شواهد موجود برگرفته از آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی نشان می‌دهد، تامین مالی بخش صنعت و معدن تنها در حد رفع امور جاری است و به رشد ملموس تشکیل سرمایه بخش تولید منجر نشده است. از آنجا که منابع مالی دو طرح تبصره «18» و تسهیلات رونق تولید عمدتا به استان‌‌‌های معدودی تزریق می‌شود، دست طیف وسیعی از واحدهای تولید در استان‌‌‌های کشور از دسترسی به منابع مالی دور مانده است. در حالی عطش واحدهای تولید برای سرمایه در گردش با هر بار جهش تورم شدت می‌گیرد که این موضوع موجب خواهد شد، توان بنگاه‌‌‌ها برای تجهیز و خرید ماشینآلات که روی بنیه صنایع برای نوآوری و بهره‌‌‌وری اثر می‌‌‌گذارد، تضعیف شود.
بررسی کارنامه تامین مالی اقتصاد در شبکه بانکی طی سال‌جاری نشان می‌دهد، در هشت‌ماه منتهی به آبان 1400 با رشد 65درصدی، به واحدهای اقتصادی سراسر کشور 1727هزار میلیارد تومان تسهیلات تزریق شده است. اعطای وام به کسب‌وکارها در سال‌جاری در حالی رشد چشمگیری داشته که سال گذشته تا پایان هشت‌ماه منتهی به آبان 1399 در مجموع 1043هزار میلیارد تومان وام به همه بخش‌‌‌های اقتصاد پرداخت شده بود. مرور کارنامه شبکه بانکی در سال‌جاری نشان می‌دهد، تا پایان آبان‌ماه 1400 بیش از 515هزار میلیارد تومان تسهیلات به بنگاه‌‌‌های دو بخش صنعت و معدن اعطا شده که گویای سهم 9/ 29درصدی تولید از وام‌‌‌های بانکی است. این عدد در حالی رشد 69 درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کرده است که در هشت‌ماه منتهی به آبان 1399 در مجموع 304هزار میلیارد تومان تسهیلات به تولیدکنندگان دو بخش صنعت و معدن پرداخت شده بود؛ عددی که از سهم 29درصدی بخش تولید از کل تسهیلات پرداختی شبه‌بانکی حکایت دارد.
یکی از نکات جالب درباره سهم بخش تولید از وام‌‌‌های بانکی، میزان سرمایه در گردش است. ارقامی که وزارت صمت اعلام کرده است نشان می‌دهد، از کل 515هزار میلیارد تومان، بیش از 78درصد یا معادل 406هزار میلیارد تومان سهم سرمایه در گردش بوده که گویای رشد شتابان نیاز بنگاه‌‌‌های اقتصادی به تسهیلات بر اثر افزایش شدید نرخ تورم و تشدید نوسانات ارزی است؛ موضوعی که اثر خود را روی بهای مواد اولیه، هزینه نیروی انسانی و هزینه‌‌‌های دیگر بنگاه گذاشته و نیاز فعالان اقتصادی به وجوه نقد را تشدید می‌کند. صحت این وضعیت وقتی مشخص می‌شود که آمار هشت‌ماه 99 از تزریق حدود 227هزار میلیارد تومان تسهیلات به بخش‌‌‌های صنعت و معدن حکایت دارد؛ عددی که از سهم حدود 74درصدی سرمایه در گردش از کل تسهیلات تزریق‌شده به بخش تولید خبر می‌دهد.
بررسی بیشتر اعداد دو گزارش وزارت صمت و بانک مرکزی در سال‌های 1400 و 1399 نشان می‌دهد، از کل تسهیلات تزریق‌شده به بخش‌‌‌های صنعت و معدن، تنها 98هزار میلیارد تومان سهم تشکیل سرمایه بوده است.
به این ترتیب کمتر از 20درصد کل تسهیلات پرداختی به صنعت و معدن راهی یکی از دو بخش توسعه و ایجاد در واحدهای صنعتی شده و بنیه صنعت را تقویت کرده است. این عدد سال گذشته تا پایان آبان 1399 بیش از 69هزار میلیارد تومان بود که 27 درصد کل تسهیلات پرداختی به بخش صنعت و معدن را شامل می‌‌‌شد. به این ترتیب می‌‌‌توان نتیجه گرفت، به‌رغم افزایش تزریق پول به صنعت در هشت‌ماه منتهی به آبان 1400، روند تقویت پایه‌‌‌های تولید از مجرای تشکیل سرمایه رشد چندانی نداشته و حتی با کاهش سهم روبه‌رو شده است؛. موضوعی که با اهداف دولت سیزدهم در زمینه دستیابی به رشد 8درصدی کل اقتصاد و بهبود 12درصدی ارزش‌افزوده صنعت در سال 1401 در تناقض است و تغییر سیاست‌‌‌های اقتصادی در راستای تقویت تشکیل سرمایه به‌ویژه از ناحیه ماشینآلات تولید را یادآور می‌شود. براین مبنا نرخ رشد پرداخت تسهیلات به بخش صنعت و معدن از نرخ رشد تورم پیشی گرفته؛ اما عمده این منابع به‌جای بهبود افق بلندمدت صنعت و معدن، صرف رفع نیازهای روزمره تولید شده است. بنابراین سیاستگذار لازم است در صورتی که تعهدی در قبال رشد بخش صنعت دارد، با توجه به وضعیت تورم و رشد نرخ ارز، به رشد میزان پرداخت تسهیلات به بخش صنعت و معدن با هدف تقویت تشکیل سرمایه و ماشینآلات اهتمام ورزد. بخشی از این اهتمام، در قالب دو سیاست تامین مالی با عناوین «طرح تبصره18» و «تسهیلات رونق تولید» طی سال‌های اخیر اجرایی شده است؛ هرچند این دو طرح در مجموع حجم قابل‌توجهی نداشته‌اند و ابعاد سالانه پوشش آنها به زحمت به 14 هزار میلیارد تومان می‌رسد که کمتر از 3 درصد کل تسهیلات تزریق‌شده از شبکه بانکی به بخش‌‌‌های صنعت و معدن است. مرور جزئیات این دو طرح نشان می‌دهد، بخش اعظم درخواست‌‌‌های فعالان تولید به بانیان این طرح امکان پاسخگویی نیافته است.
میزان پاسخگویی به تقاضای فعالان تولید در «تسهیلات رونق تولید» از نظر حجم تسهیلات 31درصد و از نظر تعداد درخواست‌‌‌ها 47درصد بوده است. به طور دقیق‌‌‌تر در بخش تسهیلات رونق تولید در مجموع طی هشت‌ماه منتهی به آبان 1400 حدود 11هزار و 392میلیارد تومان تسهیلات در قالب 3هزار و 39فقره وام پرداخت شده است که از این میان، استان‌‌‌های البرز، سمنان، خراسان‌رضوی، زنجان و قم بیشترین سهم را به خود اختصاص دادهاند. استان البرز با بیش از 1362میلیارد تومان تسهیلات دریافت‌شده، به‌تنهایی 12درصد کل تسهیلات طرح رونق تولید را به سمت خود جذب کرده است. سمنان دیگر استانی است که با 1255میلیارد تومان تسهیلات دریافت‌شده در رده بعدی جذب منابع این طرح قرار دارد. خراسان‌رضوی نیز با دریافت 980میلیارد تومان تسهیلات در رده سوم استان‌‌‌های با نرخ بالای جذب منابع طرح رونق تولید قرار دارد. زنجان با 884میلیارد تومان و قم با 809میلیارد تومان در رده‌‌‌های بعدی بازیگران اصلی دریافت وام در طرح تسهیلات رونق تولید قرار دارند. بررسی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد، این پنج‌استان که عموما از صنعتی‌‌‌ترین بخش‌‌‌های کشور هستند، به‌تنهایی 46درصد کل تسهیلات این طرح را به خود اختصاص دادهاند.
نکته جالب توجه در این طرح، سهم صفردرصدی خراسان‌شمالی و سیستان و بلوچستان از منابع تزریق‌شده به تولید است که جای تامل و پرسش بسیار دارد. در طرح تبصره «18» نیز در هشت‌ماه منتهی به آبان 1400 در مجموع عددی بالغ بر 2015میلیارد تومان تسهیلات به 228درخواست مختلف تزریق شده است.
مجموع درخواست‌‌‌های تولیدکنندگان واصله به بانیان این طرح 511مورد بوده که به حدود 44درصد آنها پاسخ داده شده است. در بین استان‌‌‌های 31گانه، پنج استان اصفهان، آذربایجان‌شرقی، کرمان، قزوین و زنجان بیشترین تسهیلات را از مجرای طرح تبصره18 دریافت کرده‌‌‌‍‌‌‌‌‌‌اند. اصفهان با 44درخواست و دریافت حدود 548میلیارد تومان در رده نخست استان‌‌‌های دریافت‌‌‌کننده وام از طرح تبصره18 قرار دارد و به‌تنهایی 27درصد منابع این طرح را جذب کرده است. آذربایجان‌شرقی نیز با 30درخواست و 169میلیارد تومان وام دریافتی در رده دوم طرح تبصره18 قرار دارد. کرمان سومین استانی است که در این طرح موفق شده سهم بالایی از جذب منابع را از مجرای هفت‌درخواست و 143میلیارد تومان وام رقم بزند. قزوین هم چهارمین استانی است که با هشت‌طرح و 140میلیارد تومان در رده بعدی برندگان جذب منابع از طرح تبصره18 قرار دارد. زنجان نیز به عنوان پنجمین استان برنده، با هفت‌طرح، حدود 104میلیارد تومان وام را از این طرح جذب بخش تولید خود کرده است. نکته جالب‌‌‌تر اینکه 54درصد کل تسهیلات این طرح در همین پنج‌استان توزیع شده است، در حالی که به 26استان، مناطق آزاد و جنوب کرمان کمتر از 46درصد تسهیلات تزریق‌شده در این طرح طی هشت‌ماه منتهی به آبان 1400 رسیده است.
