگری نظیر سوءاستفاده مالی، مورد بی‌توجهی قرار گرفتن، سوءاستفاده جسمی و جنسی از آنان نیز به‌ترتیب 8/6، 2/4، 6/2 و 9/0درصد است. نتایج این تحقیق براساس اطلاعات موجود از 52 مطالعه انجام‌شده در 28 کشور از مناطق مختلف و به‌ویژه 12 کشور با میزان درآمد پایین یا متوسط به‌دست‌آمده است. به گفته کارشناسان این سازمان، سوءاستفاده از سالمندان رو به افزایش است و این موضوع برای 141میلیون فرد سالمند در سراسر جهان هزینه‌های اجتماعی و انفرادی جدی به دنبال دارد.
در ایران نیز به‌رغم وجود احادیث دینی فراوان که در آنها به تکریم سالمندان سفارش شده است در برخی موارد نیازهای گوناگون عاطفی، اقتصادی و... آنها کاملاً پاسخ داده نمی‌شود. فهرست بلندبالای خانه‌های سالمندان در کشور نشان می‌دهد که برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند سالمندان را دور از فضای خانه نگه دارند و در دنیای تاریکی رهایشان کنند. دوره سالمندی با کاهش قوای روانی و جسمی در فرد همراه است. ویژگی‌های جسمی و روحی ویژه سالمندان آنها را آماج جرائم مختلف قرار می‌دهد. فرد بزهکار مانند هر انسان عاقلی قبل از ارتکاب جرم به مزایا و خطرات آن می‌اندیشد، آنها را بررسی کرده و سپس مرتکب جرم می‌شود. این افراد معمولاً سالخوردگان را هدف ارتکاب جرم قرار داده و علیه آنها مرتکب بزه می‌شوند. سالخوردگان نیز به دلیل ترس از انتقام‌جویی آنها، عدم توانایی در دفاع از خود، عدم آگاهی از اینکه مورد بزه قرار گرفته‌اند و... اقدام قانونی مناسب و سریعی علیه فرد بزهکار انجام نمی‌دهند. متأسفانه حمایت‌های قانونی مناسب نیز در قبال جبران بزه‌های صورت گرفته علیه سالمندان وجود ندارد و قانون باید توجه بیشتری به جبران خسارت‌های مالی و معنوی سالخوردگان پس از وقوع جرم داشته باشد. گاهی فرد سالمند از طرف یکی از اقوام و آشنایان نزدیک خود مورد سوءاستفاده مالی قرار می‌گیرد. در این صورت در اغلب موارد حتی ارتکاب جرم به مراجع قضائی گزارش نمی‌شود و مشکل در محیط خانه حل‌و‌فصل می‌شود. این تصمیم در اکثر موارد به نفع سالمند نیست و فرد خاطی خسارت‌های مالی و روحی او را جبران نمی‌کند. سالمندان مریض، ناتوان و دارای آسیب‌های روانی یا مبتلا به افسردگی، بیشتر مورد سوءاستفادههای گوناگون قرار می‌گیرند، اما حتی افرادی که این ویژگی‌ها را نداشته باشند نیز می‌توانند مورد سوءاستفاده واقع شوند.
بیشتربخوانید:
سوءاستفاده از سالمندان چیست؟
سوءاستفاده از سالمندان شامل همه مواردی است که در آنها سالخوردگان مورد تنبیه جسمی، عاطفی یا آسیب روانشناختی قرار می‌گیرند. همچنین هرگونه استثمار و بهره‌کشی اقتصادی و غفلت و بی‌توجهی ارادی یا غیرارادی مراقبان نسبت به سالمندان نیز در زمره سوءاستفاده از آنها قرار می‌گیرد. اعمالی مانند سیلی زدن، هل دادن، حبس کردن، لگد زدن، نیشگون گرفتن، سوزاندن، محروم کردن از غذا، گاز گرفتن و... جزو سوءاستفادههای جسمی محسوب می‌شوند. دامنه سوءاستفاده عاطفی یا روانشناختی متغیر است و می‌تواند شامل دادن القاب، بی‌‌اعتنایی به آنها، ترساندن و تهدید کردن یا هر عملی که باعث ترس، فشار، غصه‌های روانی و دردهای عاطفی سالمند باشد. سوءاستفادههای جنسی، از نمایش جنسی، اجبار شخص به هرزه‌نگاری و... تا تجاوز به عنف متغیر است. سوءاستفادههای اقتصادی نیز یکی از شایع‌ترین انواع سوءاستفاده از سالمندان است. استثمار اقتصادی مانند استفاده نادرست از اموال سالمندان و اختلاس اموال آنها به‌صورت کلاهبرداری، گرفتن پول به بهانه‌های واهی، جعل، انتقال و تغییر مالکیت و دارایی به‌زور، خریداری کالاهای گرانبها با پول افراد سالمند بدون مطلع کردن آنها و ممانعت از دسترسی افراد سالمند به خانه یا سرمایه‌هایشان است.
دلایل سوءاستفاده از سالمندان
سوءاستفاده از سالمندان دلایل متعددی مانند مسائل خانوادگی، جنبه‌های فرهنگی و... دارد. اگر پرستار یا مسئول فرد سالخورده، خود از نظر فیزیکی یا ذهنی بیمار باشد احتمال سوءاستفادههای گوناگون از سالمندان بیشتر می‌شود. افرادی که از سالمندان مراقبت می‌کنند باید آموزش‌های لازم را برای برخورد با آنها دیده باشند تا برای مدیریت رفتارهای دشوار و پیش‌بینی‌نشده فرد به‌ناچار از نیرو و جبر فیزیکی خود استفاده نکنند. وابستگی مالی فردی که مراقب سالمند است امکان سوءاستفاده مالی از او را افزایش می‌دهد. عکس این شرایط نیز خطرآفرین است و اگر فرد سالخورده کاملاً از نظر مالی به مراقب خود وابسته باشد احتمال بدرفتاری با او بیشتر می‌شود. در برخی موارد به دلیل نبود آرامش در خانه، فرد سالمند ترجیح می‌دهد به یک مکان امن‌تر برود و حتی گاهی آسایشگاه سالمندان را ترجیح می‌دهد. فردی که مراقبت از سالمند را به عهده می‌گیرد نباید دچار مشکلات حاد روحی و جسمی باشد. برای مثال، مراقب معتاد بیشتر احتمال دارد که فرد سالخورده را مورد سوءاستفاده قرار دهد. فرد مراقب باید به بهبود شرایط روحی و جسمی خود توجه کند، زیرا گاهی مراقبت از سالمند سبب خسارت‌های روحی و جسمی فراوانی در او می‌شود. بنابراین به‌ویژه افرادی که از سالخوردگان مبتلا به آلزایمر نگهداری می‌کنند باید زمانی از روز را به استراحت ذهنی و تمدد اعصاب اختصاص دهند.
بیشتربخوانید:
راهکارهای مقابله با سوءاستفاده از سالمندان
واقعیت آن است که آگاهی‌بخشی به سالمندان در مورد سوءاستفادههای احتمالی گوناگون از آنها تا حدودی مؤثر است و فرهنگسازی در این زمینه باید بیشتر متمرکز بر افرادی باشد که با سالمندان در ارتباطند. افراد سالخورده به سبب ویژه‌گی‌های جسمی و روحی ویژه خود به سادگی آماج آزار و اذیت‌های مختلف قرار می‌گیرند و در اغلب موارد نمی‌توانند از اموال خود به‌درستی مراقبت کنند یا اجازه تعرض به روح و جسم خود را به افراد گوناگون ندهند. به همین سبب نیاز است که وجدان عمومی جامعه بیدار باشد تا هیچ‌فردی به خود اجازه تعرض به افراد سالمند را ندهد. اغلب، قانونگذاران قوانینی را برای جلوگیری از بروز انواع خشونت‌های خانگی علیه زنان و کودکان وضع می‌کنند، اما کمتر می‌شنویم که قوانینی به‌منظور حمایت و جلوگیری از خشونت‌های خانگی علیه سالمندان تصویب شده باشد. این خلأ قانونی سبب می‌شود افرادی که به هر دلیل در محیط خانه سالمندان را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند، قانون بازدارنده محکم و مستدلی را در مقابل خود نبینند.
بیشتربخوانید:
سوءاستفاده از سالمندان توسط نزدیکان
یک عضو کمیسیون اجتماعی مجلس با اشاره به لزوم فرهنگسازی به‌منظور تکریم سالمندان در محیط جامعه و خانواده می‌گوید: احترام به سالمندان و بزرگسالان نه‌تنها در عرف جامعه بلکه در دین اسلام نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در قانون نیز علاوه بر قانونگذاری برای جوانان، قوانینی به‌منظور حمایت از سالخوردگان تصویب می‌شود. سمیه محمودی می‌افزاید: در اکثر موارد سوءاستفادههای گوناگون از سالمندان توسط افراد نزدیک و خانواده آنها صورت می‌گیرد. این مشکل از تغییر فرهنگ در سطح جامعه ناشی می‌شود، زیرا سفارشات دینی و عرفی درباره تکریم سالخوردگان در حال فراموشی است. با توجه به فرهنگ غنی ایرانی - اسلامی کشور باید این مفاهیم و ارزش‌ها به فرهنگ ایرانیان بازگردانده شود و افراد جامعه اجازه ورود و رخنه فرهنگی خارج از عرف و دین به فرهنگ خود ندهند.
او خاطرنشان می‌کند: با توجه به برگزاری جلساتی در فرمانداری‌ها با حضور مسئولان سازمان بهزیستی به‌منظور حمایت از سالمندان، انتظار آن است که این جلسات به معنای واقعی به احقاق و استیفای حقوق آنها کمک کند. محمودی می‌گوید: برای مثال، وقتی از یک سالمند کلاهبرداری می‌شود چندین عامل در وقوع این جرم تاثیرگذارند. فرد مجرم از نظر اقتصادی وضعیت نامناسبی دارد یا از پایگاه اعتقادی و اجتماعی مناسبی برخوردار نیست. او می‌افزاید: واضح است فردی که از جنبه‌های اقتصادی، روانی و اجتماعی موقعیت و شرایط مناسبی دارد، هرگز یک سالمند، کودک یا زن را مورد تعرض یا آزار قرار نمی‌دهد و اغلب این افراد از کمبودهای عاطفی، مسائل شدید اقتصادی یا موقعیت تضعیف شده اجتماعی رنج می‌برند که آنها را به ارتکاب جرم، تعرض و آزار رساندن به این قشر آسیب‌پذیر جامعه تشویق می‌کند. این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس می‌افزاید: در محیط خانواده همواره به بحث تکریم سالخوردگان تأکید شده، اما مشغله کاری افراد یا دلایل متعدد دیگر، سبب انتقال افراد سالمند به آسایشگاه می‌شود.
اما به‌شخصه معتقدم تمام علل عنوان‌شده در مورد هرگونه سوءاستفاده از سالمندان، ناشی از فاصله گرفتن جامعه از مباحث عمیق دینی و عرفی درباره تکریم والدین و سالخوردگان است. این فاصله سبب سردرگمی افراد جامعه و سوءاستفاده از سالمندان می‌شود. محمودی می‌افزاید: والدین می‌توانند روحیه احترام به سالمندان و توجه به حقوق آنها را در شخصیت کودک تقویت کنند. بی‌توجهی به آنها سبب وخامت شرایط موجود می‌شود و مشکلات اجتماعی جامعه را افزایش می‌دهد. او با اشاره به نقش سازنده سازمان‌های مردم‌نهاد در حمایت از سالمندان، تأکید می‌کند: باید بخش‌های مختلف مردم را درگیر حل مسائل اجتماعی کرد و حل همه مشکلات را نباید به دولت سپرد. متأسفانه آگاهی‌بخشی کافی نسبت به عملکرد سمن‌های مختلف در بین افراد جامعه انجام نشده است. موسوی می‌افزاید: با حمایت‌های معنوی دولت از این سمن‌ها و نظارت وزارت کشور، می‌توان امیدوار بود زمانی ارائه خدمات آسایشگاه‌های سالمندان را به سمن‌ها بسپاریم و سالخوردگان بتوانند در محیط خانواده از این حمایت‌ها بهره‌مند شوند. این سازمان‌ها می‌توانند در زمینه تکریم و احترام به سالمندان نیز فرهنگسازی کنند.
