حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در تماس تلفنی آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد گفت: «ما در مذاکرات به توافق نزدیک هستیم.» وی روز گذشته تاکید کرد:«پیشنهادهای‌مان را در مورد موضوعات باقی‌‌‌مانده از طریق مذاکره‌کننده ارشد اتحادیه اروپا به طرف آمریکایی منتقل کرده‌‌‌ایم و اکنون توپ در زمین آمریکاست.» همچنین در شرایطی که چهارماه از آغاز گفتوگوهای هستهای در دولت ابراهیم رئیسی می‌‌‌گذرد؛ گفت‌وگوهایی که از 20 اسفند متوقف شده، و به صورت غیررسمی در جریان است. در این بین اخبار حاکی از آن است که تنها سه مانع و سرعتگیر مهم و اساسی در مسیر گفتوگوها باقی مانده که اگر حل شود توافق امضا می‌شود.این سه مانع عبارتند از: نخست، خروج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا؛ دوم نقش روسیه و چین در توقف مذاکرات و سوم دادن تضمین از سوی آمریکا.
اختلاف بر سر سپاه
یکی از اختلافات جدی بین ایران و آمریکا که همچنان حل نشده و به عنوان یکی از موانع رسیدن به توافق مطرح می‌شود بحث خروج سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی این کشور است؛ واشنگتن پست در گزارشی دراین باره نوشته است درخواست تهران برای حذف نام سپاه پاسداران ایران از لیست سازمان‌های تروریستی خارجی و امتناع آمریکا از انجام آن، مذاکرات یکساله بر سر احیای توافق هستهای ایران را بدون جلسات برنامه‌ریزی شده جدید و فضای کمی برای مصالحه، متوقف کرده است. به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی انتخاب، در ادامه این مطلب آمده است: «از زمانی که مذاکرات در وین در ماه گذشته به تعویق افتاد، شرکت‌کنندگان اروپایی در اقدامی بیهوده بین واشنگتن و تهران رفت‌‌‌و‌‌‌آمد کردند.» به گفته یک مقام آمریکایی آگاه، «در این مرحله، هیچ چیز قابل قبولی برای دو طرف، پیشنهاد نشده است.»
این مقام گفت: «اینکه آمریکا کوتاه می‌‌‌آید یا نه به بایدن بستگی دارد و رئیس‌جمهور تصمیمی در این رابطه نگرفته است.» او افزود: «از نظر سیاسی، ما می‌‌‌دانیم که برداشتن این گام بسیار دشوار است.»
در حالی که تعداد انگشت‌‌‌شماری از موضوعات کمتر بحث برانگیز هنوز حل و فصل نشده، منابع آگاه می‌‌‌گویند که اکنون اختلافات تقریبا به طور کامل حول موضوع سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌‌‌چرخد. این منابع گفتند که گزینه قبلی ایالات متحده در مورد بیانیه عمومی ایران مبنی بر عدم«تجاوز منطقه ای» در ازای حذف سپاه از لیست، دیگر روی میز نیست.
برای دولت آمریکا، بزرگ‌ترین مانع برای حذف سپاه از لیست، واکنش احتمالی در کنگره است؛ جایی که موضوع حذف از فهرست تنها مخالفت قابل‌توجه از دو حزب را با هرگونه احیای برجام افزایش داده است. مالی و برت مک گورک، هماهنگ‌‌‌کننده خاورمیانه در شورای امنیت ملی، در جلسات توجیهی و ملاقات‌‌‌هایی با قانون‌گذاران در هفته‌‌‌های اخیر، آنچه را که به عقیده آنها می‌تواند تاثیر ناچیز خروج از فهرست و همچنین خطر عدم‌احیای برجام باشد، تشریح کرده‌‌‌اند.
سپاه پاسداران و فرماندهان آن تحت انبوهی از تحریم‌های تروریسم وزارت امور خارجه و وزارت خزانهداری هستند که همچنان پابرجا خواهند ماند، از جمله حضور ایران در فهرست رسمی دولت‌‌‌های حامی تروریسم. رابرت مالی در کنفرانس آخر هفته در قطر گفت، صرف نظر از اینکه در مذاکرات چه اتفاقی می‌‌‌افتد، سپاه پاسداران «براساس قوانین ایالات متحده و سیاست‌های ما تحت تحریم باقی خواهد ماند و تصورات ما» از آن «تغییر نخواهد کرد».
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از سال 1398 و در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ وارد فهرست سازمان‌های تروریستی شد. همچنین چندی پیش امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در گفتوگو با شبکه خبر صدا‌‌‌و‌‌‌سیما بیان کرد: «مقامات عالی‌‌‌رتبه سپاه می‌‌‌گویند شما در راستای منافع کشور هر آنچه لازم است انجام دهید و اگر به نقطه‌‌‌ای رسیدید که موضوع سپاه مطرح بود، موضوع سپاه نباید مانعی برای شما باشد. این را می‌‌‌گویند، به نظر من در واقع به نوعی مقامات عالی سپاه دارند از خودگذشتگی نشان می‌دهند و ایثارگری خودشان را به حد اعلی می‌‌‌رسانند که اگر واقعا دیدید منافع کشور در این توافق جمع‌‌‌بندی این است که دارد حاصل می‌شود، اصلا شما موضوع سپاه پاسداران جزو اولویت‌‌‌های‌‌‌تان قرار نگیرد.» هرچند این سخنان با انتقاد برخی اصولگرایان مخالف برجام از جمله حسین شریعتمداری، مدیرمسوول روزنامه کیهان روبه‌‌‌رو شد. همچنین وی در این گفتوگو اظهار کرد: «در موضوع سپاه پاسداران آن چیزی که مهم است این است که باید جایگاه و نقش سپاه، به عنوان نقش امنیتی و دفاعی ما مورد توجه قرار بگیرد.»
این در حالی است که اخیرا رابرت مالی، نماینده امور ایران در دولت آمریکا حین سخنرانی در نشست دوحه مدعی شد: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحریم خواهد ماند زیرا این مساله‌ای متفاوت از توافق هستهای است.» او در ادامه با اشاره به اینکه تصمیمی برای خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست سازمان‌های تروریستی آمریکا گرفته نشده است، گفت: «توافق هستهای مسائلی نظیر سیاست‌های منطقهای ایران را در بر نمی‌گیرد.»
نقش روسیه و چین در توقف مذاکرات
مانع دوم توقف مذاکرات یا کندی گفتوگوها به گفته جلیل رحیمی جهان آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی مجلس، چین و روسیه هستند. رحیمی جلال‌‌‌آبادی در گفتوگو با «ایرنا» در این رابطه توضیح داد:«یکی از دلایل توقف مذاکرات، نگرانی‌هایی است که کشورهایی مانند روسیه و چین دارند که بعد از احتمال حل مشکل ایران و بهبود روابط ایران با کشورهای غربی، آیا روسیه و چین به‌ویژه روسیه که دچار بحران اوکراین شده است، از بازار تجاری و تعامل با ایران حذف خواهد شد یا خیر؟» این در حالی است که در آخرین روزهای سال 1400 سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در دیدار با همتای ایرانی خود با اعلام حمایت همه‌جانبه روسیه از نهایی کردن توافق در وین، تاکید کرد که روسیه برخلاف ادعای آمریکا مانع دستیابی به توافق در وین نخواهد بود و تا انتها رویکرد سازنده خود در مساعی جمعی در این راستا را حفظ خواهد کرد.
عضو کمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در این گفتوگو با اشاره به اینکه در پرونده هستهای، کشورهای طرف مقابل تلاش می‌کنند که جمهوری اسلامی ایران را از حقوق طبیعی و بحق خود طبق قوانین بین‌المللی از جمله مفاد پیمان ان پی تی (NPT) محروم کنند، تاکید کرد: «قدرت‌‌‌هایی مانند آمریکا، روسیه، انگلیس، چین، فرانسه و آلمان به همراه قدرت‌‌‌های رسانه‌‌‌ای که در پشت سر دارند و بهره‌گیری از شبکه وسیع مالی، امنیتی و سیاسی، در تلاش هستند تا یک کشور در حال توسعه را از حقوق ابتدایی آن محروم کنند.» همچنین نباید از نظر دور داشت که برخی از تحلیلگران معتقدند که درخواست‌‌‌های برجامی روسیه از غرب در میانه جنگ روسیه و اوکراین به گره دیگری درتوافق احیای برجام تبدیل شده است. با این حال سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه روز جمعه طرح درخواست‌‌‌های لحظه آخری توسط روسیه در مذاکرات وین جهت احیای برجام را تکذیب و اعلام کرده است که تنها خواسته روسیه «حفظ تعامل قانونی» این کشور با جمهوری اسلامی ایران پس از احیای برجام بوده است. این درحالی است که
نهم فروردین جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به مانع‌‌‌تراشی روسیه در مسیر احیای توافق برجام گفته بود که روسیه قصد داشت از توافق بر سر احیای برجام به عنوان اهرم فشاری علیه غرب در جنگ با اوکراین استفاده کند و مانع از لغو تحریم‌های مربوط به صادرات نفت ایران شود. به گفته بورل «اگر ایران تولید نفت را از سر بگیرد، عرضه بیشتری در بازارهای جهانی وجود خواهد داشت و این به نفع روسیه نیست.»
دادن تضمین به ایران
مانع سوم نیز دادن تضمین به ایران است؛ تهران خواهان تضمینی از سوی دولت جو بایدن برای عدم‌خروج دولت‌‌‌های بعدی ازبرجام است که طبق قوانین ایالات متحده، دولت بایدن نمی‌تواند چنین تضمینی بدهد. در این رابطه روز هفتم فروردین کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی درنشست دوحه در این خصوص با بیان اینکه توافق هستهای در دسترس است، اما حصول آن به عزم سیاسی آمریکا بستگی دارد، تاکید کرد: «به بازه زمانی نیاز داریم که بتوان رفع تحریم‌ها را مورد راستی‌‌‌آزمایی قرار داد.»
این در حالی است که رابرت مالی، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران روز یکشنبه هفتم فروردین در نشست دوحه در این خصوص گفت که ساکن فعلی کاخ سفید نمی‌تواند درباره تصمیمات دولت بعدی آمریکا در قبال توافق هستهای با ایران تضمینی ارائه کند. پیش‌تر جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید اواسط اسفندماه در پاسخ به سوالی درباره تضمین‌‌‌خواهی ایران از آمریکا برای عدم‌ترک دوباره توافق در صورت بازگشت به آن، ابراز امیدواری کرد تمامی دولت‌‌‌های بعدی آمریکا، چه دموکرات وچه جمهوری‌خواه، به تاثیر «مهلک» خروج از توافق پی ببرند.
کار مذاکرات، کار فردی نیست
همچنین رحیمی جهان آبادی در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با «ایرنا» درباره عملکرد تیم مذاکره ایران در مذاکرات و اینکه آیا از خطوط قرمز عبور کردند یا خیر؟ توضیح داد: «برخلاف تبلیغات سعودی‌‌‌ها و برخی از کشورهای رقیب در منطقه، کار مذاکرات هستهای در ایران یک کار تیمی است و کار فردی نیست که آقای دکتر باقری بخواهد موضوعی را به صورت شخصی دنبال کند یا از خطوط قرمز عبور کند. بلکه حاصل خرد جمعی در کمیته هستهای شورای عالی امنیت ملی و همچنین وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران است.»
این نماینده مجلس یازدهم تصریح کرد: «همچنین رهبر معظم انقلاب اشراف کامل به مذاکرات دارند و هر تصمیمی که برای میزان غنی سازی، سرنوشت سانتریفیوژهای نسل جدید یا میزان مواد غنی‌سازی اتخاذ شود، حاصل خرد جمعی و مشورت فراگیر در نهادهای حاکمیتی است.» وی ادامه داد:«اینکه علیه تیم مذاکره‌کننده هجمه وارد می‌شود، بیشتر برای ایجاد تشتت بین ارکان حاکمیت وتیم مذاکره و همچنین ایجاد تشتت بین آقای باقری و وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران است. در صورتی که آنچه ما در جلسات محرمانه دریافت می‌‌‌کنیم، وحدت و انسجام تیم مذاکره‌کننده همراه با کار ارزشمند با اجماع حاکمیت است.»
به توافق نزدیک هستیم
از سوی دیگر با وجود باقی ماندن برخی موانع در راستای رسیدن به توافق اما هم طرف ایرانی و هم طرف آمریکایی در اظهارات‌‌‌شان نسبت به آینده این مذاکرات ابراز خوش‌بینی می‌کنند. در این خصوص روز گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در تماس تلفنی آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در مورد آخرین تحولات مربوط به مذاکرات رفع تحریم‌های ایران در وین گفت: «ما در مذاکرات به توافق نزدیک هستیم و پیشنهادهای‌مان را در مورد موضوعات باقی‌‌‌مانده از طریق مذاکره‌کننده ارشد اتحادیه اروپا به طرف آمریکایی منتقل کرده‌‌‌ایم و اکنون توپ در زمین آمریکاست.» آنتونیو گوترش نیز مذاکرات مهم انجام شده در وین را حائز اهمیت خواند و ابراز امیدواری کرد که طرفین هر چه زودتر به توافق برسند.
امیرعبداللهیان در روزها و هفته‌‌‌های گذشته چند بار تاکید کرده در صورتی که واشنگتن رویکردی واقع‌‌‌گرایانه داشته باشد حصول به توافق در سریع‌‌‌ترین زمان امکان‌‌‌پذیر است.
از سوی دیگر میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات وین زمان از سرگیری این گفتوگوها را منوط به حل اختلافات باقی‌‌‌مانده میان ایران و آمریکا دانست. به گزارش «ایسنا»، اولیانوف با انتشار پیامی در توییتر خود در واکنش به توییت یک خبرنگار که به برچیده شدن چادر روزنامه‌‌‌نگاران در بیرون از هتل کوبورگ، محل برگزاری گفتوگوهای وین اشاره کرده بود، نوشت: «چادر اهالی رسانه در این مرحله حیاتی نیست. زمانی که ایران و آمریکا اختلافات نهایی خود را از دور (امیدوارم به زودی) حل کنند، شرکت‌کنندگان در مذاکرات وین با یکدیگر دیدار خواهند کرد و به احتمال زیاد، در دیداری کوتاه و تنها برای تصمیم‌گیری رسمی درباره احیای برجام.» همچنین روز جمعه ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تاکید کرد که تنها مشکلات ناتمام کمی در مذاکرات وین با ایران باقی مانده و این وظیفه تهران است که درخصوص آن مسائل تصمیم‌گیری کند. لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا نیز روز جمعه در سخنانی در «سنتکام» ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا گفت که ما همچنان به حصول نتیجه دیپلماتیک درخصوص مساله هستهای باور داریم. پیش‌تر جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید هم از حصول پیشرفت‌‌‌های قابل‌توجه در مسیر گفتوگوها خبر داده بود. او البته تاکید کرده بود با وجود پیشرفت‌‌‌های ملموس همچنان مسائل حل نشده‌‌‌ای باقی مانده که مشخص نیست اساسا حل خواهند شد یا خیر.
هراس معاون ترامپ از بازگشت نفت ایران به بازار
همچنین در شرایطی که تلاش‌‌‌ها برای احیای توافق پابرجاست و یکی از آثار اصلی توافق احتمالی نیز فروش نفت ایران خواهد بود، مایک پنس، معاون رئیس‌جمهور پیشین آمریکا با انتقاد از تلاش‌‌‌های دولت بایدن برای احیای برجام نسبت به احتمال خرید نفت از ایران ابراز نگرانی کرد.
به گزارش «ایسنا»، مایک پنس، در گفتوگو با شبکه فاکس نیوز از تلاش‌‌‌های دولت کنونی کشورش برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و تلاش برای خرید نفت از ایران انتقاد کرد و آن را برای مردم آمریکا غیرقابل قبول دانست. وی گفت: «برای مردم آمریکا غیرقابل درک است که ما در حال مذاکره با ایران برای لغو تحریم‌ها جهت خرید نفت هستیم و هیاتی را نیز به ونزوئلا فرستاده‌‌‌ایم تا برای نفت التماس کند، در حالی که ما ذخایر عظیمی در کشور داریم که توسط دولت (بایدن) بسته شده است.» پنس مدعی شد: «آمریکا درحال همکاری با روسیه برای متقاعد کردن ایران به منظور بازگشت به توافق هستهای است و این، پیام ضعفی است که مردم آمریکا آن را نمی‌‌‌خواهند.» معاون ترامپ در ادامه به افزایش قیمت بنزین و گاز در آمریکا به دلیل تحریم نفت روسیه اشاره کرد و گفت که این افزایش قیمت‌ها نباید موجب شود که واشنگتن از ایران یا ونزوئلا نفت خریداری کند. وی همچنین مدعی شد که قدرت آمریکا کلید حل مسائل این کشور در داخل و خارج است.
چرایی وجود فضای ابهام در مذاکرات
دکتر ابراهیم متقی
استاد دانشگاه تهران
مذاکرات ایران و کشورهای گروه 1+5 به این دلیل در وضعیت و فضای ابهام قرار گرفته که از یک طرف اراده ایران، آمریکا و کشورهای اروپایی بر اعاده برجام بوده و خواهد بود و آمریکایی‌‌ها به این موضوع واقف هستند که عدم توافق زمینه برخورد و رویارویی احتمالی را به وجود می‌‌آورد. از سوی دیگر عدم توافق، تنش بازیگران منطقهای یعنی اسرائیل، ایران، عربستان و امارات متحده عربی را تشدید می‌کند. در عین حال برخی از انتظارات آمریکایی‌‌ها و ایرانی‌‌ها در روند اعاده برجام، ماهیت اجرایی و عملیاتی ندارد. به‌طور مثال خروج سپاه پاسداران از لیست بازیگران حامی تروریسم در اختیار دولت آمریکا نیست. زیرا قانون کنگره بوده و نادیده گرفتن کاتسا نیازمند توافق مجدد کنگره خواهد بود. مگر آنکه جو بایدن یا آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، تعهد بدهند که اجرای این قانون را تا پایان دوره ریاست‌جمهوری تعلیق خواهند کرد.
تحقق این امر نیز نیازمند آن است که وزارت خارجه آمریکا در گزارش اوت 2022 خود درباره بازیگران حامی تروریسم، ایران و سپاه پاسداران را از لیست تروریسم این وزارتخانه خارج سازد. اگر ایران از این لیست خارج شود زمینه برای اعاده همکاری‌‌های منطقهای آمریکا و ایران فراهم می‌شود. به عبارت دیگر شرط غیرامنیتی شدن ایران آن است که از لیست حامی تروریسم وزارت امور خارجه آمریکا خارج شود.از سوی دیگر آمریکا هنوز نسبت به‌سانتریفیوژهای پیشرفته ایران نگران بوده و تلاش دارد تا قابلیت اجرایی و عملیاتی سانتریفیوژها را کنترل کند. اگرچه موضوع خروج سانتریفیوژها از کشور منتفی شده اما چگونگی حفظ و نظارت بر آن در قالب دغدغه‌های آمریکا برای گریز هستهای هنوز پابرجاست. در نهایت باید موضوع سوئیفت مالی را مورد توجه قرار داد مبنی بر اینکه آیا درآمدهای نفتی ایران به گونه‌‌ای خواهد بود که زمینه برای مبادلات تجاری جمهوری اسلامی و سایر کشورها به وجود آید، یا اینکه هرگونه قراردادی نیازمند مجوز وزارت خزانهداری ایالات متحده خواهد بود؟ با وجود این مسائل، همچنان مذاکرات ادامه دارد اما زمان برای نتیجه‌‌بخشی آن بسیار محدود است. اگر در آوریل 2022 توافق حاصل نشود، ضریب خطر ناشی از عدم توافق، امنیت ملی کشور و امنیت منطقهای را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
