زایمان طبیعی همیشه با، اما و اگر‌های زیادی همراه بوده است. بسیاری از مادران ترجیح می‌دهند زیر تیغ جراحی بروند و سزارین شوند، اما تن به زایمان طبیعی ندهند. همه این‌ها به دلیل به حرف و حدیث‌هایی است که موجب شده مادران از زایمان طبیعی برای خودشان ترسی غیر منطقی بسازند و از این مدل زایمان هراس داشته باشند.
در همین رابطه مریم فرمهینی فراهانی دکترای تخصصی بهداشت باروری، استادیار دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران و عضو هئیت علمی دانشگاه علوم پزشکی آزاد تهران در این گفتگو از جزئیات زایمان طبیعی می‌گوید و به سوالات خیلی از مادران پیرامون این مسئله پاسخ می‌دهد.
بیشتربخوانید:
خانم دکتر چرا گفته می‌شود که بیش از اندازه نسبت به درد زایمان بزرگ نمایی شده است؟ آیا همین ایجاد هراس است که باعث کاهش چشمگیر آمار زایمان طبیعی در بیمارستان‌ها شده است؟
زایمان طبیعی پروسه‌ای بر اساس طبیعت بدن است. به همین جهت، درد زایمان نیز، بر اساس طبیعت بدن مادر و بیشتر از حد تحمل مادر باردار نیست. هر چه در مراحل زایمانی، کمتر مداخله و دستکاری صورت گیرد، این درد کمتر و زایمان خوشایند‌تر خواهد بود. این مدل زایمان، امروزه تحت عنوان زایمان فیزیولوژیک نامیده می‌شود که در اکثر کشورها انجام و در ایران نیز، در بسیاری از بیمارستان‌ها و زایشگاه‌های کشور در حال اجرا است. در زایمان فیزیولوژیک، مادر در امر زایمان مشارکت دارد و منفعل نیست و در کنار ماما یا پزشک متخصص زنان، مراحل زایمانی خود را پیش می‌برد و خاطره خوشی در خاطرش ثبت می‌شود.
دلیل اینکه بیشتر مادران ترجیح می‌دهند سزارین شوند چیست؟ آیا مادرانی هستند که درد زایمان طبیعی خارج از تحمل آن‌ها باشد؟
هزاران هزار سال است که مادران در تمام نقاط جهان فرزندان خود را به شیوه طبیعی به دنیا آورده اند. هیچ زنی نیست که توان زایمان طبیعی را نداشته باشد چرا که این نوع زایمان در طبیعت زنان گذاشته شده است. ترس از زایمان طبیعی مهمترین عامل است. همین ترس باعث ایجاد دردی غیرقابل تحمل و ناخوشایند برای مادر می‌شود. این درحالی است که درد طبیعی ناشی از از زایمان، با طبیعت بدن مادران مطابقت دارد و شبیه به درد قاعدگی با شدت بیشتر است، اما از تحمل مادران خارج نیست.
الگوی درد زایمان طبیعی به این صورت است که هنگام زایمان به مدت 40 تا 60 ثانیه درد شروع و سپس به مدت دو دقیقه بدن استراحت و مجدد درد شروع می‌شود. یعنی درد زایمان از ابتدا با شدت زیاد شروع نمی‌شود و کم کم آغاز و همراه با گرفتگی و انقباض رحم برای خروج جنین ادامه دارد و در مرحله آخر شدت می‌گیرد.
در نتیجه درد‌های زایمانی مداوم نیست و الگوی این دردها، به گونه‌ای است که مادر می‌تواند در فواصل بین درد‌های زایمانی استراحت کند. با انجام حرکات چرخشی لگن، راه رفتن آزادانه در اتاق زایمان، ماساژ‌های زایمانی، موسیقی درمانی، رایحه درمانی و آب درمانی که با آموزش و راهنمای مامای آموزش دیده انجام می‌شود، می‌توان شدت این دردها و طول مدت آن‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش داد. حال آنچه که باعث درد‌های شدید زایمانی می‌شود، ترس از ناشناخته‌های زایمان طبیعی، توجه به شایعات و عدم آگاهی مادران به ویژه مادرانی که برای اولین بار قرار است زایمان کنند، سبب این ترس و در نتیجه ترس شدید نیز منجر به تنش و درد‌های شدید می‌شود.
بیشتربخوانید:
برای کاهش این ترس چه راهکار‌هایی وجود دارد؟ آیا این درست است که در این زمینه باید فرهنگ سازی از دوران نوجوانی دختران شکل بگیرد؟
باید کمک کنیم ترس از ناشناخته‌های مادران از زایمان طبیعی کاهش پیدا کند. امروزه، کلاس‌های آمادگی برای زایمان، در اکثر مراکز بهداشتی و مراکز مشاوره مامایی، برای مادران باردار برگزار می‌شود. در این کلاسها، مادر با فرایند بارداری و مراحل زایمانی آشنا و به تمامی سوالات و ابهامات وی که باعث ترس و نگرانی وی از زایمان می‌شود، پاسخ داده می‌شود. برای مثال در طی دوره این دوره، ما تور‌های بیمارستان و زایشگاه برای مادران داریم تا با محیط و فضا‌ی زایمان، کاملا آشنا شده و ترس هایش از قبل برطرف شود. حتی در این دوره، پدر‌ها نیز در کلاسها می‌توانند شرکت کنند تا بتوانند شرایط روحی مادر باردار را درک کرده و تا تکمیل مراحل زایمان همراه همسر خود باشند. همچنین مادران باردار با شرکت در کلاس‌های آموزشی به حقوق خود در زمینه تصمیم گیری برای نوع زایمان در اتاق زایمان آشنا شده و در ادامه این مسئله سبب کاهش اتفاق‌های ناخوشایند در هنگام زایمان می‌شود. فزهنگ سازی در این زمینه نباید موکول به زمان بارداری شود بلکه حتما باید قبل از آن زنان و دختران جوان از این نوع زایمان و خطرات کمتر آن برای سلامتی شان اطلاع داشته باشند.
بسیاری از روانشناسان بر این باور هستند که حضور همسر در اتاق زایمان می‌تواند موجب دلگرمی زنان شود. هنگام زایمان طبیعی همسر می‌تواند در اتاق زایمان حضور داشته باشد؟
در بیشتر بیمارستان‌ها این شرایط برای ورود پدر به اتاق زایمان فراهم است. حتی در بیمارستان‌های دولتی. البته بهتر است که همراه مادر در اتاق زایمان، خود یک همراه آموزش دیده و از قبل به همراه مادر در کلاس‌های آمادگی برای زایمان شرکت کند. آموزش پدر کمک می‌کند تا همراهی موثری داشته باشد، اما همراهی که آموزش ندیده است، حضورش در اتاق زایمان، برای مادر استرس زا باشد. حتی در بیشتر بیمارستان ها، این امکان فراهم شده که در صورت تمایل مادر باردار، وی می‌تواند تقاضای داشتن مامای همراه کرده تا مراحل زایمانی را با کمک و راهنمایی او راحت‌تر و خوشایند‌تر سپری کند.
آیا این شایعه حقیقت دارد که گاهی پزشک زایمان طبیعی را به مرحله سزارین می‌کشاند؟
خیر. به هیچ عنوان این موضوع صحت ندارد. از آنجا که زایمان یک امر منحصر به فرد و کاملا قابل پیش بینی نیست، ممکن است در فرایند زایمان طبیعی، اختلال یا وقفه‌ای پیش بیاید و علی رغم داشتن دردها و انقباضات رحمی، زایمان مادر، پیشرفتی نداشته باشد که در این شرایط برای حفظ جان مادر و جنین علی رغم میل مادر پزشک مجبور به انجام سزارین شود.
همچنین در نظر داشته باشید که انجام زایمان کاری گروهی است. پزشک به همراه تعدادی ماما این مراحل را زیر نظر دارند در نتیجه نمی‌توان تصور کرد که یک گروه از اصول اخلاقی تخطی کنند و این مسئله بسیار دور از ذهن است.
بیشتربخوانید:
برخی شایعات درباره زایمان طبیعی از فشار به مغز جنین هنگام عبور از کانال واژینال می‌گویند. آیا زایمان طبیعی و فشار‌های ناشی ازآن منجر به آسیب کودک می‌شود؟
این شایعات درست نیست. اگر این مورد صحت داشته باشد پیش از انجام زایمان طبیعی همه نوزادان باید با نارسایی‌های مغزی زندگی شان را شروع می‌کردند! همان طور که گفتم زایمان طبیعی قدمتی به اندازه عمر بشر در کره زمین دارد. پس این شایعات به هیچ عنوان صحت ندارد. تحقیقات در کشور‌های مختلف به ویژه بر روی هوش کودکان نشان داده کودکانی که از طریق زایمان طبیعی متولد شده اند به نسبت کودکانی که سزارین شده ضریب هوشی بالاتری دارند. چرا؟ چون جنین در انقباض‌های رحم مادر تحت تحریک‌هایی که صورت می‌گیرد هوشیارانه عمل کرده و به نوعی مشارکت دارد. این تحریک فیزیکی او، سبب هوشیاری بیشتر جنین نسبت به نوزادانی می‌شود که به واسطه زایمان سزارین به دنیا می‌آیند. از طرفی کانال زایمان بافتی نرم دارد و بچه را در زمان تولد به سمت پایین هدایت می‌کند. این امر به یکباره و تحت فشار‌های ناگهانی رخ نمی‌دهد بلکه این پروسه ساعت‌ها به طول می‌انجامد در نتیجه آسیبی به کودک وارد نمی‌شود.
آیا فشار‌های زایمان طبیعی باعث فشار به سر جنین و تغییر حالت سر وی می‌شود؟
خیر. همان طور که اشاره کردم در طی زایمان طبیعی، سر جنین از کانال زایمانی که با عضلات و بافت نرم پوشیده شده عبور می‌کند؛ بنابراین فشار‌های رحمی، فقط سبب حرکت جنین به سمت خارج بدن مادر می‌شود. در بعضی مواقع ممکن است سر جنین برای تطابق با لگن مادر و کانال زایمانی کمی تغییر شکل دهد. این موضوع به دلیل وجود فاصله‌هایی که بین استخوان‌های سر جنین ازهم وجود دارد، اتفاق می‌افتد و در عرض 24 ساعت بعد از زایمان، سر نوزاد به حالت اولیه بر می‌گردد و تغییر حالت سر برطرف می‌شود. چراکه به دلیل خاصیت متحرک بودن استخوان‌های سر نوزاد در ابتدای زندگی، هیچ فشار اضافه و آسیبی به مغز و سر وارد نمی‌شود.
برخی از مادران معتقد هستند زایمان طبیعی سبب افتادگی و شل شدن رحم مادر می‌شود؟ این چقدر صحت دارد؟
افتادگی رحم، علل مختلفی دارد. از جمله چاقی مفرط، یبوست مزمن، سرفه‌های مداوم، برداشتن مداوم اجسام سنگین و... بنابراین همه افتادگی‌های رحم را نمی‌توان به بارداری و زایمان نسبت داد. البته بارداری‌های مکرر و با فواصل کوتاه نیز می‌تواند، سبب افتادگی رحم شود. ولی نوع زایمان، تاثیر چندانی بر این امر ندارد، زیرا طول مدت مرحله خروج نوزاد از کانال زایمانی، در زایمان طبیعی، بسیار کوتاه است. همچنین از آنجا که بافت نگهدارنده رحم، حالت عضلانی و فنری شکل دارد می‌توان در دوره پس از زایمان با انجام ورزش‌های عضلانی کف لگن، رحم را به حالت اولیه خود بازگرداند و از افتادگی رحم جلوگیری کرد.
مادران برای ورزش و گرفتن نتیجه بهتر برای جلوگیری از افتادگی رحم از چه زمانی باید شروع کنند؟
بهترین زمان، 10 روز پس از زایمان یا زمانی است که مادر احساس درد نداشته باشد. در مجموع زمان طلایی برای این کار 40 روز تا 6 ماه بعد از زایمان است. اما از هر زمان شروع کند می‌تواند با انجام ورزش افتادگی رحمی را بهبود ببخشد. انجام ورزش‌های کف لگنی برای هر سنی و در هر دوره‌ای به خانم‌ها توصیه می‌شود و انجام روزانه آن مانند مسواک زدن، ضروری است.
بعضی‌ها معتقدند زایمان طبیعی برای ورزشکاران با درد بیشتری همراه است. این موضوع واقعیت دارد؟
خیر. هرچه بافت عضلانی ورزیده‌تر باشد انجام زایمان راحت‌تر می‌باشد. به همین دلیل ورزش‌های بارداری، به سلامت بافت عضلانی بدن کمک زیادی می‌کند و به شدت به مادران توصیه می‌شود.
آیا زایمان طبیعی می‌تواند مانند گذشته در منزل در ایران انجام شود؟
متاسفانه خیر. امروزه در بسیاری از کشور‌های اروپایی مانند، هلند، آلمان، انگلستان و... زایمان در منزل و توسط ماما انجام می‌شود. در این کشورها، ماما بسیار محترم شمرده شده و خدمات مامایی، تحت پوشش کامل بیمه‌های درمانی قرار می‌گیرد. زایمان در این کشورها معمولا توسط ماما انجام و تنها در صورت بروز مشکلات و عوارض از حضور متخصص زنان استفاده می‌شود. مراقبت‌های بارداری و پس از زایمان نیز، بعهده ماما است و ماماها باید بعد از زایمان به طور مرتب به منزل مادر بروند و وضعیت او و نوزاد را زیر نظر بگیرند.
آن‌ها همچنین توصیه‌های لازم در مورد شیردهی، ورزش‌های لگن، بهبود زخم ناشی از سزارین و … را در اختیار مادران قرار می‌دهند. از آنجا که ماماها، وقت و فرصت بیشتری برای انجام مراقبت‌ها و مشاوره‌های دوران بارداری دارند، با ارائه آموزش‌های لازم به مادر، می‌توانند خدمات کاملی در اختیار مادر باردار قرار بدهند. این امر به کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان نیز کمک می‌کند و اگر خدمات مامایی در ایران به طور کامل تحت پوشش بیمه قرار گیرد، مادران باردار می‌توانند، با پرداخت هزینه کمتر مراقبت‌های بارداری خود را به صورت کامل، تحت نظارت ماما انجام دهند و فقط در موارد بارداری‌های غیر طبیعی و پر خطر، به پزشک متخصص ارجاع شوند. اصلاح نظام ارجاع در حیطه‌های زنان و مامایی، قطعا سبب کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان و نیز خدمات مطلوب‌تر به مادران می‌شود. قطعا با مشارکت فعالانه ماماها در امر مراقبت‌های بارداری و زایمان، تعداد زایمان‌های طبیعی نیز، افزایش خواهد یافت.