مقدمه
شهید ابو مهدی المهندس از فعالان سیاسی و نظامی عراق بود که به دلیل فعالیت مؤثر و انقلابی، امکان حضور در عراق نداشت و راهی کویت شد و پس ازآن به ایران آمد و در سپاه بدر به مبارزه با رژیم بعث عراق پرداخت. پس از نابودی رژیم بعث، وی باهمراهی جمعی از مبارزان عراقی بسیج مردمی عراق یا حشدالشعبی را بنیان نهاد و در دوره اشغال عراق توسط آمریکا به مبارزه با آمریکا و وابستگانش پرداخت. با هجوم داعش به عراق وی باهمراهی و کمک سردار بزرگ سپاه اسلام، شهید حاج قاسم سلیمانی به نبرد با داعش پرداخت و سرانجام توانستند این گروه تکفیری صهیونیستی را از عراق بیرون کنند. در این نوشتار تلاش می شود ضمن اشاره به فعالیت های سیاسی و نظامی او، از نقش وی در تاسیس حشد الشعبی عراق یاد شود.
گذری بر فعالیت های سیاسی و مبارزاتی المهندس
جمال جعفر محمد علی آل ابراهیم یا جمال ابراهیم، معروف به ابومهدی المهندس، از پدری عراقی و مادری ایرانی در بصره متولد شد. وی در مصاحبه با مجله رمز عبور، این گونه خود را معرفی کرد:
من جمال جعفر محمد علی آل ابراهیم، متولد سال 1954 میلادی در بخش قدیمی بصره هستم. پدرم به واسطه کارش در مناطق مختلف بصره جابه جا می شد؛ به همین دلیل من در «القرنه» متولد شدم و بعد به ابی الخصیب رفتم. دبستان و دبیرستان را در بصره گذراندم و در سال 1973 میلادی وارد دانشکده فناوری بغداد شدم و در سال 1977 میلادی نیز فارغ التحصیل شدم. پس از گذراندن دوره خدمت نظامی الزامی، وارد کارخانه عمومی آهن و فولاد بصره شدم و در آنجا به عنوان مهندس عمران به کار مشغول شدم و بعدها در رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل نیز موفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد شدم و اکنون (یعنی سال 2010 میلادی) نیز در همین رشته مشغول تحصیل در مقطع دکترا هستم. (پایگاه اطلاع رسانی ایرنا)
1. در قامت یک انقلابی
حزب الدعوة الاسلامیة، یک سازمان اسلامی شیعی است که در سال 1957 میلادی به وسیله جمعی از شاگردان و پیروان شهید آیت الله سیدمحمدباقر صدر تأسیس شد. این حزب در آغاز یک جنبش و حرکت فرهنگی و مذهبی بود و هدفش ترویج ارزش ها و تعالیم اسلامی و شیعی و مبارزه با سکولاریسم، مارکسیسم و دیگر افکار و اندیشه های الحادی بود. با گسترش و نفوذ این جریان در بین جوانان عراقی و شخصیت های مذهبی، رژیم بعث عراق به مبارزه با این حزب و سرکوب آن پرداخت و از این زمان حزب الدعوه به یک جریان انقلابی تبدیل شد و به جهاد و مبارزه مسلحانه با رژیم بعث عراق مشغول شد. حاکمان بعثی عراق در سال 1975 میلادی پنج تن از اعضای این حزب را اعدام کردند. ابومهدی در کلاس هایی که دفتر حضرت آیت الله سیدمحسن حکیم، در دهه هفتاد میلادی، برای آشنایی جوانان عراقی با علوم اسلامی تشکیل می داد، شرکت می کرد و از این طریق با تعالیم حیات بخش و ظلم ستیز آشنا شد و در همین زمان نیز به حزب الدعوة الاسلامیة پیوست و مبارزات خویش را با رژیم بعثی عراق آغاز کرد.
با پیروزی انقلاب اسلامی، جوانان مسلمان کشورهای اسلامی، به ویژه جوانان شیعی مذهب، اعتمادبه نفس بالایی پیدا کردند و آگاهی و بینش آنان نسبت به تحولات جوامع افزایش یافت و در کشورهای خویش به مبارزه و جهاد با حاکمان مستبد و خودکامه پرداختند. در این اوضاع، در 16 ژوئیه 1979 میلادی، صدام حسین، معاون رئیس جمهور عراق، با کنار گذاشتن احمد حسن البکر، رئیس جمهور وقت، به قدرت رسید. وی که جنون قدرت طلبی و سلطه طلبی داشت و تشنه قدرت بود، با هرگونه مخالفت و انتقادی به شدت مقابله می کرد و چون از طرف حزب الدعوه احساس خطر می کرد، با هدف نابودی کامل این حزب و اعضایش به مبارزه با آنها برخاست و در 2 ژوئن 1979 میلادی رهبر معنوی و فکری این حزب، شهید سیدمحمدباقر صدر و خواهرش بنت الهدی را، که از حامیان برادرش بود، دستگیر و زندانی کرد و آنها را به شهادت رساند.
به دنبال این واقعه، حزب الدعوه تظاهرات گسترده ای را در سراسر عراق به راه انداخت. این قیام و خیزش عمومی، که در 17 رجب سال 1979 میلادی به وقوع پیوست، به انتفاضه 17 رجب معروف شد و به دنبال آن قیام دیگری در ماه شعبان بر ضد رژیم بعثی صدام انجام گرفت که مردم سراسر کشور عراق، از شمال تا جنوب، در آن شرکت کردند و به انتفاضه شعبانیه معروف شد.
شهید ابومهدی و دیگر همرزمانش در حزب الدعوه به دلیل مشارکت و سازماندهی انتفاضه 17 رجب و انتفاضه شعبانیه تحت تعقیب قرار گرفتند. رژیم بعث عراق توانست 1200 تن از مجاهدان و مبارزان را دستگیر کند و پس از یک محاکمه فرمایشی، حدود 86 نفر از آنان را به اعدام محکوم کرد و به شهادت رساند. (پایگاه اطلاع رسانی ایرنا) شهید ابومهدی در این باره می گوید: «حدود 95 درصد از دوستانم که در محله و مساجد با حزب الدعوة ارتباط داشتند، دستگیر و اعدام شدند».
2. عضویت در مجلس اعلای انقلاب اسلامی و تأسیس سپاه بدر
با شدت گرفتن دستگیری ها و شهادت جمع کثیری از اعضای حزب الدعوه، شهید ابومهدی به کویت رفت و در آنجا همراه با مصطفی بدرالدین، فعالیت های جهادی اش بر ضد رژیم صدام را پیگیری کرد. در همین زمان در سفارتخانه های آمریکا و فرانسه، انفجارهایی به وقوع پیوست؛ به همین دلیل، عده ای از عراقی های مقیم کویت به اعدام و زندان محکوم شدند. (پایگاه خبری صداوسیما) شهید ابومهدی دراین باره می گوید:
بعد از انفجارهایی که در سفارتخانه های آمریکا و کویت رخ داد، عراقی هایی که مقیم کویت بودند، بازداشت شدند. اسم من نیز در فهرست متهمین مشارکت در انفجارها بود؛ با وجود اینکه من در این فعالیت ها دخالتی نداشتم.
ابومهدی در کویت با همسری ایرانی ازدواج کرد. (پایگاه خبری صداوسیما)
درنگ و توقف شهید ابومهدی در کویت زیاد نبود و او از کویت به ایران هجرت کرد تا همراه دیگر مجاهدان و مبارزان عراقی مقیم ایران، رسالت خویش را که سرنگونی رژیم بعثی صدام بود تحقق بخشد. مبارزان، مجاهدان و سیاستمداران عراقی مخالف رژیم بعث که با همکاری و هماهنگی مسئولان جمهوری اسلامی ایران برای براندازی رژیم ملحد بعث عراق جهاد و مبارزه می کردند برای تشکل و انسجام مبارزه خود سازمانی سیاسی و نظامی تأسیس کردند. آنان ابتدا در سال 1982 میلادی با اتحاد نیروهای سیاسی- دینی مخالف رژیم بعث، مجلس اعلای انقلاب اسلامی را تأسیس کردند و به دنبال آن با همکاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گروهی نظامی به نام سپاه بدر را بنیان نهادند.
شهید ابومهدی علاوه بر عضویت در مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، همراه با دیگر مجاهدان عراقی مقیم ایران، مانند ابوعلی بصری و شهیدمصطفی بدرالدین که در سال 1990 میلادی پس از آزادی از زندان دولت کویت به ایران آمده بود سپاه بدر را تشکیل دادند و به صورت داوطلب در عملیات های دفاع مقدس شرکت کردند. سپاه بدر بعدها به تیپ مستقل بدر و سرانجام با افزایش نیروهایش به لشکر بدر تغییر نام داد و شهید اسماعیل دقایقی اولین فرمانده آن بود.
سپاه بدر نخستین بار در عملیات خیبر که به وسیله نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران بر ضد رژیم بعث انجام شد شرکت کرد. نیروهای سپاه بدر در تهاجمات و جنگ ها به عنوان بخشی از نیروهای مهاجم و تحت فرمان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فعالیت و مبارزه می کردند. این سپاه در عملیات های قدس 4 و کربلای 2 نیز حضور داشت. در سال 2001 میلادی شهید ابومهدی المهندس به جای ابوعلی بصری، فرمانده نیروهای لشکر بدر شد. (پایگاه اطلاع رسانی ایرنا)
چند ماه پیش از سقوط صدام و فروپاشی حزب بعث عراق، شهید ابومهدی از مسئولیت های خود در لشکر بدر و مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق کناره گیری کرد و به عنوان چهره ای مستقل فعالیت می کرد؛ اما با این حال، ارتباطش را با دیگران قطع نکرد. (پایگاه اطلاع رسانی ایرنا)
3. عضویت در مجلس عراق
با فروپاشی رژیم ستمگر و جنایتکار صدام در عراق، شهید ابومهدی بار دیگر فعالیت سیاسی خود را شدت بخشید و در تشکیل اتحاد ملی موحد در عراق، نقش مهمی ایفا کرد. وی همچنین از بنیان گذاران فراکسیون ائتلاف وطنی عراق و نیز ائتلاف وطنی کنونی بود. (پایگاه اطلاع رسانی ایرنا) گفته شد که وی مدتی نیز مشاور ابراهیم الجعفری، نخست وزیر قانون گذاری عراق در سال 2005 میلادی به عنوان نماینده استان بابل به مجلس راه یافت؛ اما چون نامش در پرونده های امنیتی دهه 1980 میلادی مطرح شده بود، آمریکایی ها به او اجازه فعالیت ندادند. ازاین رو وی به ایران بازگشت و تا سال 2011 میلادی، جز در سفرهای کوتاه و محرمانه، به عراق بازنگشت. (پایگاه خبری صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران)
ابومهدی درباره عضویتش در مجلس عراق گفت:
آمریکایی ها سیادت ملی عراق را زیر پا می گذارند. آنها ده ها هزار نفر از جوانان عراقی را بازداشت کردند که اکثرشان گناهی ندارند. در موضوع مجلس عراق هم من تا همین اواخر در مجلس حاضر بودم و مثل بقیه نمایندگان در اکثر جلسات صحن و کمیسیون ها حاضر می شدم؛ با وجود تهدیدات آمریکایی ها؛ ولی اخیراً رئیس پارلمان به من اطلاع داد که امکان تضمین جانم وجود ندارد و او و یک مسئول بلندپایه دیگر در دولت عراق از من خواستند که در جلسات مجلس حاضر نشوم. این هم یک قلم دیگر از زیر پا گذاشتن سیادت ملی عراق توسط اشغالگران است.
وی درباره قرار گرفتن در فهرست نیروهای تروریستی بر ضد آمریکا نیز گفت:
من تا این لحظه نمی دانم که این فهرست سیاه تروریستی است یا چیز دیگری است؛ چون این فهرست، مصوبه وزارت خزانه داری آمریکاست. من که به آمریکا نرفته ام؛ آنها هستند که به عراق آمده اند و عراق را به یک مستعمره تحت اشغال تبدیل کرده اند. کارهایی که آمریکایی ها در سال 2004 میلادی در نجف کردند و به مقدسات اسلامی حمله کردند و کارهایی که نیروهای اشغالگر کردند و خیانت هایی که شرکت های امنیتی شان مرتکب شدند، باعث شد که بسیاری از جوانان بر ضد اشغالگران به مقاومت رو بیاورند. (پایگاه اطلاع رسانی ایرنا)
4. شکل دهی حشد الشعبی
بسیج مردمی عراق یا حشد الشعبی، که به بسیج عراق نیز معروف است، به نیروهای مردمی عراق گفته می شود که در کنار ارتش این کشور قرار دارند. این نیروها در آغاز با هدف مبارزه با داعش سازماندهی شدند. حشد الشعبی یک سازمان مردمی و ملی جهادی است که نیروهایی از شیعیان، اهل سنت، کردها، ترکمن ها، ایزدی ها و مسیحی ها در آن حضور دارند. این نیروهای مردمی، بیشترین نقش را در بیرون راندن داعش از شهرهای عراق، مانند آمرلی، جرف الصخر، اربیل و موصل داشتند. شهید ابومهدی المهندس در سال 2007 میلادی، با داشتن تجارب فراوان جنگی، اقدام به تشکیل گروه کتائب حزب الله عراق کرد. کتائب حزب الله، قدرتمندترین گروه مسلح سازمان یافته در عراق و ستون اصلی حشد الشعبی بود. در واقع باید گفت که شهید ابومهدی المهندس، با الهام از بسیج انقلاب اسلامی ایران، طراح و مهندس تفکر بسیجی در عراق بوده است.
با حضور داعش در منطقه و جنایات هولناک آنها که با سرعت باورنکردنی سوریه و عراق را درنوردیدند، فصل تازه ای در تاریخ مجاهدت های مقاومتی ابومهدی گشوده شد. پس از فتوای آیت الله سیستانی که حکم جهاد کفایی صادر کرد و در آن از جوانان عراقی خواست که از ناموس و مال و جان و نظام سیاسی موجود در عراق دفاع کنند سازمان حشد الشعبی شکل گرفت و سرانجام در 26 نوامبر 2016 میلادی با اکثریت آرای مردم عراق، حشد الشعبی به عنوان یک نیروی جدا در کنار ارتش، رسمیت یافت و حیدرالعبادی به عنوان فرمانده کل نیروهای بسیج مردمی برگزیده شد و ابومهدی المهندس به معاون وی و فرمانده میدانی این نیرو انتخاب شد.
ابومهدی درباره فعالیت های جهادی اش در حشد الشعبی می گوید که سی سال است در جبهه مقاومت مشغول جهاد بوده است. وی با اشاره به حدیث پیامبر9 که فرمود: «سیاحت امت من جهاد است»، گفت:
من بسیاری از مناطق عراق را تنها هنگام جنگ و نبرد دیده ام. من پیش از جنگ، تکریت و فلوجه را ندیده بودم و آنها را در جریان جنگ دیدم.
اتاق فرماندهی او، نه در قلب پایتخت و روی مبلمان های راحت و شیک، بلکه در خط مقدم و درون نفربرهای رزمی بود. (پایگاه اطلاع رسانی ایرنا)
در جریان جنگ و جهاد بر ضد داعش و شکست این نیروهای شیطانی، وی همواره از کمک و حمایت شهید حاج قاسم سلیمانی بهره مند بود و این دو در کنار هم با داعش و دیگر نیروهای تکفیری مبارزه می کردند و با شکست داعش، امنیت و آرامش را به منطقه، به ویژه مردم عراق، هدیه کردند.
یکی از جلوه های زیبای المهندس و نیروهای امنیتی و نظامی مستقر در حشد الشعبی، امنیت زائران اربعین است که این حماسه عظیم را با سلامت برپا کردند.
ابو مهدی المهندس سرانجام در سحرگاه روزجمعه همراه با سردار سرافراز سپاه اسلام و فرمانده سپاه قدس، حاج قاسم سلیمانی در اطراف فرودگاه بغداد توسط آمریکای جنایتکار به شهادت رسیدند. بدون شک، مرگ در بستر، زیبنده این دو سردار پرافتخار سپاه اسلام نبود و شهادت شایسته آنان بود.
ویژگی ها و خصوصیات شهید ابو مهدی
شهید ابومهدی المهندس انسانی معنوی و نورانی بود؛ به طوری که از چهره وی این ویژگی هویدا بود. مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای درباره وی فرمود:
ملت ها بحمدالله بیدارند. ملت ها امروز بیدارند؛ ولی نقش [این] شهید عزیز و رفقای محلی این شهید بی بدیل بود؛ مثل همین شهید ابومهدی رضوان الله تعالی علیه، مرد نورانی، مرد مؤمن، مرد شجاع که انسان وقتی نگاه می کرد، چهره او مصداق همین «و بیض وجهی بنورک» بود. ابومهدی این جوری بود. چهره نورانی معنوی خدایی شهید سلیمانی با امثال این جور انسان های مؤمن و شجاع و نورانی، توانستند کارهای بزرگی انجام دهند. (پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری)
یکی از اهداف شهید ابومهدی، علاوه بر آرمان آزادسازی بیت المقدس و سرزمین های اسلامی از اشغالگران صهیونیست، اخراج نظامیان آمریکایی از کشور عراق بود. وی می گفت: «تا زمانی که جان در بدن دارم، از این هدف نخواهم گذشت ». وی همواره می گفت: «آمریکا دشمن اصلی ماست».
شهید ابومهدی ارزش انسان را به تقوا و کرامت وی وابسته می دانست. دختر شهید ابومهدی می گوید:
تفکر و منش پدرم این نبود که بگوید من عراقی هستم و مثلاً فلانی ایرانی است یا اینکه من شیعه و فلانی سنی است؛ عقیده اصلی ایشان، محوریت عزت و کرامت انسان بود. عزت و کرامت انسان نیز رمز ایستادگی امام حسین(ع) بود.
او درباره ارتباط و علاقه ابومهدی به شهید حاج قاسم سلیمانی گفت:
حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس با هم بودند و پدرم یک لحظه حاج قاسم را تنها نمی گذاشت و برای همراهی با حاج قاسم به هیچ کس اعتماد نداشت و همواره در کنار وی بود. این دوستی و همراهی سبب شده بود که آنها از نظر خلق وخو هم شبیه هم شوند.
دختر شهید ابومهدی درباره رفتار پدرش با خانواده های داعشی گفت: «پدرم وقتی به مناطقی می رفت که فرزندان و خانواده های داعشی بودند، با بچه ها و پیرمردهایشان صحبت می کرد و اعتقاد داشت که اینها ارتباطی به جنایات داعش ندارند ». (پایگاه اطلاع رسانی تسنیم)
جمع بندی
ابومهدی المهندس زیبا زندگی کرد و هماره در خط مبارزه و جهاد با دشمنان درخشید و ضمن پیوند و انس با سرادر سلیمانی، در امنیت و ثبات عراق کوشید؛ بی شک حشد الشعبی به عنوان یک میراث ماندگار، می تواند با محوریت دغدغه های المهندس، نقش مهمی را در اعتلا و استقلال عراق امروز و فردا ایفا کند.
منابع
پایگاه اطلاع رسانی ایرنا
پایگاه اطلاع رسانی تسنیم.
پایگاه خبری صداوسیما.
