کاهش مشارکت در انتخابات لبنان

سومین و آخرین مرحله از انتخابات پارلمانی لبنان از بامداد یکشنبه 25 اردیبهشت برگزار شد. نتایج انتخابات در هفته جاری اعلام خواهد شد. اما یکشنبه شب با پایان رای‌گیری در لبنان و آغاز شمارش آرا، وزیر کشور لبنان میزان مشارکت در این انتخابات را که اولین انتخابات پارلمانی از زمان اعتراضات سال 2019 و انفجار مهیب بیروت است، 41 درصد اعلام کرد. این درحالی است که روز یکشنبه پس از بسته شدن صندوق‌های رای، نجیب میقاتی، نخست وزیر لبنان از مقر وزارت کشور گفت: «مشارکت رای‌دهندگان در بسیاری از مناطق لبنان از 50درصد فراتر رفته و این علاوه بر انتخابات خارج‌نشینان است که دستاورد مهمی برای کشور لبنان محسوب می‌‌شود.» با این حال، بسام مولوی، وزیر کشور لبنان اعلام کرد که مقامات انتخاباتی بعدا نرخ مشارکت نهایی را که شامل آرای لبنانی‌‌های خارج از کشور می‌‌شود، اعلام خواهند کرد. تعداد کل رای‌دهندگان لبنانی 9/ 3میلیون نفر از جمله 225هزار رای‌دهنده در خارج از کشور است.

حوزه‌های رای‌‌گیری از ساعت هفت بامداد به وقت محلی گشوده شد و حضور نیروهای امنیتی و ارتش برای تامین آرامش و امنیت در روز انتخابات چشمگیر بود. با این حال، درگیری‌‌هایی جزئی در برخی از مراکز اخذ رای گزارش شده است. این انتخابات در پرتو بحران اقتصادی بی‌‌سابقه‌‌ای برگزار می‌‌شود که لبنان بیش از دو سال است از آن رنج می‌‌برد. در این انتخابات که هر 4سال یک‌بار برگزار می‌‌شود، 103لیست انتخاباتی متشکل از 718نامزد در 15حوزه انتخاباتی برای انتخاب 128نماینده در پارلمان رقابت کردند. این 15حوزه انتخاباتی شامل پنج استان بیروت در دو ناحیه، استان جبل در چهار ناحیه، استان شمالی در سه ناحیه، البقاع در سه ناحیه و استان جنوبی در سه ناحیه است. درحالی‌که در سال2018 حدود 597نامزد و 77لیست حضور داشتند. به گزارش رویترز و آسوشیتدپرس، لبنانی‌‌های 21ساله به بالا حق رای‌‌دادن دارند که این‌بار نزدیک به چهار میلیون نفر بودند. لبنانی‌‌های ساکن خارج، از جمله لبنانی‌‌هایی که در ایران زندگی می‌‌کنند، دو هفته پیش رای دادند.

کرسی‌‌های مجلس بر اساس پیمان سیاسی موسوم به طائف، به‌طور مساوی بین مسلمانان و مسیحیان تقسیم می‌‌شود: 28کرسی برای سنی‌‌ها، 28کرسی برای شیعیان، 8کرسی برای طایفه دروزی، 2کرسی برای شیعیان طایفه علوی، 34کرسی برای مسیحیان مارونی، 14کرسی برای مسیحیان ارتدکس، 8کرسی برای مسیحیان کاتولیک، 5کرسی برای ارامنه و یک‌کرسی نیز برای اقلیت‌‌های دیگر محفوظ است. به نوشته رویترز، این نخستین انتخابات مجلس در پی رویدادهایی مانند فروپاشی اقتصادی همراه با تظاهرات خونین و متمادی، بحران کرونا و انفجار سهمگین در بندر بیروت است.

اوج تظاهرات اعتراضی مردم و جوانان لبنانی در سال2019، یک سال بعد از انتخابات پیشین بود که تغییری در پی نداشت. انفجار 5/ 2تن آمونیوم نیترات در انباری در بندر بیروت در میانه تابستان سال2020 که نیمی از این شهر را ویران و بیش از 300هزار تن از مردم را بی‌‌خانمان کرد، شرایط اقتصادی را دشوارتر کرد. هزاران تن از مردم لبنان در پی آن انفجار کشور را ترک کردند. بحران کرونا و ساختار ضعیف اقتصادی لبنان، در دو سال گذشته باعث تنزل سطح زندگی مردم شده و ارزش لیر لبنان را دچار افت 90درصدی کرده است. در کنار این معضلات عمده، لبنان با عواقب حضور بیش از یک‌میلیون پناهنده سوری نیز دست به گریبان است؛ هرچند تعداد کمی از این پناهندگان در پی بازگشت ثبات نسبی به سوریه، به زادگاه خود بازگشته‌‌اند. در انتخابات جاری لبنان برای نخستین‌بار در چند دوره اخیر سعد حریری، رهبر حزب المستقبل، سیاستمدار سنی ملی‌‌گرا و طرفدار گشایش در روابط با غرب شرکت نکرده است. او چند بار نخست‌‌وزیر یا نامزد این پست بود.

با وجود غیبت حریری و جریان المستقبل، ائتلاف 14 مارس که متحد سیاسی حریری و هواداران غرب و عربستان محسوب می‌‌شوند، حضوری پررنگ در صحنه رقابت داشتند. نامزدهای مستقل، جریان چشمگیر دیگر در انتخابات محسوب می‌‌شدند. ائتلاف یا جریان هشت مارس نیز که حامیان یا موتلفین با حزب‌‌الله و بخشی از مسیحیان هستند، سومین جریان قدرتمند در انتخابات کنونی بودند. در دور پیشین انتخابات در چهار سال پیش، حزب‌‌الله و متحدان سیاسی‌‌اش، شامل حزب مسیحی جنبش میهنی به رهبری میشل عون، رئیس‌‌جمهوری 71 کرسی از 128 کرسی مجلس را در اختیار گرفتند؛ هرچند شمار وزیران وابسته به حزب‌‌الله در دولت‌های ناپایدار در چهار سال گذشته، دو کرسی وزارتی بود. برخی از ناظران سیاسی لبنانی اعلام کرده‌‌اند هیچ تضمینی نیست که پیامد انتخابات این‌بار به ایجاد یک ساختار سیاسی جدید یا دست‌‌کم رسیدن به تعادل و توازن در قدرت منجر شود.

رویترز در بخش دیگری از گزارش خود نوشت، رئیس دفتر مطبوعاتی حزب «نیروهای لبنانی» بامداد دوشنبه اعلام کرد که برآوردهای انتخاباتی حاکی از این است که این حزب در انتخابات پارلمانی دست‌‌کم 20 کرسی را تصاحب کرده است. این رخداد پیروزی چشمگیری برای جناح مسیحی پارلمان لبنان محسوب می‌‌شود که مخالف حزب‌الله محسوب می‌شود. «آنتوانت ججیا» به خبرگزاری رویترز گفت که شمار کرسی‌‌های این حزب می‌‌تواند بیشتر از این هم باشد و از این رو حزب نیروهای لبنانی در ائتلاف با سایر فرقه‌های مذهبی می‌‌تواند «بزرگ‌ترین فراکسیون پارلمانی» لبنان را تشکیل بدهد. حزب نیروهای لبنانی که در طول جنگ داخلی پانزده‌ساله لبنان به‌عنوان یک گروه شبه‌‌نظامی تشکیل شد، متحد عربستان سعودی است و بارها از حزب‌‌الله خواسته تا سلاح خود را زمین بگذارد. این حزب در انتخابات سال2018 توانست 15 کرسی را تصاحب کند.

به گزارش خبرگزاری رویترز اگرچه شمارش آرا هنوز به پایان نرسیده است، اما گفته شده «جنبش میهن‌پرستان آزاد» که متعلق به میشل عون، رئیس‌جمهور لبنان است و در انتخابات قبلی (سال 2018) بزرگ‌ترین بلوک پارلمان را داشت، به شکل قابل توجهی شکست خورده است. «سید یونس» رئیس کارزار انتخاباتی آن، به رویترز گفته است که حزبش احتمالا 16 کرسی به‌دست آورده است. «طلال ارسلان» نماینده اقلیت دروزی کرسی خود را در برابر رقیبش «مارک ضوی»، استاد دانشگاه از دست داده است. حزب «قوای لبنانی» که نزدیک به عربستان سعودی محسوب می‌‌شود، حدود 20 کرسی به‌دست آورده است. این حزب در انتخابات پیشین 15 کرسی داشت.

آیا لبنان به ریل خود بازمی‌گردد؟

با این حال، نیویورک‌تایمز روایت دیگری از لبنان دارد. این روزنامه تمرکز خود را بر بحران اقتصادی لبنان قرار داده است و می‌نویسد آیا انتخابات می‌تواند لبنان را به ریل خود بازگرداند؟ در همین راستا، «بن هوبارد»، «هویدا سعد» و «اسماء العمر» هم در گزارش 15 می در نیویورک‌تایمز نوشتند، «آناهید جوبانیان» پس از سال‌ها کار در خارج از کشور به‌عنوان مدیر مدرسه، به لبنان بازگشت تا با پس‌انداز بازنشستگی خود یک زندگی ساده تشکیل دهد. اما این طرح با فروپاشی اقتصاد کشور از بین رفت. بانک‌ها ورشکست شدند و پس‌انداز او را از بین بردند. تقریبا قیمت همه چیز افزایش یافت و او را برای تهیه داروهای قلب و دیابت با مشکل مواجه کرد. ازآنجاکه دولت تقریبا به‌طور کامل تولید برق را متوقف کرد، بیشتر پولی که او از بستگانش در خارج از کشور دریافت می‌کرد، خرج ژنراتوری می‌شد تا برق خانه او را روشن نگه دارد.

جوبانیان، 70 ساله می‌گوید: «انگار به عصر حجر برگشتیم.» بنابراین زمانی که او در انتخابات پارلمانی روز یکشنبه رای خود را به صندوق انداخت، تنها هدف او رای دادن علیه نخبگان سیاسی بود که به باور او کشور را به ویرانی سوق داده‌اند. او می‌گوید: «بالاخره باید تغییری ایجاد شود». شاید اغراق باشد که بگوییم زندگی برای شهروندان متوسط لبنان از آخرین انتخابات پارلمانی در سال2018 به این‌سو چقدر سخت شده است و اینکه نخبگان سیاسی این کشور برای فرونشاندن بحران چقدر کم‌کاری کرده‌اند. به نوشته «هوبارد- سعد- العمر»، گزارشگران نیویورک‌تایمز، این رای‌گیری اولین فرصت مردم برای واکنش رسمی به عملکرد رهبرانشان است. بنابراین نه تنها مساله این است که چه کسی کدام کرسی‌ها را می‌برد، بلکه مساله بزرگ‌تر این است که آیا سیستم سیاسی لبنان قادر به رفع بسیاری از ناکارآمدی‌های خود هست یا خیر؟ در محل‌های رای‌گیری روز یکشنبه در اطراف بیروت، تعداد کمی از رای‌دهندگان فکر می‌کردند که حداقل در کوتاه‌مدت چنین است و می‌شود برخی از ناکارآمدی‌ها را رفع کرد.

ترکیب پیچیده این کشور، با 18 فرقه مذهبی رسمی به رسمیت شناخته شده و سابقه درگیری‌های داخلی، بسیاری از رای‌دهندگان را وادار می‌کند تا همکیشان خود را انتخاب کنند؛ حتی اگر فاسد باشند. در کشوری که شهروندان به دنبال رئیس حزب هستند تا با دور زدن بوروکراسی فرزندان آنها را سر کار ببرد، فساد به احزاب سیاسی کمک می‌کند تا به هر شکلی که می‌توانند به رای‌دهندگان خود خدمت کنند. اما فروپاشی فشار زیادی بر آن سیستم قدیمی وارد کرده است. بحران در اواخر سال2019 آغاز شد؛ زمانی که اعتراضات علیه نخبگان سیاسی به خیابان‌‌های بیروت و دیگر شهرها سرازیر شد. این امر فشار بر بانک‌ها را نیز تشدید کرد و مردم روبه‌روی بانک‌ها صف کشیده و به دنبال خارج کردن پول‌های خود بودند. ارزش پول لبنان به سرعت شروع به کاهش کرد یعنی 95درصد از ارزش خود را از دست داد. بانک‌ها محدودیت‌هایی در برداشت پول ایجاد کردند و برخی از دادن پول خودداری کردند؛ زیرا اساسا پولی نداشتند که به مردم بدهند.

آشفتگی مالی اقتصاد را درنوردید. قیمت‌ها بالا رفت، کسب‌وکارها فروپاشیدند، بیکاری سر به فلک کشید و پزشکان، پرستاران و سایر متخصصان برای دریافت حقوق بهتر به خارج از کشور گریختند. دولتی که پیش از این برق 24ساعته را نمی‌توانست تامین کند کارش به جایی رسید که آه در بساط نداشت تا لااقل چراغ‌های راهنمایی را روشن نگاه دارد. اتفاقی باعث شد که اوضاع بدتر از بدتر شود و آن انفجاری مهیب در بندر بیروت در آگوست2020 بود که ناشی از سوءمدیریت فاحش بود. این انفجار بیش از 200کشته و میلیاردها دلار خسارت به بار آورد. با وجود زیان‌‌هایی که دولت آن را مجموعا 72میلیارد دلار اعلام کرده است؛ اما هیچ‌یک از بانک‌‌ها کارشان متوقف نشده است، رئیس بانک مرکزی در کار خود باقی است و هیچ‌‌یک از سیاستمدارانی که از سیاست‌‌هایی پشتیبانی می‌کردند که منجر به فروپاشی شد، برکنار نشدند. برخی از آنها در انتخابات روز یکشنبه شرکت کردند. بسیاری از نامزدهای انتخابات پارلمانی روز یکشنبه چهره‌های آشنایی هستند که تلاش می‌‌کنند خود را به‌عنوان «نیروهای تغییر» یا «عوامل تغییر» معرفی کنند.

از جمله آنهاست «نبیه بری»، رئیس 84 ساله پارلمان که نزدیک به سه دهه در این سمت بوده، از آن جمله است. «علی حسن خلیل» وزیر دارایی سابق که در تحقیقات درباره علت انفجار بیروت حضور داشت، از آن جمله است. «جبران باسیل» داماد رئیس‌جمهور که ایالات متحده او را به فساد متهم کرده و سال گذشته تحریم‌هایی را علیه او اعمال کرد. بسیاری از رای‌دهندگان خسته شده‌اند و اعتقاد دارند که آرای آنها تغییری ایجاد نخواهد کرد. «پاسکال وکیل» 35ساله می‌گوید: «ما می‌دانیم که آنها چیزی را تغییر نخواهند داد.» «کارولین وکیل» 41ساله و خواهر پاسکال می‌گوید که خانوادگی به نامزدهایی رای داده‌اند که قبلا هیچ مقامی نداشته‌اند و اطلاعات کمی درباره آنها داشته‌اند. او می‌گوید: «ما می‌دانیم که آنها جدید هستند و می‌دانیم که آنها در آنچه قبلا رخ داده بود، دخیل نبودند» اما احتمالا کاری هم از پیش نخواهند برد.

بسیاری از نامزدها با سیستم مالی مرتبطند؛ همان سیستمی که «اولیویه دی شوتر» کارشناس سازمان ملل در امور فقر گفت که مسوولیت مشترک «بحران ساخته شده» در لبنان را دارد که باعث نقض حقوق بشر شده است. او در گزارشی که هفته گذشته منتشر شد، نوشت: «پس‌‌اندازهای مادام‌‌العمر از سوی بخش بانکی بی‌‌ملاحظه و با سیاست‌هایی که به نفع خودشان بود دود شد و به هوا رفت.» روز جمعه 23اردیبهشت ماه «پروژه گزارش جرایم سازمان‌یافته و فساد» گزارش داد که پسر رئیس بانک مرکزی لبنان بیش از 5/ 6میلیون دلار را در زمانی که اکثر سپرده‌گذاران پس‌اندازشان مسدود شده بود، به خارج از کشور انتقال داده است.

تغییر عمده‌ای رخ نخواهد داد

«کریم شهیب» نیز در گزارش 15می در الجزیره معتقد است که «تغییرات عمده‌ای رخ نخواهد داد.» او می‌افزاید: مردم در حالی به پای صندوق‌های رای رفتند که با بی‌برقی و کمبود لوازم نگارشی (خودکار، کاغذ و...) دست به گریبان بودند، اما اگرچه مراکز رای‌گیری فاقد امکانات بودند، اما سرشار از حس امید بودند. «زینا تبش» روز یکشنبه پس از رای‌گیری در بیروت گفت: «امیدوارم برای فرزندانم تغییراتی ایجاد شود. من نمی‌‌خواهم لبنان را ترک کنم. من خواهان تغییر هستم.» او می‌گوید: هرچند بیکار است، اما رای دادن به نامزدهایی را برگزیده که از احزاب سنتی موجود نیستند. گزارشگر الجزیره به نقل از «بسام مولوی» وزیر کشور لبنان نوشت: میزان مشارکت در انتخابات 41درصد بود؛ درحالی‌که در سال2018 درصد مشارکت 49درصد بود. مولوی گفت: «نمی‌دانم این کاهش حضور به‌دلیل انتخاب شخصی مردم است یا برای خدمت به کسانی است که با جهت‌گیری‌های سیاسی خواستار تحریم انتخابات هستند.»

برای کسانی که در تظاهرات 2019 شرکت کردند، انتخابات جدید به‌عنوان فرصتی برای ریشه‌کن کردن تشکیلات سیاسی لبنان و بیرون راندن احزاب فاسد فرقه‌ای و دوستانشان تلقی می‌شود. «سلیمان ابومرحی» یکی از رای‌دهندگان گفت که نسبت به نتایج انتخابات کمتر خوش‌بین است؛ اما با این حال حضور در انتخابات را برگزید. او گفت: «امیدواریم افرادی که به آنها رای می‌دهیم اخلاقشان را در صورت انتخاب‌شدن تغییر ندهند و همچنان بر سر وعده‌هایشان بمانند.» او افزود: «من خودم امیدوار نیستم؛ اما وظیفه مدنی ما این است که بیرون برویم و رای دهیم.» میشل عون، رئیس‌جمهور در سخنرانی روز شنبه از شهروندان خواست تا به تعداد زیاد به پای صندوق‌ها بروند و رای دهند. عون گفت: «انقلاب صندوق‌های رای صادقانه‌ترین انقلاب است.»

بزرگ‌ترین حزب سنی لبنان، جنبش المستقبل که زمانی مورد حمایت عربستان سعودی بود، در انتخابات شرکت نکرد. سعد حریری، نخست‌وزیر سابق و رهبر این حزب اوایل سال جاری با انتقاد از قدرت و نفوذ روزافزون حزب‌الله، از سیاست کناره‌گیری کرد. حریری شکاف سیاسی قابل توجهی را در حوزه‌های انتخابیه کلیدی ایجاد کرد. تحلیلگران به الجزیره گفتند که متحدان حزب‌الله ممکن است بکوشند از غیبت او سود ببرند. جنبش المستقبل در حال حاضر دوسوم کرسی های تخصیص‌یافته سنی در پارلمان را در اختیار دارد و طیف گسترده‌ای از گروه‌های سیاسی و نامزدها حوزه‌های انتخابیه سنی سعی دارند خلأ ایجادشده را در طرابلس، صیدا و ناحیه دوم بیروت پر کنند. بسیاری از حامیان حریری خواستار تحریم انتخابات شده بودند و در محله «طریق الجدیده» بیروت - جایی که پرتره‌های حریری هنوز از ساختمان‌ها آویزان است - ساکنان «حی برجاوی» یک جاده اصلی را با یک استخر شنای بادی و یک مجموعه تاب‌بازی مسدود کردند. ساکنان گفتند که رای ندادند؛ زیرا جنبش المستقبل حضور نیافته است.

«محمد برجاوی عبدالعزیز» یکی از ساکنان این شهر، به الجزیره گفت: «ما از تصمیم حریری حمایت می‌کنیم و به آن متعهد هستیم.» او افزود: «نگاهی به اطراف بینداز؛ امروز برای ما فقط یک روز عادی است.» به نوشته شهیب، گزارشگر الجزیره، اتحادیه اروپا روز یکشنبه 170 ناظر را در سراسر کشور برای نظارت بر رویه‌ها مستقر کرد. انتظار می‌رفت که مشارکت رای‌دهندگان در سال جاری به دنبال افزایش رای‌گیری دیاسپورای لبنانی [لبنانی‌های خارج از کشور] بیشتر شود. به گفته وزارت امور خارجه، حدود 142هزار نفر از 244442 لبنانی خارج از کشور که نامشان ثبت شده در 6 و 8 می در 48 کشور جهان با مشارکت 05/ 63درصدی به پای صندوق‌های رای رفتند. این بیش از سه‌برابر مشارکت دیاسپورا در انتخابات قبلی لبنان در سال2018 بود. درحالی‌که تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که نامزدهای مخالف نظام احتمالا کرسی‌های بیشتری را در این انتخابات به‌دست آورند، آنها می‌گویند که توازن قوا در نهایت ثابت خواهد ماند: حزب‌الله و متحدانش اکثریت خود را در پارلمان حفظ خواهند کرد.