تردید صنعتگران برای سرمایه‌گذاری؟

 آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت در هشت‌ماه منتهی به آبان 1400 نشان می‌دهد، تعداد 25هزار و 288فقره جواز تاسیس با پیش‌بینی سرمایه 844هزار میلیارد تومانی و پیش‌بینی اشتغال بیش از 621هزار نفری در استان‌‌‌ها صادر شده است. رشد این دو عدد در هشت‌ماه 1400 نسبت به هشت‌ماه 1399 گویای این نکته است که با وجود افزایش قابل‌توجه پیش‌بینی سرمایه مجوزها، اشتغال‌زایی پیش‌بینی‌شده این مجوزها رشد ناچیزی داشته است. این وضعیت از ضربه سنگین تورم بر انگیزه سرمایه‌گذاران و فشار بر تزریق پول برای فعال‌‌‌سازی بنگاه‌‌‌های تازه‌تاسیس خبر می‌دهد. رشد 7/ 1درصدی صدور پروانه بهره‌‌‌برداری در این دوره زمانی در شرایطی رقم خورده که در هشت‌ماه 1399 نسبت به دوره زمانی پیش از آن در سال 1398، رشد صدور پروانه بهره‌‌‌برداری 1/ 11درصد رشد داشت. صدور مجوز تاسیس هم تا انتهای آبان 99 نسبت به دوره مشابه سال98 رشد 45درصدی داشت. به این ترتیب ادعای افزایش ابهام تولیدکنندگان نسبت به سال گذشته درباره چشم‌‌‌انداز پیش‌روی بخش تولید دور از واقعیت نیست. جنبه دیگر آمارهای وزارت صمت، چگونگی فضای سرمایه‌گذاری در بخش صنعت تا پایان هشت‌ماه 1400 بوده است. استان‌‌‌هایی که بیشترین میزان مجوز صنعتی را در این مدت دریافت کرده‎اند، به ترتیب یزد، آذربایجان‌شرقی، سمنان، خراسان‌رضوی و آذربایجان‌غربی هستند و از آن سو به منطقه جنوب کرمان  و استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، گیلان، بوشهر و خراسان‌جنوبی، کمترین تعداد مجوز اعطا شده است. کهگیلویه و بویراحمد با تنها 105مجوز صنعتی دریافتی که مجموع سرمایه پیش‌بینی‌شده آنها 8‌هزار میلیارد تومان و مجموع اشتغال پیش‌بینی‌شده این مجوزها بیش از دو‌هزار نفر بوده، در قعر جدول تزریق پول به صنعت در بین 31 استان قرار داشته است. پنج‌بخش «محصولات از کانی‌‌‌های غیرفلزی»، «محصولات غذایی و آشامیدنی»، «ساخت مواد و محصولات شیمیایی»، «ساخت محصولات از لاستیک و پلاستیک» و «محصولات فلزی فابریکی» برای سرمایه‌گذاران صنعتی، جذاب‌‌‌ترین حوزه‌‌‌های تولید در این دوره زمانی هشت‌ماهه هستند. نکته جالب این سند، سهم 26درصدی گروه فلزات اساسی از سرمایه پیش‌بینی‌شده مجوزهاست که با بیش از 207هزار میلیارد تومان، هزینه‌‌‌بر بودن سرمایه‌گذاری در این بخش را به‌خوبی نشان می‌دهد. در واقع با احتساب سرمایه این مجوزها و اشتغالی که ایجاد می‌کنند، می‌‌‌توان هزینه ایجاد اشتغال در بخش فلزات اساسی را 5میلیارد تومان در نظر گرفت؛ عددی که نسبت به هزینه ایجاد شغل در دو صنعت غذا و پوشاک به ترتیب حدود 8 و 37برابر است.

بررسی بخش دیگری از آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد، تعداد کل طرح‌‌‌های صنعتی در دست اجرا در اقصی‌نقاط کشور تا پایان آبان امسال، 52‌هزار و 326واحد است که تنها هزار و 337واحد از آنها یعنی حدود 5/ 2درصد کل طرح‌‌‌ها در مرز پیشرفت 80 تا 99درصد قرار دارند. نکته جالب اینکه این نسبت، سال گذشته و تا پایان آبان 1399بیش از 5/ 4درصد بوده است؛ موضوعی که نشان می‌دهد میل به تکمیل واحدهای صنعتی، دریافت پروانه بهره‌‌‌برداری و شروع تولید کاهش یافته و توان اشتغال‌زایی بخش صنعت کمتر شده است. اینکه 86‌درصد کل مجوزهای صادرشده برای طرح‌‌‌ها در مرحله پیشرفت فیزیکی صفر تا 20درصد قرار دارند، شاهد دیگری بر این مدعاست که میل به فعالیت صنعتی کمرنگ شده است. این ‌درصد برای هشت‌ماه 1399 در محدوده‌ 72درصد بود که نشان می‌دهد در سال‌جاری انگیزه شروع فعالیت برای احداث واحد تولیدی و تکمیل پروژه‌ها کاهش قابل ملاحظه‌‌‌ای داشته است.

به این ترتیب و با لحاظ این آمار، طبیعی است که از محل صدور مجوزهای صنعتی و ایجاد ظرفیت جدید تولید اشتغال چندانی ایجاد نشود. شواهد گزارش وزارت صمت گویای این نکته است که از مجموع بیش از یک‌میلیون و 433هزار شغل صنعتی ایجادشده از مجوزهای صنعتی، تنها 5درصد یعنی کمی بیش از 57هزار شغل در مرحله بهره‌‌‌برداری قرار داشته و در واحدهایی با پیشرفت 80 تا 99 امکان ایجاد دارند. گریزی به وضعیت پروانه‌‌‌های بهره‌‌‌برداری نیز نشان می‌دهد در هشت‌ماه نخست امسال 4هزار و 682پروانه در کل کشور صادر شده است که نسبت به سال قبل رشد 7/ 1درصدی را نشان می‌دهد؛ وضعیتی که با ایجاد بیش از 100هزار شغل همراه شده است. رشد صدور پروانه‌‌‌های بهره‌‌‌برداری تا پایان آبان 1399 نسبت به سال پیش از آن (هشت‌ماه 1398) بیش از 11درصد بود که در نتیجه 4هزار و 556طرح جدید، بیش از 86هزار شغل ایجاد شد. بیشترین اشتغال‌زایی در طرح‌‌‌های بهره‌‌‌برداری‌شده مربوط به طرحی در البرز در حوزه صنعت خودرو، طرحی در حوزه کک و فرآورده‌‌‌های نفتی در استان فارس و طرحی مربوط به تولید محصولات شیمیایی در استان خوزستان است که افتتاح هر یک بیش از ‌هزار نفر اشتغال‌زایی به همراه داشته ‌‌‌است. نکته دیگر اینکه از مجموع حدود 4هزار و 600طرح تکمیل‌شده در سطح کل کشور که برای آنها پروانه بهره‌برداری صادر شده، 2هزار و 421فقره آن ایجادی و 2هزار و 115فقره توسعه‌ای است.  آمارهای وزارت صمت نشان می‌دهد بیشترین تعداد پروانه بهره‌‌‌برداری صادرشده در بین استان‌‌‌های کشور مربوط به اصفهان، تهران و خراسان‌رضوی است که به ترتیب 396، 359 و340فقره بوده است. کمترین طرح‌‌‌های بهره‌‌‌برداری‌شده نیز با 88فقره به کهگیلویه و بویر احمد تعلق دارد. جالب اینکه در سال 1399 همین وضعیت به شکل دیگری بوده است و برای نمونه بهترین شرایط مربوط به مناطق ویژه و آزاد، آذربایجان‌شرقی و خراسان‌رضوی با 332، 316 و 316فقره بوده و بدترین شرایط با 18فقره به منطقه جنوب کرمان تعلق داشته است.

بالاترین میزان سرمایه‌گذاری مندرج در پروانه‌‌‌های بهره‌‌‌برداری صادره استان‌‌‌ها، متعلق به استان هرمزگان با حدود 20‌هزار و 400میلیارد تومان و با سهم 4/ 13درصدی از کل کشور بوده است. این وضعیت در شرایطی رقم خورده که سال گذشته بالاترین میزان سرمایه‌گذاری مندرج در پروانه‌‌‌های بهره‌‌‌برداری صادرشده، متعلق به استان خوزستان با بیش از 57هزار میلیارد تومان بود که سهم 2/ 42درصدی از کل طرح‌‌‌های بهره‌‌‌برداری‌شده در کل کشور را به خود اختصاص داده بود. در سال 1399 متوسط سرمایه‌گذاری برای ایجاد یک واحد در این دوره 29میلیارد و 900میلیون تومان بود که در دوره مشابه سال‌جاری این عدد تا 33میلیارد و 500میلیون تومان رشد کرده است. بالاترین اشتغال ایجادشده مربوط به استان‌های البرز، اصفهان و کرمان به ترتیب با 9هزار و 603، 8هزار و 525 و 7هزار و 930نفر است. این اعداد در هشت‌ماه 1399به شکل دیگری بود، به طوری که بالاترین اشتغال ایجادشده مربوط به مناطق ویژه و آزاد و استان تهران به ترتیب با 16هزار و 198 و 6هزار و 723نفر بود که گویای وضعیت متفاوت امسال نسبت به سال گذشته است.

جزئیاتی بیشتر از مجوزهای صنعتی

جوازهای صنعتی در دو بخش استانی و مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به تفکیک اعلام می‌شود. در بخش استانی در هشت‌ماه 1400، تعداد 25هزار و 2فقره جواز تاسیس با پیش‌بینی سرمایه 798هزار و 551میلیارد تومانی و پیش‌بینی اشتغال 600‌هزار و 338نفری در استان‌ها صادر شده است. بیشترین تعداد جواز تاسیس در استان‌‌‌های یزد، آذربایجان‌شرقی و سمنان به ترتیب با هزار و 849 و هزار و 737فقره صادر شده است. مقایسه ارقام فوق با مدت مشابه سال قبل نشان‌دهنده افزایش 2/ 0درصدی در تعداد مجوزهای صادره، افزایش 5/ 144درصدی در سرمایه‌گذاری ناشی از مجوزهای صادره و رشد 4/ 7درصدی در اشتغال‌زایی این مجوزهاست. نکته جالب درباره آمار استانی مجوزهای صادره، حجم قابل‌توجه اشتغال‌زایی مجوزها در استان تهران بود که در ازای هزار و 532مجوز که سرمایه‌گذاری آنها بالغ بر 21هزار میلیارد تومان است، 62‌هزار و 929فقره شغل ایجاد خواهد شد. سرمایه‌گذاران در یزد در نتیجه هزار و 849مجوز صنعتی 57‌هزار شغل ایجاد خواهند کرد، در حالی که سرمایه‌گذاری عظیمی بالغ بر 88هزار میلیارد تومان را در نتیجه این مجوزها باید انجام دهند.

از 25هزار و 2فقره جواز تاسیس صادره در استان‌ها در هشت‌ماه 1400، بیشترین تعداد مربوط به گروه «سایر محصولات کانی غیرفلزی» با 3هزار و 183، «محصولات غذایی وآشامیدنی‌‌‌ها» با 2هزار و 530 و «ساخت مواد و محصولات شیمیایی» با 2هزار و 519فقره جواز است که همواره در شمار بخش‌‌‌های جذاب برای سرمایه‌گذاران صنعتی بوده است. مجوزها بخش محصولات کانی غیرفلزی با حدود 102هزار میلیارد تومان در رده نخست قرار دارد. این بخش در نتیجه این مجوزها 87‌هزار و 397شغل جدید نیز ایجاد خواهد کرد. محصولات غذایی و آشامیدنی‌‌‌ها نیز که یکی از بخش‌‌‌های بهره‌‌‌ور و صادرات‌‌‌محور صنعتی در ایران است، در نتیجه این تعداد مجوز، سرمایه‌گذاری عظیمی بالغ بر 38هزار و 927میلیارد تومان انجام خواهد داد که در صورت تحقق همه طرح‌‌‌ها و رسیدن به نقطه تولید، اشتغالی معادل 60‌هزار و 660نفر را ایجاد می‌کند. ساخت مواد و محصولات شیمیایی هم با محبوبیتی بالا در بین فعالان تولید، ضمن 65هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری اشتغال‌زایی قابل‌توجهی نزدیک به 52‌هزار نفر را در پی خواهد داشت.

مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، در هشت‌ماه 1400 شاهد رشد دو برابری صدور مجوزی صنعتی و دریافت 286مجوز بود. سرمایه ناشی از این مجوزها بیش از سه‌برابر نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته، در حالی که اشتغال آنها 146درصد افزایش داشته است. ساخت مواد و محصولات شیمیایی در این مناطق با 58مجوز صادره بیشترین محبوبیت را داشته است. ضمن اینکه ساخت ماشین‌آلات و تجهیزات نیز با 40مجوز در رده بعدی قرار داشته است. از نظر حجم سرمایه‌گذاری ناشی از مجوزها هم بخش ساخت مواد و محصولات شیمیایی با بیش از 32‌هزار 590میلیارد تومان در رده نخست قرار دارد. از منظر اشتغال‌زایی مجوزها هم این بخش با 6هزار و 117موقعیت شغلی جدید، جایگاه ویژه‌‌‌ای در بین فعالان اقتصادی حاضر در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی دارد. دو بخش استخراج از معادن و تولید کیف، کفش و محصولات چرم نیز با کمترین استقبال از سوی فعالان اقتصادی روبه‌رو شده و برای آنها در این مناطق تنها یک‌مجوز صادر شده است.