آیدا شهرکی : دانشجوی دوره کارشناسی تغذیه ؛ دانشگاه علوم پزشکی زاهدان
زیر نظر: پروفسور منصور شهرکی ؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی ؛ و استاد تمام تغذیه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان
تحریریه زندگی آنلاین : آترواسکلروزیس (Atherosclerosis) یا تنگی عروق یا تصلب شرائین بیماری است که در اثر تجمع پلاک در عروق ایجاد می‌شود.
رگ‌های خونی اکسیژن و مواد مغذی را از قلب به بقیه قسمت‌های بدن می‌رسانند. با افزایش سن یا رژیم نامناسب غذایی و عدم فعالیت فیزیکی، چربی‌ها، کلسترول و کلسیم می‌توانند در رگ‌ها جمع شده و پلاک ایجاد کنند. تجمع پلاک‌ها، جریان خون در عروق را با مشکل روبرو می‌کند. این تجمع ممکن است در هر شریان در بدن، از جمله قلب، پاها و کلیه‌ها ایجاد شود و مشکلات عدیده و بعضاً غیر قابل جبران ایجاد نماید.
چه عواملی باعث تصلب شرائین می‌شوند؟
عوامل بسیاری شما را در معرض خطر تصلب شرائین قرار می‌دهند. برخی از عوامل خطر را می‌توان اصلاح کرد، در حالی که برخی دیگر قابل اصلاح نیستند و وابسته به ژن و سن هستند.
بیشتر بخوانید:
فشار خون بالا
فشار خون بالا می‌تواند با ضعیف شدن رگ‌های خونی در بعضی نقاط، به عروق خونی آسیب برساند. تجمع کلسترول و سایر مواد موجود در خون ممکن است به مرور زمان انعطاف‌پذیری عروق را کاهش دهند.
سطح افزایش یافته LDL (کلسترول بد)
اگر سطح کلسترول و LDL در خون شما خیلی زیاد باشد، می‌تواند عروق شما را مسدود کند. به این صورت که کلسترول اضافی در خون به یک پلاک سخت تبدیل می‌شود و تشکیل پلاک گردش خون در قلب و اندام‌های دیگر را محدود یا مسدود می‌کند.
سیگار کشیدن
محصولات دخانی به هر شکل می‌توانند به عروق خونی و قلب شما آسیب برسانند و زمینه را برای سختی عروق فراهم نمایند.
دیابت
در مبتلایان به دیابت شیوع بسیار بیشتری از بیماری سختی شرائین دیده می‌شود.
بیشتر بخوانید:
سابقه خانوادگی آترواسکلروز
اگر تصلب شرایین در خانواده شما ایجاد شود، ممکن است در معرض سخت شدن رگ‌ها باشید.
زندگی کم تحرک
ورزش منظم برای بهبود سلامت قلب و رگ‌های خونی لازم است. فعالیت فیزیکی به هر شکل مخصوصاً ورزش‌های هوازی مثل پیاده‌روی منظم و همیشگی، عضله قلب را قوی نگه می‌دارد و اکسیژن و جریان خون را در سراسر بدن
تسریع می‌کند و بالطبع از این بیماری جلوگیری می‌کند.
اضافه وزن و چاقی
تحقیقات در سراسر دنیا موید این مطلب است که افزایش وزن و چاقی از عوامل به شدت مساعد‌کننده و تسریع‌کننده این بیماری مهلک است؛ نکته‌ای که این روزها در سنین پایین نیز به شدت به صورت جهانی دیده می‌شود.
رژیم‌غذایی نامناسب
از نظر علمی کاملاً به ثبوت رسیده که رژیم نامناسب غذایی مثل استفاده همیشگی از فست فودها، غذاهای طبخ شده در آشپزخانه‌های بیرون بر و استفاده نکردن از غذاهای تهیه شده در منزل یکی از عوامل مساعد کننده این بیماری است .
بیشتر بخوانید:
علائم آترواسکلروزیس
بیشتر علائم تصلب شرایین تا زمانی که انسداد ایجاد نشود، ظاهر نمی‌شوند. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
درد قفسه سینه یا آنژین صدری، درد در ناحیه پاها، بازو و هر جای دیگر که دارای شریان مسدود شده باشد، تنگی نفس، خستگی، گیجی (اگر انسداد گردش خون در مغز ایجاد شده باشد) و ضعف عضلانی در پاها.
درمان تصلب شرائین
درمان اولیه تغییر شیوه زندگی (رژیم غذایی و ورزش) برای کاهش میزان چربی و کلسترول مصرفی است، متخصص تغذیه ممکن است تغییر سبک زندگی را به عنوان اولین خط پیشگیری و درمان توصیه کند. همچنین ممکن است به درمان‌های پزشکی اضافی مانند استفاده از داروها (معمولاً استاتین‌ها) برای کاهش کلسترول، داروهای ضد فشار خون بالا (مانند مهار کننده‌های ACE) و داروهای کنترل کننده گلوکز برای درمان دیابت یا جراحی به صورت موازی نیاز باشد که توسط پزشکان محترم ذیربط توصیه می‌گردد. بعضاً شدت بیماری تعیین‌کننده درمان است. گاها تجویز فوری درمان پزشکی در اولویت است و حتماً باید مد نظر بیماران قرار گیرد. مجدداً توصیه می‌گردد که تعیین کننده شروع درمان وضعیت بیمار است.
چگونه به کمک تغذیه می‌توان از تصلب شرائین پیشگیری کرد ؟
داشتن یک رژیم غذایی سالم مهم است. انجمن قلب آمریکا (AHA) توصیه می‌کند که از یک الگوی غذایی سالم پیروی کنید:
استفاده از طیف گسترده‌ای از میوه‌ها و سبزیجات، مصرف غلات کامل، محصولات لبنی کم‌چرب، مرغ و ماهی بدون پوست، آجیل و حبوبات، روغن‌های گیاهی غیر گرمسیری، مانند روغن زیتون یا آفتابگردان، نخوردن غذاها و نوشیدنی‌های حاوی شکر اضافه مانند نوشیدنی‌های شیرین شده با قند، آب نبات و دسرها، اجتناب از خوردن غذاهای پر نمک، پرهیز از مصرف غذاهای سرشار از چربی‌های ناسالم مانند چربی‌های ترانس،جهت جلوگیری از تصلب شرایین مورد توصیه انجمن فوق می‌باشد.
در ادامه به صورت ویژه و اختصاصی‌تر از نقطه نظر تغذیه‌ای به بررسی بعضی از مواد غذایی با ادله علمی می‌پردازیم که می‌توانند به نحوی در پیشگیری از این بیماری کمک‌کننده باشند.
بیشتر بخوانید:
توت‌ها
توت‌ها شامل بلوبری، توت‌فرنگی، تمشک و توت سیاه است.
توت‌ها مملو از فیبر، ویتامین‌ها، مواد معدنی و ترکیبات گیاهی هستند. این مواد غذایی شامل آنتی‌اکسیدان‌های فلاونوئیدی هستند که به تقویت سلامت قلب کمک شایان توجهی می‌نمایند. انواع توت‌ها با کاهش التهاب و تجمع کلسترول و بهبود عملکرد شریان از گرفتگی عروق جلوگیری می‌کنند. خوردن توت به طور قابل توجهی عوامل خطر آترواسکلروز را کاهش می‌دهد. مصرف توت‌ها از افزایش کلسترول LDL، فشار خون و سطح قند خون ممانعت می‌نماید.
لوبیا
لوبیاها سرشار از فیبر هستند و به دلیل اثرات مفید بر قلب از نظر علمی بسیار مفید می‌باشند. تحقیقات نشان می‌دهند که خوردن لوبیا یک روش عالی برای کنترل سطح کلسترول است و در نتیجه خطر انسداد عروق را کاهش می‌دهد. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که خوردن لوبیا می‌تواند فشار خون و خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و میزان کلسترول LDL (کلسترول بد) را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد و عملکرد عروق را بهبود بخشد.
گوجه‌فرنگی و محصولات گوجه‌فرنگی
گوجه‌فرنگی و محصولات گوجه‌فرنگی حاوی ترکیبات گیاهی هستند که به ویژه در کاهش پیشرفت تصلب‌شرائین مفید می‌باشند. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف محصولات گوجه‌فرنگی غنی از لیکوپن باعث کاهش آترواسکلروزیس می‌شود. همچنین مطالعات نشان داده‌اند که مصرف این محصولات همراه با فعالیت فیزیکی باعث افزایش کلسترول خوب بدن نیز می‌شود.
پیاز
تحقیقات نشان داده‌اند که یک رژیم غذایی غنی از این سبزیجات ممکن است از انسداد عروق جلوگیری کند. پیاز حاوی ترکیبات گوگردی است که به عقیده محققین تغذیه می‌تواند به جلوگیری از التهاب رگ‌های خونی و مهار جمع شدن پلاکت در خون کمک کند. همه این اثرات به محافظت در برابر تصلب شرایین کمک کرده و سلامت عروق را بهبود می‌بخشند.
آجیل و دانه‌ها
آجیل و دانه‌ها منابع عالی پروتئین، فیبر، چربی‌های مفید، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند. تحقیقات علمی نشان داده است که آجیل و دانه‌ها باعث کاهش کلسترول LDL (کلسترول بد) و فشار خون می‌شوند و به تقویت کلسترول HDL (خوب) کمک می‌نمایند. آجیل و دانه‌ها در حد متوسط سطح قند خون را کاهش می‌دهند و باعث محافظت در برابر دیابت که یک عامل خطر عمده شناخته شده برای تصلب شرایین است می‌شوند.
روغن زیتون
رژیم غذایی مدیترانه‌ای سرشار از سبزیجات با فیبر بالا، لوبیا و روغن زیتون است. تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف روغن زیتون با بهبود سلامت قلب همراه است. یک بررسی درسال 2018 نشان داد که مصرف روغن زیتون با کاهش مارکرهای التهابی مرتبط با تصلب شرائین و کاهش خطر بیماری‌های قلبی و عوارض آن مرتبط است. متخصصین تغذیه این توانایی روغن زیتون را به دلیل محتوای بالای آن در ترکیبات پلی‌فنول می‌دانند. قابل ذکر است که روغن زیتون تصفیه نشده نسبت به روغن‌های زیتون تصفیه شده به میزان قابل توجهی پلی‌فنول بیشتری دارد.
ماهی
ماهی‌ها مخصوصاً انواع پرورش‌یافته در دریا سرشار از چربی‌های امگا 3 هستند که به کاهش خطر تصلب شرائین کمک می‌کنند.
امگا 3 به کاهش بیان مولکول‌های چسبنده سلولی کمک می‌کند، پروتئین‌هایی که به سلول‌ها اجازه می‌دهند به یکدیگر و محیط اطراف آنها بچسبند با ایجاد پلاک جریان طبیعی گردش خون در عروق را به خطر می‌اندازند که خود منتج به سختی شرائین می‌شود. امگا 3 موجود در ماهی از این عمل جلوگیری می‌کند.
نهایتاً توصیه‌های زیر ممانعت از سختی شرائین می‌نمایند
از رژیم غذایی سالمی که چربی‌های اشباع و کلسترول کمی داشته باشد، استفاده کنید.
از مصرف غذاهای چرب پرهیز کنید.
دو بار در هفته ماهی بخورید.
هر هفته حداقل 75 دقیقه ورزش شدید یا 150 دقیقه ورزش متوسط داشته باشید.
اگر سیگاری هستید، سیگار را ترک کنید.
از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید.
در صورت اضافه وزن یا چاقی، وزن خود را کاهش دهید.
استرس خود را مدیریت کنید.
یک نوبت دیگر مطالب یاد شده در فوق را به دقت مرور نمایید.
و بیماری‌های مرتبط با تصلب شرایین، مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت را زیر نظر متخصصین ذیربط حتماً درمان کنید.
