د‌کتر نوشین صحابی - جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی
تحریریه زندگی آنلاین : ممکن است به نظر برسد هموروئید (بواسیر) و وریدهای واریسی، دو مشکل متفاوت و نامرتبط هستند، اما در واقع این دو عارضه کاملا شبیه به یکدیگرند و بسیاری از خانم‌های باردار در دوران بارداری مخصوصا سه ماهه آخر بارداری به آنها دچار می‌شوند. بواسیر و واریس، وریدهای متورم و پیچ‌خورده هستند. این سیاهرگ‌ها اغلب در قسمت پاها وجود دارند، اما گاهی در سایر اندام‌های بدن هم ایجاد می‌شوند. وقتی این تورم و پیچ خوردگی عروق در انتهای روده بزرگ و یا مقعد ایجاد شود، تبدیل به بواسیر می‌شود.
بیشتربخوانید:
علل به وجود آمدن بواسیر و واریس دوران بارداری
به طور کلی، وریدها خونی که اکسیژن و مواد غذایی آن استفاده شده را به قلب باز می‌گردانند. در حالت طبیعی، در وریدها مسیر یک طرفه‌ای برای حرکت خون به سمت قلب برقرار است. دریچه‌های وریدی به حرکت خون به سمت قلب کمک می‌کنند تا زمانی که خون به سمت راست قلب برسد و اختلاف فشار، خون را به درون قلب بکشد و از برگشت خون به سمت وریدها جلوگیری می‌کنند. ایجاد فشار یا ضعیف شدن این دریچه‌های وریدی باعث تجمع خون در وریدها می‌شود و در نتیجه منجر به بزرگ شدن و تورم آنها می‌شود. بواسیر هم زمانی به وجود می‌آید که سیاهرگ‌های انتهای روده بزرگ، متورم شوند و در مورد واریس هم، رگ‌های پا متورم می‌شوند. بسیاری از تغییرات دوران بارداری، می‌توانند خطر ابتلا به بواسیر و رگ‌های واریسی را افزایش دهند، مثلا:
افزایش حجم خون که منجر به بزرگ شدن سیاهرگ‌ها می‌شود.
سنگینی زیاد جنین داخل رحم که همچنان در حال رشد است و روی رگ‌های خونی لگن فشار می‌آورد و جریان خون را تغییر می‌دهد.
تغییرات هورمونی ناشی از بارداری روی رگ‌های خونی اثر می‌گذارند که در نهایت بازگشت خون به قلب را کند کرده و موجب ورم وریدهای کوچک‌تر در لگن و پاها می‌شوند.
بواسیر می‌تواند با فشار دادن و زور زدن شدید به هنگام دفع مدفوع مخصوصا با یبوست، بدتر شود. اضافه وزن و ابتلا به بواسیر قبل از بارداری هم می‌تواند شرایط را تشدید کند. فشار دادن زیاد در حین زایمان هم باعث تشدید بواسیر می‌شود.
به وجود آمدن رگ‌های واریسی معمولا علل ژنتیکی دارد. نشستن و یا ایستادن‌های طولانی مدت در یک وضعیت ممکن است وریدها را در شرایطی قرار دهد که برای پمپاژ خون به قلب دچار مشکل شوند. این مسئله می‌تواند منجر به تورم و واریس شود و همچنین می‌تواند بواسیر را نیز تشدید کند. واریس می‌تواند در اطراف نواحی تناسلی خانم‌ها هم ایجاد شود.
بیشتربخوانید:
علائـــم بــواسیر و واریس در بـارداری چیست؟
بواسیر می‌تواند داخلی باشد، یعنی در داخل انتهای روده بزرگ شکل بگیرد و یا اینکه خارجی باشد و در اطراف دهانه مقعد ایجاد شود. بواسیر داخلی گاهی اوقات از دهانه مقعد بیرون می‌زند. شایع‌ترین علامت آن، خونریزی قرمز روشن در هنگام دفع مدفوع است. بواسیر خارجی هم دردناک و با خارش همراه است و در صورت تحریک شدن، ممکن است با خونریزی هم همراه باشد.
رگ‌های واریسی اغلب شبیه رگ‌های بزرگ، پیچ‌خورده و آبی و بنفش هستند که روی پاها ظاهر می‌شوند. گاهی باعث تورم مچ پا و یا حتی درد در پاها می‌شود، به طوری که فرد احساس می‌کند پاهایش سنگین شده است. گرفتگی عضلات پا یکی دیگر از علائم و نشانه‌های واریس است. اگر این وریدهای واریسی در اطراف ناحیه تناسلی باشند، باز هم به صورت سیاهرگ‌های بزرگ، پیچ‌خوره و برجسته ظاهر می‌شوند.
بـرای جـلوگیری از بواسیر و واریس در دوران بارداری چه کار باید کرد؟
بهترین روش جلوگیری از بواسیر در دوران بارداری، جلوگیری از یبوست است. زور زدن و فشار آوردن به خودتان در حین مدفوع کردن، باعث تشدید درد و خونریزی می‌شود. برای جلوگیری از واریس هم بهتر است که برای مدت زمان طولانی در یک حالت ثابت نمانید و حالت خود را تغییر دهید. در صورت امکان پاهای خود را بالا نگاه دارید و لباس‌های تنگ نپوشید. در موقع استراحت و دراز کشیدن می توانید یک بالش زیر پاها قرار دهید تا پاها کمی بالاتر از سطح بدن قرار گیرند.
بواسیر و واریس در بارداری چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
پزشک متخصص با بررسی وضعیت پاها و تشخیص رگ‌های واریسی یا بواسیر، انجام برخی از آزمایش‌ها را برای بیمار خود توصیه می‌کند.
بواسیر در دوران بارداری، مشکلی کوتاه مدت است و تقریبا بعد از تولد نوزاد به مرور برطرف می‌شود، اما برخی از کارها می‌توانند سبب تسکین درد در خانم‌های باردار شوند:
برای تسکین درد، روزی چند بار در وان حمام یا لگن آب گرم بنشینید، هر بار حدود 10 دقیقه کافی است. اگر از وان استفاده می‌کنید، وان را پر از آب نکنید. به اندازه‌ای که برای نشستن کافی است، آب لازم است. این کار باعث می‌شود که خون در انتهای روده بزرگ به شکل بهتری جریان پیدا کند.
برای کاهش ورم ناحیه از کمپرس سرد و یا حتی کمپرس یخ استفاده کنید. می توانید یخ را خرد کنید در یک کیسه پلاستیکی تمیز و سپس در یک پارچه تمیز پیچیده و روی محل بگذارید.
برخی محصول‌ها مثل وازلین و یا سایر نرم کننده‌ها، باعث نرم شدن مقعد می‌شوند و برای دوران بارداری بی‌خطر هستند. از آنها هم می‌توانید استفاده کنید.
باید سعی کنید که شکم راحت کار کند، یعنی یبوست وجود نداشته باشد. از ملین‌های طبیعی مانند روغن زیتون می‌توانید استفاده کنید. در رژیم غذایی خود مواد غذایی مانند آلو، انجیر، کیوی، گلابی و هندوانه را بگنجانید. صبح‌ها یک لیوان آب ولرم یا شیر ولرم بنوشید. سعی کنید مقدار فیبر دریافتی روزانه خود را افزایش دهید. مصرف فیبر و مایعات بیشتر از یبوست جلوگیری می‌کند. به هنگام مدفوع کردن، خیلی زور نزنید و از نشستن طولانی مدت در توالت خودداری کنید. نشستن در دستشویی بعد از صبحانه به دفع راحت‌تر کمک می‌کند. برخی تمرینات و حرکات ورزشی به بهبود و تقویت عضلات ناحیه واژن و انتهای روده کمک می‌کنند. این تمرینات شامل فشردن و شل کردن ماهیچه‌های این بخش‌ها هستند. بیشتر رگ‌های واریسی در دوران بارداری ایجاد می‌شوند و معمولا در سال اول بعد از تولد نوزاد، برطرف می‌شوند. ایستادن و نشستن‌های طولانی مدت و بدون وقفه سبب تشدید این وضعیت می‌شوند. سعی کنید پاهای خود را زیاد روی هم قرار ندهید. در طول روز چندین بار پاهای خود را بالا بیاورید و کمی بالا نگه دارید.
از پوشیدن لباس‌های تنگ در ناحیه دور کمر، دور ران و ساق پا، خودداری کنید. لباس‌های تنگ و جوراب های تنگ و چسبان، رگ‌های واریسی را تشدید می‌کنند. اگر علائم‌تان بیشتر و بدتر شد و یا اگر خونریزی زیادی در اثر بواسیر داشتید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
بیشتربخوانید:
برخی نکات کلیدی درباره بواسیر و واریس
بواسیر و واریس وریدهای متورم و پیچ‌خورده هستند. این سیاهرگ‌ها اغلب در پاها دیده می‌شوند، اما زمانی که در انتهای روده بزرگ ایجاد می‌شوند، نام‌شان می‌شود بواسیر.
بسیاری از تغییرات طبیعی در بارداری می‌توانند خطر ابتلا به بواسیر و رگ‌های واریسی را افزایش دهند.
بواسیر و واریس در بارداری یک مشکل کوتاه‌مدت است و پس از تولد نوزاد بهبود می‌یابد.
شما می‌توانید با برخی روش‌های ساده، درد ناشی از آن را کاهش دهید. لگن آب گرم، کمپرس سرد و استفاده از لباس‌های مناسب، موثر هستند. رعایت بهداشت و مراقبت‌های بهداشتی هم بسیار توصیه می‌شوند.
تا جایی که امکان پذیر است، جلوی یبوست را گرفته و در این خصوص می‌توانید از پزشک‌تان هم راهنمایی بگیرید.
مراحل بعدی
به پزشک مراجعه کنید.
وضعیت خود را شفاف توضیح دهید.
امکان معاینه برای پزشک فراهم باشد.
سؤالات خود را می‌توانید از قبل بنویسید.
اگر نیاز به انجام آزمایش خاصی بود، حتما آن را انجام دهید.
اگر قرار ملاقات بعدی را توصیه کردند، حتما به موقع این کار را انجام دهید.
در مواردی ممکن است که پزشک از شربت های ملین برای رفع یبوست استفاده کند. تجویز آنها زیر نظر پزشک ضرری برای جنین ندارد.