برگرفته از کتاب شیرمادر - از انتشارات انجمن علمی ترویج تغذیه با شیرمادر ایران
تحریریه زندگی آنلاین : آیا مادری که شیردهی خود را قطع کرده می‌تواند مجددا به کودکش شیر بدهد؟
بله، اگر او واقعا مایل به انجام آن باشد می‌تواند و موفق هم خواهد شد. این مسئله بیشتر در مورد مادرانی مطرح است که به علت بیماری کودک و یا مسافرت، مدتی از کودک خود دور بوده‌اند. مدت به شیر آمدن مجدد بر حسب سن شیرخوار و زمان جدایی متفاوت و ممکن است 1 تا 2 هفته باشد و یا بیشتر هم طول بکشد تا شیر به مقدار زیاد جریان پیدا کند. علاوه بر ترغیب شیرخوار به مکیدن مکرر پستان که تولید شیر را تحریک می‌کند، دوشیدن پستان مادر به دفعات مکرر با استفاده از شیردوش برقی و یا دوشیدن با دست نیز کمک کننده است. برای تشویق شیرخوار به مکیدن و تحریک تولید بیشتر شیر می‌توان از وسیله کمک شیردهی هم استفاده کرد. این وسیله لوله باریکی است (لوله معده شماره 5) که یک انتهای آن را باید در ظرف محتوی شیر ترجیحا شیردایه مطمئن یا شیری که از بانک شیر گرفته و نهایتا در صورت عدم دسترسی به شیر دایه، در شیرمصنوعی قرار داد و انتهای دیگر آن را از زاویه بین دو لب شیرخوار وارد دهان او کرد. وقتی کودک پستان مادر را می‌مکد، شیر داخل ظرف را هم از طریق لوله دریافت می‌کند، یعنی در حین مکیدن به جز شیری که از پستان مادر می‌مکد، شیرکمکی را نیز از این طریق دریافت می‌نماید. به این ترتیب پستان مادر به دلیل مکیدن‌های مکرر کودک برای تولید شیر، تحریک می‌شود. لازم به ذکر است حتی خانمی که زایمان نکرده و کودکی را به فرزندی می‌پذیرد با استفاده از این روش و داروهای خاص و دوشیدن مکرر پستان می‌تواند شیر تولید نموده و شیردهی موفقی داشته باشد. بعضی کارخانه‌ها وسایلی را ساخته و ارائه می‌کنند که عملا کار همین لوله تغذیه را انجام می‌دهد و آن را (SNS) می‌گویند. هنگام استفاده از این وسیله می‌توان با فشار انگشت روی لوله آن، جریان شیر را کنترل کرد.
بیشتربخوانید:
مادری که سیگار می‌کشد یا الکل می‌نوشد می‌تواند شیرخوارش را با شیر خود تغذیه کند؟
در مادرانی که سیگار می‌کشند و یا مقادیر زیادی چای پررنگ، قهوه و یا نوشابه‌های کافئین‌دار می‌نوشند، به دلیل ورود مواد محرک به شیر، ممکن است شیرخواران بی‌قرار شوند، بنابراین لازم است مادران از مصرف این مواد پرهیز نموده و یا مصرف آن‌ها را به حداقل برسانند. سیگار کشیدن دوره شیردهی را کوتاه کرده و حجم شیر را کاهش می‌دهد. نیکوتین سیگار علاوه بر بی‌قرار کردن شیرخوار سبب وزن‌گیری نامناسب او هم می‌شود و ارتباط آن با دردهای قولنجی، مرگ ناگهانی، عفونت گوش میانی و عفونتهای تنفسی تحتانی شیرخواران ثابت شده است، لذا توصیه می‌شود که آن را ترک کند، اما اگر اصرار به کشیدن سیگار دارد ضمن تشویق به ادامه شیردهی و برای این که شیرخوار در مقابل بیماری‌های تنفسی، محافظت شود و سیگار کشیدن را به 5/2 ساعت قبل از شیردادن که آن هم در حضور شیرخوار نباشد موکول نماید. در مورد الکل نیز در جوامعی که مادران الکل می‌نوشند با توجه به مضرات فراوان آن، مادرانی که شیر می‌دهند از مصرف آن خودداری نمایند.
برای مادرانی که شیر می‌دهند مصرف چه داروهایی بی‌ضرر است و مصرف کدام داروها با شیردادن مغایرت دارد؟
در دوران شیردهی هم مانند دوران بارداری باید از مصرف دارو بدون تجویز پزشک خودداری نمود و به نکات زیر توجه داشت:
آیا مصرف دارو ضرورت دارد؟
آیا داروی مورد نظر بهترین و کم ضررترین است؟
آیا ترشح دارو در شیر ناچیز و حداقل است؟
آیا دارو در صورت ترشح در شیرمادر به شیرخواری که زمینه مساعد دارد ضرر می‌رساند (فاویسم)؟
گرچه تقریبا هر دارویی که مادر مصرف می‌کند به مقدار کم (حدود 1 تا 2 درصد کل دارو) وارد شیرش می‌شود، ولی چون این مقدار در شیر، بسیار کم و ناچیز است و اکثریت قابل توجهی از داروها برای شیرخوار عارضه‌ای ندارند نباید مادران را از شیردادن منع نمود.
به طور کلی با توجه به فواید فراوان شیر مادر، مادر در همه شرایط، به ویژه در دوران شیردهی اگر نیاز به مصرف دارو داشته باشد باید آن را با نظر پزشک آگاه، مطلع و معتقد به اهمیت تغذیه کودک با شیرمادر، مصرف نماید.
مصرف داروهایی که مانعی برای شیردادن نیستند و هرگاه ضرورت مصرف آن‌ها توسط پزشک تأیید شود مادر می‌تواند از آن‌ها استفاده نموده و در عین حال به شیردهی هم ادامه دهد، عبارتند از: استامینوفن، مسکن‌های ساده، داروهای ضدفشارخون، داروهای ضد دیابت، داروهای قلبی و آنتی‌هیستامین‌ها به مقدار معمولی و مدت کوتاه همچنین اکثریت قریب به اتفاق آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد افسردگی و ضد تشنج.
در برخی موارد نیز باید مادر به شیردادن ادامه دهد، ولی شیرخوار تحت نظر قرار گیرد و به هرگونه وضعیت غیرعادی او توجه شود.
در صورت امکان، بهتر است مصرف دارو بعد از اتمام یک وعده شیردهی و یا قبل از موقع خواب طولانی مدت شیرخوار باشد. داروها و موادی که مصرف‌شان در دوران شیردهی ممنوع است و یا به عبارت دیگر در صورت لزوم مصرف، شیردهی باید قطع شود بسیار اندک بوده و از چند قلم تجاوز نمی‌کنند. چنانچه مادر نیاز حتمی به مصرف کوتاه مدت این داروها داشته باشد و پزشک متخصص مربوطه تاکید بر استفاده از آن‌ها بنماید و این داروها بدون جایگزین باشند مادر می‌تواند پس از قطع دوره درمان و یا استفاده از دارو، به شیردهی ادامه دهد، ولی برای جلوگیری از خشک شدن شیر، در طول مدت مصرف این داروها، مرتبا شیرش را بدوشد و دور بریزد.
بیشتربخوانید:
این داروها به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1- داروهای ضد سرطان و مهار کننده سیستم ایمنی و تاموکسیفن
2- داروهای رادیو اکتیو که برای درمان مصرف می‌شوند.
ولی اگر از داروهای رادیواکتیو برای تشخیص بیماری‌ها استفاده شود، طول مدت منع شیردهی بستگی به دوز و نوع ماده مصرفی دارد و از 5 ساعت تا 14 روز متفاوت است، مثلا در مورد ید 131 حتی تا دو ماه نیز ذکر شده است. جهت تداوم شیردهی لازم است در این مدت مادر شیر خود را مکررا بدوشد و دور بریزد تا پس از قطع دارو بتواند شیردهی را ادامه دهد. قبل از مصرف این داروها نیز مادر می‌تواند به دفعات شیر خود را بدوشد و برای تغذیه شیرخوار ذخیره نماید تا در مدت کوتاهی که نباید کودک را شیربدهد از شیرهای دوشیده شده برای تغذیه او استفاده کند.
3- سوء مصرف داروها، اعتیاد دارویی و مخدرها: شامل آمفتامین، کوکائین، هروئین و فن سیکلیدین.
آیا می‌توان برای آرام کردن شیرخوار از (گول زنک) پستانک استفاده کرد؟
رایج ترین و بدترین راه آرام کردن شیرخوار استفاده از گول زنک است. مکیدن ، از نیازها و غرایز طبیعی شیرخواربوده و او این نیازها را با مکیدن پستان مادر ارضا می‌کند و اگر انگشتان دستش را بمکد خیلی بهتراز وابسته شدن به گول زنک است. گول زنک به سهولت آلوده می‌شود و شیرخوار را بیمار می‌کند، تمیز کردن و ضدعفونی کردن آن ساده نیست، در بلند مدت نیز به شکل و حالت فک ودهان و رویش دندان‌های کودک لطمه می‌زند.
بیشتر بخوانید:
استفاده از پستانک و سرشیشه چه عوارضی دارند؟
استفاده از پستانک و سرشیشه عوارض زیادی دارند که برخی از آن‌ها عبارت است از:
سردر گمی شیرخوار در مکیدن، در نتیجه امتناع او از گرفتن پستان مادر.
کوتاه شدن طول مدت مکیدن پستان در شبانه‌روز، به دلیل عدم مکیدن و تحریک پستان و نهایتا کم شدن تولید و برداشت شیر و کندی افزایش وزن شیرخوار.
کاهش مدت تغذیه انحصاری با شیرمادر، کوتاه شدن دوره تغذیه با شیرمادر و در نهایت احتمال قطع شیردهی و محروم شدن شیرخوار از شیرمادر
عفونت گوش میانی (گوش درد)، عفونت قارچی دهان و برفک، پوسیدگی دندان و رشد دندانی نامناسب شیرخوار
اثر سوء بر تمایل کودک برای تقلید صداها و تکلم صحیح.
اثر زیانبار بر تکامل روانی اجتماعی کودک
وابستگی مداوم شیرخوار به گول زنک (پستانک)
افزایش احتمال حاملگی مجدد مادر، همچنین احتمال بروز ماستیت و آبسه پستان در برخی مادران.
باید توجه داشت که برخی از این اثرات نامطلوب دائمی بوده و اصلاح پیامدهای آن در مراحل بعدی زندگی بی‌نهایت مشکل است.
بیشتربخوانید:
آیا در جریان ابتلای شیرخوار به بیماری‌های تب‌دار و یا اسهال تغذیه با شیرمادر باید قطع شود؟
خیر، در این گونه موارد، هرگز نباید تغذیه کودک با شیرمادر قطع شود، بلکه برای بهبودی سریع‌تر و جبران مایعات از دست رفته کودک به علت ابتلای به اسهال علاوه بر استفاده از محلول ORS (در صورت نیاز)، باید تعداد دفعات تغذیه کودک با شیرمادر به دلیل مواد حفاظتی موجود در آن افزایش یابد. هنگام ابتلای کودک به بیماری به خصوص اگر همراه با تب باشد، نیاز کودک به مایعات و مواد مغذی بیشتر است و این نیاز از طریق تغذیه با شیرمادر بهتر تأمین می‌شود، زیرا شیرمادر علاوه بر کیفیت عالی و تحمل مناسب (به دلیل وجود مواد مغذی مطلوب و سهل‌الهضم بودن آن)، دارای مواد حفاظتی و ایمنی بخش فراوانی است که می‌تواند روند بهبودی کودک را تسریع نماید. با اینکه برخی کودکان در زمان ابتلا به بیماری‌های تب دار و یا اسهال کم اشتها می‌شوند، ولی علاقه بیشتری به تغذیه با شیرمادر نشان می‌دهند و تغذیه مکرر با شیرمادر برای آنان بسیار مفید و رضایت‌بخش است.
اگر شیرخواری پستان را گاز گرفت چه باید کرد؟
کودکی که پستان مادر را گاز می‌گیرد، احتمالا در آن زمان به مقدار کافی گرسنه نیست، بنابراین مادر می‌تواند به شیردهی پایان داده و کودک را در زمانی که گرسنه است شیر بدهد. اگر گاز گرفتن در اواسط شیرخوردن باشد مادر باید بلافاصله شیرخوار را وقتی که در حال مکیدن است از پستان جدا کند (چون عمل مکیدن و گاز گرفتن در یک زمان انجام نمی‌شود) و به شیرخوار بگوید این کار نه!! و به مدت چند دقیقه صبر کند دوباره او را به پستان بگذارد و اگر او دوباره گاز گرفت باز بگوید نه واحساس نارضایتی خود را اعلام کند. گاز گرفتن ممکن است در پایان تغذیه باشد درست وقتی که شیرخوار در حال خوابیدن است و فکش را می‌بندد. در این حالت باید مادر انگشت کوچکش را که تمیز باشد از گوشه لب‌ها داخل دهان او کند تا پستان را رها نماید. اگر مادر احساس کند که کودک می‌خواهد گاز بگیرد بهتر است انگشت دستش را آماده داشته باشد تا به محض انجام این کار، داخل دهان شیرخوار برده و با شکستن خلا دهان او، پستان را آزاد نماید. چنانچه کودک برای بار دوم بخواهد پستان مادر را گاز بگیرد مادر می‌تواند سر کودک را به آرامی روی پستانش فشار دهد تا نسج پستان جلوی بینی او را بگیرد و کودک دهانش را باز کند. به این ترتیب پستان رها می‌شود و کودک نمی‌تواند آن را گاز بگیرد.
